De Doelen, Rotterdam
Vanmorgen spreekt de Leuvense filosoof Samuel IJsseling tijdens de Nederlands-Vlaamse Filosofiedag in Rotterdam over het thema: Uitdagingen voor de filosofie in de 21e eeuw.
In een kort vraaggesprek dat Wouter Sanderse met hem had in Trouw geeft hij antwoord op wat de grootste wijsgerige uitdaging is voor de 21ste eeuw. Filosofie moet van die ene waarheid af, staat er boven het stukje.
Jazeker: De veelheid als veelheid denken. Het uitgangspunt van de traditionele westerse wijsbegeerte is het verlangen naar eenheid: één rede, één waarheid, één religie en één Verhaal waarvan alle verhalen deel uitmaken. Dit verlangen beheerste de filosofie van Plato tot en met Hegel.
Wat is daar tegen?
Neem het verlangen naar één wereldtaal, zoals het Engels. Daardoor gaan betekenisnuances verloren. Ook binnen talen zijn veelheid en verschil onmisbaar. Eén enkele letter maakt een verschil, zoals tussen stad of stap.
Of kijk naar de democratie, een staatsvorm die gebaseerd is op het menselijke gelijkheidsideaal. In een democratie moet ruimte zijn voor verschillende opvattingen. Die ideëen moet je niet tot een eenheid terugbrengen. Een begrip als integratie veronderstelt dat er verschillen tot eenheid gesmeed worden.
Wat is het grootste gevaar?
Dat is de vorige eeuw wel duidelijk geworden. Het eenheidsstreven zoals dat doorklinkt in ein Volk, ein Reich, ein Führer kan tot absolutisme en totalitarisme leiden. Het hoeft niet gevaarlijk te zijn, maar het blijft een erg kwetsbaar begrip.
Wat kan de filosofie hiermee?
Onze hele hedendaagse bestaanservaring wordt door veelheid gekenmerkt. We zien een enorme verscheidenheid aan culturen, talen, religies en media om ons heen. Voorvoegsels als multi-, pluri-, en poly- kom je overal tegen.
Filosofen staan voor de uitdaging om die veelheid niet tot een oorspronkelijke eenheid terug te brengen, maar echt als veelheid te denken. Verschillende moralen, culturen, religies, waarheden en verhalen moeten niet onder één noemer gebracht worden.
IJsseling lijkt blind voor het feit dat het postmodernisme ongemerkt(?) van een anti-waarheidsclaim uitgaat: Namelijk: het grote Verhaal, dé Waarheid, het Ene, enz… mag niet bestaan omdat het gevaarlijk kan zijn. Juist in zijn angst voor totalitarisme haalt de postmodernist met het Einde van de Grote Verhalen een Paard van Troje in huis.
De Amerikaanse filosoof Alvin Plantinga zegt dat we de waarheidsclaims (of onze eigen unificerende principes) eerlijk tegenover elkaar moeten zetten in het debat en de ander niet te snel van dogmatisme moeten beschuldigen.
Nakomende vraag aan IJsseling: Kan het postmodernisme het totalitarisme van de 21ste eeuw worden?
