Rio de Janeiro 1818

Thomas Ender in Brazilië(1817-1818)

In de negentiende eeuw trokken wetenschappers in Europa erop uit om onbekende gebieden geologisch in kaart te brengen, plant- en diersoorten te classificeren en gebruiken van vreemde volken te bestuderen. Volkenkunde of etnografie is een product uit de koloniale tijd. Ook landen die geen overzeese kolonies hadden, zoals Oostenrijk, zonden expedities uit naar andere werelddelen. Toen in 1817 de dochter van keizer Franz I trouwde met de Portugese kroonprins Dom Pedro, die onderkoning was van Brazilië, werden de Portugees-Oostenrijkse betrekkingen versterkt met een expeditie naar Brazilië.

Dom Pedro en Leopoldina
Leopoldina van Oostenrijk trouwde in 1817 met kroonprins Dom Pedro van Portugal, later keizer Pedro I van Brazilië

Naast een politiek doel had deze expeditie ook een economisch en wetenschappelijk doel. Zo moesten de Oostenrijkers in het binnenland van Braziliëop zoek gaan naar exotische producten die geschikt waren voor de Europese markt. Ook werden er honderden opgezette dieren en gedroogde planten naar Wenen gestuurd voor de keizerlijke verzameling. Want tijdens de Restauratie hing het prestige van een monarch ook af van het respect dat hij genoot bij de andere Europese vorsten.

Vlak voor de komst van de fotografie was er grote behoefte aan objectieve en topografisch verantwoorde stadsbeelden en landschappen van overzee. Elke wetenschapsexpeditie was daarom uitgerust met een of meerdere tekenaars. De Österreichische Brasilien-Expedition bestond uit een team van twaalf wetenschappers uit Oostenrijk, Beieren en het hertogdom Toscane plus twee kunstenaars, de botanisch tekenaar Johann Buchberger en de landschapsschilder en aquarellist Thomas Ender (1793-1875). Deze laatste was de beschermeling van Fürst von Metternich.

Thomas Ender
Aspecto da rua principal do Rio de Janeiro
fonte: dezenovevinte.net

De bootreis van Triëst naar Brazilië had onderweg diverse tegenslagen en duurde drie maanden. In juli 1817 werd aangemeerd in Rio de Janeiro, de uitvalbasis van de Oostenrijkse expeditie. Thomas Ender ging direct aan de slag. Hij raakte in een roes van de andere wereld waarin hij terecht gekomen was en maakte minstens twee aquarellen of tekeningen per dag. Toen hij op 1 juni 1818 terugkeerde naar Oostenrijk, had hij 782 werken bij zich die eigendom werden van keizer Franz I. Voor zijn beschermheer Metternich had hij een boek met 71 aquarellen gemaakt.

Thomas Ender
Palácio de São Cristóvão
fonte: dezenovevinte.net

De unieke collectie aquarellen overleefde in 1848 de brand die een groot deel van de zoölogische en botanische verzameling uit Braziliëverwoestte. De verzameling bevindt zich nu in het Kupferstichkabinett van de Academie der bildenden Künste in Wenen. Het grootste deel van het Brasilianischen Kabinett bestaat uit tekeningen en aquarellen van Rio de Janeiro. Omdat er in deze tijd nog geen fotografie bestond en er nauwelijks topografische afbeeldingen en andere visuele documentatie bekend is, is deze verzameling ook voor het huidige Braziliëen Rio de Janeiro in het bijzonder, een uniek document.

Thomas Ender
Quartel de Mata-Porcos
fonte: dezenovevinte.net

In 2004 was er een cultureel uitwisselingsprogramma tussen vier studenten van de kunstacademie in Wenen en twee Braziliaanse kunstenaars. In de voetsporen van Thomas Ender reisden ze voor het project The Brazilian Expedition of Thomas Ender – Reconsidered van 26 september tot 19 december 2004 van Rio de Janeiro naar São Paulo om het moderne Braziliëin subjectieve beelden vast te leggen.

Für das Projekt “The Brazilian Expedition of Thomas Ender – Reconsidered” stellte Mark Dion ein neues “Expeditionsteam” mit vier Studierenden der Akademie der bildenden Künste Wien und zwei brasilianischen Künstlern zusammen, das auf den Spuren Thomas Enders durch Brasilien reiste, wobei jedes Mitglied des Teams die Rolle eines historischen Expeditionsteilnehmers übernahm: Franz Christoph Amann (zweiter Naturforscher), Walmor Correa (Botaniker), Mark Dion (Naturforscher), Karin Felbermayr (Botschafterin), Bartolomeo Gelpi (Ethnologe und Landschaftsmaler), Christian Mayer (Chronist) und Georg Paul Tiller (Kartograph). Dr. Robert Wagner hat das Team zu den wichtigsten Entstehungsorten von Thomas Enders Aquarellen – in die Altstadt von Rio de Janeiro, in die Wälder von Tijuca, nach Ouro Preto und Mariana sowie nach São Paulo – geführt.
 
Bron: akbild.ac.at

Österreichische Brasilien-Expedition [ de.wikipedia.org ]
The Austrian Painter Thomas Ender [ pdf ]