Dagelijks archief: dinsdag 16 februari 2010

opkomst, bloei & verval

een vergeten studie: der Weg aus dem Chaos (1931) van Paul Ligeti

Der Weg aus dem ChaosJaren terug ontdekte ik bij De Slegte een zeldzaam exemplaar van der Weg aus dem Chaos van de Hongaarse architect Paul Ligeti. Het is een zware linnen band uit het interbellum met een hoog Untergang des Abendlandes-gehalte. De eerste editie die in 1931 verscheen, is gelukkig niet gedrukt in Buchstaben met weerhaken. Ik kocht het boek onmiddellijk omdat ik geïnteresseerd ben in de conjunctuur van de (kunst)historische ontwikkeling waar deze studie juist op focust. Daarmee is het ook een curiosum geworden, want het ordenen van de geschiedenis in wetmatige modellen is al minstens een halve eeuw even bizar als not done. In onze postmoderne tijd denken we niet meer in termen van opkomst, bloei en verval maar in termen van pluriformiteit, complexiteit en relativiteit. Toch is het helemaal niet verkeerd om eens uit ons postmoderne kader te ontsnappen. Laten we het eens proberen: Zou postmodernisme een andere naam kunnen zijn voor arrogantie (van het heden over het verleden) verpakt in de bescheidenheid waarin het ‘Grote Woord’ ontbreekt? Ik ben het helemaal met Huub Mous eens die op zijn blog schrijft:

En toch, soms denk ik wel eens, waarom waagt niemand het meer aan een organische ontwikkelingstheorie van de geschiedenis. Een theorie over opkomst, bloei en verval, ook van onze beschaving. Bewust of onbewust gaat menigeen er nog altijd vanuit dat de westerse beschaving zich alleen maar in opwaartse lijn zal verder ontwikkelen of op zijn minst op een constant niveau zal blijven voortbestaan. Het postmodernisme mag dan de utopie en de vooruitgang uit ons denken weggevaagd hebben, dat er ooit nog sprake zal zijn van neergang en verval, dat is natuurlijk een andere zaak. Vandaag de dag is menigeen belast met de loodzware arrogantie van het leven in het hier en nu en het superieur achten van onze eigen tijd. Zonder voor een nieuw cultuurpessimisme te pleiten, denk ik wel eens dat een beetje meer bescheidenheid ten aanzien van het heden wellicht geen kwaad zou kunnen. Alle grote beschavingen zijn ooit ten gronde gegaan. Waarom zou onze superieure westerse beschaving een uitzondering op die regel vormen? Een beschaving, die zijn goden ziet sterven, zei Spengler, krijgt zicht op het eind van zijn levenscyclus. Een weg uit de chaos, die Paul Ligeti tussen al zijn schema’s en modellen ontdekte, hebben weinigen nog voor ogen.
 
Bron: huubmous.nl
der Weg aus dem Chaos
twee uitgaven van het boek waarvan de linker editie nu in Michaela’s boekenkast staat

Pa(u)l Ligeti (1885-1941) was een joods Hongaarse architect over wie nauwelijks iets bekend is. Der Weg aus dem Chaos verscheen in 1931 bij de prestigieuze uitgeverij Callwey in München. In 1926 was de oorspronkelijke tekst al in een Hongaarse editie verschenen, maar met de Duitse uitgave in 1931 kreeg deze studie een veel groter verspreidingsgebied. Ligeti was de leermeester van de modernistische architect Farkas Molnár die in 1945 in Budapest gedood werd tijdens de Russische beschietingen. Ligeti stierf vier jaar eerder in een concentratiekamp.

Een beschaving, die zijn goden
ziet sterven, krijgt zicht
op het eind van zijn levenscyclus.

Oswald Spengler

der Weg aus dem Chaos
Ligeti zag de geschiedenis van Duitsland als een golfbeweging met het Habsburgse Rijk rond 1500 als hoogtepunt. De ironie van dit wetmatige model is dat Ligeti kort na het verschijnen van zijn boek gelijk kreeg. In 1933 begon de zwartste bladzijde uit de Duitse geschiedenis die uitliep op een ondergang die ook Ligeti het leven kostte.

Op het web vond ik overigens nog een verwijzing naar deze vergeten studie: Obscure(d) Modernism: The Aesthetics of the Architect Paul Ligeti van Rajesh Heynickx:

The few short articles devoted to him, or the short mention of Der Weg aus dem
Chaos in studies on world history, have been mainly dominated by the idea that his philosophy of history and art theory was fascinating but intellectually negligible because it consisted of an incoherent patchwork of ideas. I want here to probe more fully the foundations of and justification for this treatment of Ligeti’s work. ( … ) To answer that question, I firstly want to offer an analysis of Ligeti’s art philosophy by delving into his intellectual sources and the graphical figures and charts he designed to elucidate his theories. Secondly, I will raise questions about the nature of writing (architectural) history and will discuss how our knowledge of twentieth-century aesthetics has been formed. More particularly, I will explore the mechanism by which historiographical narratives canonised some, and excluded other, strains of modernist thought.
 
Bron: Obscure(d) Modernism: The Aesthetics of the Architect Paul Ligeti