op het Filmfestival van Rotterdam
Vorig jaar juni kwam ik al zwervend over het Vasilevsky Ostra in Sint-Petersburg op een militaire begraafplaats terecht waar slachtoffers liggen van de blockade van Leningrad (1941-43). De grote herdenking (60 jaar na de overwinning op het fascisme) was een maand eerder geweest en overal op de begraafplaats stonden nog erekransen met plastic bloemen en rode sterren. Het 900-dagen durende beleg van Leningrad heeft aan ongeveer 640.000 slachtoffers het leven gekost, eenderde van de toenmalige bevolking.
Dat Leningrad na de Grote Vaderlandse Oorlog tot Heldenstad zou worden uitgeroepen stond waarschijnlijk voor het beleg al in de draaiboeken. De jonge Sovjet Unie had mythen (dus helden) nodig en Stalin besloot dat de inwoners niet mochten evacueren en zo werden honderdduizenden ten dode opgeschreven. De meeste slachtoffers vielen niet door vijandelijk vuur maar door honger en kou, vooral tijdens de barre wintermaanden.
Op het Filmfestival van Rotterdam is de film Blockade de Russische cineast Sergej Loznitsa in premiere gegaan. De film is opgebouwd uit gevonden filmfragmenten uit de archieven in Moskou en toont een indrukwekkend beeld van het gruwelijkste beleg aller tijden.
Bron: filmfestivalrotterdam.com
Im Kontext seiner eigenen Filme wirkt Blockade wie ein Film, in dem auch die Bilder Loznitsa selbst zugeordnet werden können. Auch Blockade faßt wiederkehrende Szenen zu längeren thematischen Sequenzen zusammen, gibt den Archivbildern dadurch Dauer, die ihnen eine ganz spezifische Präsenz verleiht. Szenerien, wie das Aufsammeln des Bausschutts nach einem Bombenangriff und das Abtransportieren von Leichen mit Handwägen, ruft Loznitsa nicht als einmalige historische Situation auf, sondern bündelt sie zu wiederkehrenden Handlungen. Erst in der Wiederholung verlieren die Bilder das Präteritum einer vergangen Zeit und erhalten in der Wiederkehr den Charakter historischen Präsens, eines quasi präsenten Lebens. Das Vergangene zur Gegenwart machen – bei Loznitsa erhält der Zeitenwechsel immer auch die Dimension der Metapher. Die Blockade ist auch noch heute auszumachen, die Geschichte kommt nicht voran in Russland, sondern dreht sich, wie die Kamera beim weitläufigen 360-Grad-Schwenk, im Kreis.
foto’s op Voice of Russia.