trouw aan Rembrandt [ 1 ]

de passieserie van Aert de Gelder (1645-1727)

de GelderEen van de grootste monumenten van de achttiende eeuwse Hollandse schilderkunst vind ik persoonlijk de passieserie van Aert de Gelder, de laatste leerling van Rembrandt. De kruisweg bestaat uit 22 schilderijen waarvan er twaalf zijn terug gevonden. In de catalogus van de tentoonstelling Arent de Gelder. Rembrandts laatste leerling in 1998 in het Dordrechts Museum staat een essay van Guus Sluiter over deze reeks schilderijen, die na de dood van de schilder in zijn atelier werd aangetroffen. Tien van de twaalf overgebleven schilderijen uit de reeks bevinden zich tegenwoordig in de collectie Schloss Johannisburg in Aschaffenburg. Het is niet de enige passieserie van een Hollandse schilder die naar Beieren is gegaan, want in de Alte Pinakothek in München hangt ook de bekende passieserie van Rembrandt.

Nooit heeft De Gelder zich naar de mode geschikt, nooit ook heeft hij zich, dankzij zijn rijkdom, naar de wensen van klanten hoeven schikken. De Gelder bleef Rembrandt trouw als een hond.
de Gelder
achtste statie de weg naar Golgotha

Aert de Gelder is een intrigerende figuur. We weten bijna niets van hem en de belangrijkste bron is, zoals voor zoveel zeventiende eeuwse schilders, De groote schouburgh der Nederlantsche konstschilders en schilderessen van Arnold Houbraken (1718–1721). Houbraken was een stadsgenoot van De Gelder en zelf ook schilder, maar werkte in een tegenoverliggende stijl; hij maakte gepolijste schilderijen in de Franse stijl zoals toen in de mode was. Het bijzondere van het werk van De Gelder is dat hij tot aan zijn dood in 1727 in de latere stijl van zijn leermeester bleef schilderen, een stijl die in de achttiende eeuw absoluut niet meer gewaardeerd werd. De Gelder was door een erfenis een vermogend man geworden en hoefde dan ook niet meer te leven van zijn werk. Maar hij bleef zijn leven lang schilderen en dat was niet iets vanzelfsprekends. Tijdgenoten als Ferdinand Bol en Albert Cuyp hingen hun palet en penseel aan de wilgen, toen ze een rijke weduwe aan de haak hadden geslagen. De Gelder trouwde nooit, misschien uit angst dat hij zelf aan de haak geslagen werd…

Het laatste van zyne werken is de Passie, anders de Historie van den lydenden Christus, in 22 stukken, waar van ‘er reets 20 voltooit zyn, waar in konstig de menigerhande hartstogten, of gemoedsdriften, uit kennelyke wezenstrekken te zien zyn, gelyk ook eene onbedenkelyke verandering van dragten, en vremde toestellingen omtrent de bekleedingen der beelden, bywerken, en verkiezinge van dag en schaduwe, en deze naar ik gis zullen ook wel de laatste blyven, want hy al een geruimen tyd doorbrengt met ter kerk te gaan, en vrienden te bezoeken. Hy is thans in dit jaar 1715. terwyl ik dit schryve, nog in goede gezontheid, en ongetrouwt. Veel licht heeft hy de spreuk Horatius
…… Melius nil caelibe vita:
Dat is:
Niet beter als een ongetrouwt leven, gekent, en die zig altyd ten leerles voorgestelt.

Fragment uit: De groote schouburgh der Nederlantsche konstschilders en schilderessen

de Gelder
de weg naar Golgotha (detail)
Die trouw en verbetenheid spreidde de kunstenaar ook tentoon ten aanzien van Rembrandt, bij wie hij tussen 1661 en 1663 in de leer was. Na Rembrandts dood raakte diens ‘slordige’, pasteuze manier van schilderen, en diens voorkeur voor bijbelse thema’s uit de mode. Het Franse classicisme, met een veel fijnere manier van schilderen en een lichter koloriet, raakte ook in Nederland en vogue. Nooit heeft De Gelder zich naar die mode geschikt, nooit ook heeft hij zich, dankzij zijn rijkdom, naar de wensen van klanten hoeven schikken. De Gelder bleef Rembrandt trouw als een hond.
 
Bron: volkskrant.nl
de Gelder
de weg naar Golgotha (detail)