Sturm und Drang

vrijdag met Ton gezien: Copying Beethoven (2006)

In april ben ik nog naar Goya’s Ghosts geweest, een biopic die zich afspeelt in dezelfde tijd als waarin Jane Austen haar zedenschetsen situeert. Afgelopen maand zag ik daar nog drie verfilmingen van. Ook Copying Beethoven speelt zich af in de tijd net na Napoleon. Historisch drama blijft een van mijn favouriete genres, zeker als het een biopic over een kunstenaar is. Vorig jaar schreef ik hier al iets over biopics over Caravaggio, Rembrandt en Vermeer en aanstaande vrijdag besteed ik aandacht aan een biopic over het leven van Frida Kahlo. Maar nu dan de film, die afgelopen donderdag in Nederland in premiere ging.

Copying Beethoven DVDDe Poolse regisseuse Agnieszka Holland heeft het 22 jaar na Amadeus aangedurfd een film te maken die wat thematiek betreft nogal lijkt op het meesterwerk van Milos Forman. Beide films zijn een gedramatiseerde fantasie over een episode uit het leven van een van de grootste muzikale genieën uit de geschiedenis. Copying Beethoven concentreert zich op het jaar 1823 waarin Beethoven werkt aan de voltooiing van zijn Negende Symfonie. Drie jaar na het overlijden van Mozart in 1791 was de jonge Beethoven al van plan om een gedicht van Schiller, de “Ode an die Freude”, op muziek zetten. Maar pas in de Negende Symfonie zou dit plan worden uitgewerkt, bijna dertig jaar later. Copying Beethoven volgt hem in de periode dat hij de de laatste hand legt aan zijn Negende en daarbij assistentie krijgt van de jonge conservatoriumstudente Anna Holtz. Voor Beethoven zelf, maar ook voor veel tijdgenoten, was het ongebruikelijk dat een vrouw dit werk deed. Deze verdichting in de feiten zegt misschien net zoveel over Agniezska Holland dan over de componist. Ze wil het sexeverschil in die tijd nog eens benadrukken.

Copying Beethoven drijft net zoals Amadeus natuurlijk voor een belangrijk deel op de muziek. Ook al zijn Beethoven en Mozart 21 jaar tijdgenoten geweest, in hun muziek ademt toch een heel andere geest. Mozart is natuurlijk een kind van het galante tijdperk, maar ook bij hem horen we in zijn Don Giovanni al een nieuw geluid: donker en dreigend, met een zelfde orchestrale woede als waarmee Beethoven zich zo fel zal verzetten tegen de klassieke vorm die door Haydn was uitgestippeld.

Beethoven in 1820
Beethoven op het beroemde portret
van Joseph Karl Stieler uit 1820

Hoogtepunt van de film is de uitvoering van zijn Negende Symfonie in Wenen. De uitgeputte maestro moet tijdens deze uitvoering voor alle hooggeplaatste personen van Wenen door zijn studente ondersteund worden. Ze slaat niet alleen de maat voor hem, maar beleeft tegenover de door haar zo bewonderde componist in de orkestbak tevens een muzikaal orgasme, hallelujah! Cinematografisch is het mooi in beeld gebracht hoe beide zielen drijvend op de muziek in elkaar versmelten, al is het een tamelijk onwaarschijnlijke romantisering. Op andere punten neemt de film het ook niet zo nauw met de feiten. Zo was Beethoven tijdens de uitvoering van zijn Negende in 1823 al stokdoof, terwijl hij in de film nog enigszins kan communiceren.

Diane Kruger
Diana Kruger als conservatoriumstudente Anna Holtz bij de uitvoering van Beethoven’s Negende Symfonie in Wenen

Prachtig is de relatie tussen de componist en de jonge vrouw en ik vermoed dat de scenarist The girl with the pearl earring ook gelezen of gezien heeft. Hierin wordt een soortgelijke relatie tussen de schilder Johannes Vermeer en zijn dienstmeisje beschreven. Tot een filmromance komt het niet, omdat de kunst zelf (misschien beter gezegd: het kijken cq. luisteren) hun grote passie is. Daarin herkennen en naderen leraar en leerling elkaar meer en meer. De erotiek heeft zich vergeestelijkt in het luisteren naar en gehoor geven aan ‘de stem van God’.

Beethoven blonk niet bepaald uit in wellevendheid maar was eerder een lompe, ziekelijke egomaan die op de gewone stervelingen neerkeek.

Evenals in Amadeus wordt het muzikale genie in deze film soms teveel als een idiot savant neergezet. Beethoven blonk niet bepaald uit in wellevendheid maar was eerder een lompe, ziekelijke egomaan die op de gewone stervelingen neerkeek. Niet bepaald een persoon waar je gauw sympathie voor voelt. Toch vergeef je hem die negatieve eigenschappen graag. Niet alleen omdat je niet met hem samen hoeft te wonen, maar vooral toch omdat hij ondanks zijn grofheid iets hoorbaar heeft gemaakt, dat je niet zou willen missen.

Beethoven
Beethoven op een postzegel uit 1952
bij zijn honderdvijfentwintigste sterfdag

Misschien hoef je niet eens zo van zijn muziek te houden, maar je voelt dat bij Beethoven de grenzen overschreden worden, dat er door zijn noten een andere werkelijkheid binnendringt. Al is ‘binnendringen’ vaak niet het goede woord. Zijn muziek dondert je huis binnen, of klopt aan met de onvermijdelijkheid van het noodlot. Es muss sein. In dat overdonderende lijkt het genie van Beethoven op dat van Mozart. Salieri wordt er bijna met stomheid door geslagen. Of liever gezegd, het is de Schepper die Salieri zo verbijstert. Hoe heeft Hij iets van Zijn goddelijkheid in zo’n platvloerse verpakking de wereld in kunnen sturen? Ook Herr Ludwig van Beethoven is niet bepaald een heer. Maar als hij tegenover zijn conservatoriumstudente spreekt over de muziek als ‘de stem van God’, dan weet je dat je zielsveel van die man houdt.

Muziek van Beethoven uit de film

Grosse Fugue in B-flat, Op. 133
Seid umschlungen, millionen
Piano Sonata No. 5 in C minor, Op. 10 (Prestissimo)
String Quartet No. 14 in C-sharp minor, Op. 131
Symphony No. 9 in D minor, Op. 125 “Choral“ (Finale)
Anna’s Etude and Variation
Diabelli Variations, Op. 120
Piano Sonata No. 32 in C minor, Op. 111 (arietta)

Copying Beethoven [official website] | Ludwig van Beethoven’s website | moviemeter.nl