Dagelijks archief: zaterdag 10 december 2005

ademloos kijken

Na jaren niet meer geschilderd te hebben, heb ik sinds een paar weken mijn oude liefde helemaal hervonden. Ik kan lyrisch worden over het mooiste ambacht ter wereld. Veel schilders behoren tot mijn beste vrienden, al zal ik er een aantal nooit in levende lijve ontmoeten. Want de meeste schilders bij wie ik over de schouder meekijk, zijn al lang dood en begraven. De levende ontmoeting met de dode meesters is een ontmoeting zonder woorden, het is samen ademloos kijken buiten de tijd.

Schilderen is eenworden met de natuur. De natuur volgend herken ik het handschrift van God. Ooit vroeg een docent op de kunstacademie of ik niet vond dat ik te laat geboren was. In zijn ogen was ik waarschijnlijk een romanticus uit de eerste helft van de 19e eeuw en leefde ik in de verkeerde tijd. Maar in welke tijd je ook leeft, het fantastische van de tijdelijkheid blijft dat je er de eeuwigheid in kunt ontmoeten.

Natuurlijk heb ik me vaak gedwongen gevoeld om mij aan te passen aan de heersende mode en heb ik allerlei malle knievallen gedaan voor de hedendaagse schilderkunst. Maar we weten natuurlijk dat dit niet nodig is en zelfs ongewenst. Want van een kunstenaar wordt vooral verwacht dat hij niet achter de mode aanloopt zichzelf blijft. Dat laatste is eigenlijk onjuist. Wanneer we spreken over onszelf blijven dan bedoelen we meestal dat we ons ware zelf moeten proberen te vinden.

En dan kom je vanzelf bij waar het eigenlijk om draait: om in de tijdelijkheid de eeuwigheid te ontdekken.

B.C.Koekkoek
ideaal…
Landelijk vermaak buiten de stadsmuren van B.C.Koekkoek uit 1831

De landschapsschilderkunst van de 19e eeuw spreekt nog steeds aan. Niet alleen omdat in die eeuw de wereld ingrijpend ging veranderen. De herderinnetjes in de kleurrijke pastorale landschappen van de romantische school maakten bijvoorbeeld plaats voor de stoomlocomotieven in de grauwe industriële landschappen van het impressionisme.

…en werkelijkheid
Spoorbrug bij Argenteuil door Claude Monet uit 1874

Ook de manier van kijken en de innerlijke houding tegenover de werkelijkheid ging sterk veranderen. Er is een wereld van verschil tussen de topografische en de impressionistische manier van kijken. Daarnaast stond het idealisme van de romantische schilders lijnrecht tegenover het realisme van de impressionisten.

De dichotomie tussen ideaal en werkelijkheid, tussen “zou moeten zijn” en “zijn” is misschien wel hét kenmerk geworden van de ‘moderne’ mens, die ten diepste een innerlijk verscheurd wezen is. De moderne kunst maakte de sprong in de rauwe, snel veranderende werkelijkheid, terwijl de klassieke kunst bleef vasthouden aan schema’s die beantwoorden aan onze idealen.

Paradoxaal genoeg bracht de moderniteit een omgekeerd idealisme voort waarin weerbarstigheid en disharmonie worden gecultiveerd.

De cultuurfilosoof Jos de Mul publiceert regelmatig over dit boeiende onderwerp.