de kracht van de eenvoud

zaterdag gezien op BBC 2: The man with the golden arm (1955)
de universele beeldtaal van Saul Bass

The man with the golden arm DVDThe man with the golden arm is vooral ook bekend door de begintitels van Saul Bass. De invloed van de vormgeving van deze film is moeilijk te overschatten. Voor mij persoonlijk is dit een van de hoogtepunten van Midcentury Modern, een stijl die je gemakshalve tussen 1940 en 1960 kunt plaatsen. Het is een tijdloze stijl met de nadruk op universele eenvoud. In onze ogen is midcentury modern gedateerd, maar dat komt weer door onze conditionering aan ‘het hedendaagse’. In zeker opzicht is de lifestyle in de jaren veertig en vijftig moderner dan in 2011. Het modernisme werd nog uit volle overtuiging beleden. Van echte kritiek op het modernisme, laat staan van post-modernisme, was nog geen sprake. Het moderne leven trok in alle opzichten aan, was optimistisch en universeel. Kortom: “wie modern is, heeft de toekomst”. De avant-garde uit de beeldende kunst was mainstream geworden. De toegepaste kunsten en industriële vormgeving maakten dankbaar gebruik van de visie van bijvoorbeeld Malevitsch, Klee en Pollock.

The man with the golden arm
The man with the golden arm
affiche ontworpen door Saul Bass

De grafisch vormgever Saul Bass is vooral bekend geworden door zijn zeer herkenbare filmtitels voor o.a. The man with the golden arm, Anatomy of a murder, Vertigo en Psycho. Hij heeft zich duidelijk laten inspireren door de uitgeknipte vormen en de heldere vlakverdeling van Henri Matisse. En hij was daarin zeker niet de enige. In ons land deed de grafisch vormgever Willem Sandberg iets dergelijks. In plaats van de vormen uit te knippen, scheurde hij ze. Door de rafelranden ontstond zo een heel tastbare abstractie.

Saul Bass heeft zich laten inspireren door de uitgeknipte vormen van Henri Matisse

In de filmposter combineerde Saul Bass de hard uitgeknipte vormen en letters met zwartwit foto’s, die in duotoon werden afgedrukt. Dat was eigenlijk niets nieuws. In de jaren twintig deden avantgardisten deden dat al. De Nederlandse vormgever en fotograaf Piet Zwart heeft in de jaren dertig al internationale erkenning gekregen voor zijn duotonen en constructivistische aanpak. Wat Saul Bass deed was allemaal niet nieuw, maar toch sloeg zijn titelanimatie voor The man with the golden arm in als een bom. Zijn stijl bleek een nieuwe en zeer eigen smaak van ‘Bauhaus-universalisme’.

generiek van Saul Bass

De animatie van de generiek gaat helemaal terug naar de basics: In den beginne was er de witte balk op een zwarte achtergrond. Als bij een celdeling verschijnt er een tweede balk. Ze lopen net niet evenwijdig. De balken strekken zich uit en kruisen elkaar. Er komt nog een balk bij. Een restvorm ontstaat. Een klein zwart eiland tussen witte balken.

The man with the golden arm DVDIk denk aan de schilderijen van Franz Kline. Zijn dit nu zwarte lijnen op een witte achtergrond of witte vormen op een zwarte achtergrond? Het is een Bauhausanalyse in beeldelementen en tegelijkertijd de betovering van de eenvoud. Iedereen kan dit. Ook daarom is dit zo universeel. In traditionele kunst ging het altijd om vakmanschap, om zaken die slechts de enkeling kon. In de moderne kunst gaat het vaak om de primaire uitdrukking, om het laten spreken van de vormen zélf. De kunstenaar is degene die ons daar ontvankelijk voor wil maken.

The man with the golden arm[ en.wikipedia.org ] | saulbass.tv