De western is een multiversum. Je hoeft de lange pagina op wikipedia over het genre maar helemaal door te scrollen om te gaan duizelen van alle subgenres. De western is veel meer dan een cowboyfilm. Bestaat dé western eigenlijk wel? Het hangt ervan af hoe je de western en het Wilde Westen definieert.

Het Wilde Westen was de pionierssamenleving die tot 1890 het westen van de Verenigde Staten bestond. De western speelt zich af ten westen van de frontier, de grens tussen de geciviliseerde oostelijke staten en de westelijke territoria. Deze grens schoof in de negentiende eeuw steeds verder op naar het Westen. Oorspronkelijk was het Wilde Westen een immens territorium, maar toen de kolonisatie in 1870 in een stroomversnelling was gekomen, bestond het na 1890 alleen nog als mythe.

Door de Louisiana Purchase in 1803 verdubbelde het grondgebied van de Verenigde Staten en kwam er een enorme uitbreiding naar het Westen. De Appalachen waren de natuurlijke westgrens van de oorspronkelijke 13 Engelse koloniën geweest. Na de onafhankelijkheid van de Verenigde Staten in 1776, kwamen de eerste uitbreidingen naar het Westen. Nieuwe staten als Kentucky (1792), Tennessee (1796) en Ohio (1803) lagen nu ten westen van de Appalachen.

Rond 1830 was de Mississippi de frontier geworden. Saint Louis, oorspronkelijk een Franse nederzetting op de plek waar de Missouri in de Mississippi stroomt, in het hart van Louisiana (niet te verwarren met de staat Lousiana) werd rond het midden van de negentiende eeuw dé stad waar de pioniers via diverse ‘trails’ westwaarts trokken. Veel westerns spelen zich af in de tweede helft van de negentiende eeuw in de decennia vóór en na de Amerikaanse Burgeroorlog (1861-1865).

Na de Amerikaanse Burgeroorlog wordt het Wilde Westen definitief ontsloten door de spoorwegen. De eerste transcontinentale verbinding was op 10 mei 1869 een feit. Het was het begin van het einde want twintig jaar later hield het Wilde Westen op te bestaan.

Als je een western definieert als een film die zich afspeelt in het Wilde Westen, dan speelt de western zich altijd af vóór 1890. Hoe eerder het verhaal zich afspeelt, hoe oostelijker het toneel kan liggen. Films die zich in het koloniale Amerika afspelen (vóór 1776), zijn in feite allemaal westerns, omdat de frontier toen nog in het oosten lag. Soms wordt een nog ruimere definitie van het genre gehanteerd. No country for old men van de gebroeders Coen en Brokeback mountain van Ang Lee worden wel eens als (moderne) westerns gezien.

Afgelopen week zag ik twee atypische westerns die allebei ook nog eens enorm van elkaar verschillen en daarmee demonstreren hoe veelzijdig het genre is. The Missouri Breaks (1976) speelt zich af in Montana in de 1880’s. The fighting Kentuckian (1949) laat een heel ander toneel zien en speelt ook veel eerder in de negentiende eeuw, in de staat Alabama in 1818.

Ondanks dit grote verschil in plaats en tijd, zijn beide films toch als western te definiëren, al zijn het zeker geen typische westerns. We zien geen cowboys en indianen en ook geen dorre landschappen als in Arizona of New Mexico. Door de westerns van John Ford werden deze zo iconisch, dat ze synoniem werden met het genre.

Maar alles dat in het gebied ten westen van de frontier is gesitueerd, mag dus als western gezien worden. Zo is The Revenant (2015) die zich in 1823 in Missouri afspeelt evengoed een western als een western van John Ford of Sergio Leone die zich in het grensgebied van de VS en Mexico afspeelt. Het beeld van het Wilde Westen is dus veel meer dan Deadwood, Tombstone of Brimstone. Het Wilde Westen was zeker niet alleen de playground voor lonesome cowboys maar ook voor pelsjagers (mountain men). Afhankelijk van de periode waarin het verhaal zich afspeelt, zien we een cowboyhoed of wasberenmuts.

Afgelopen weekend overleed Christopher Plummer en de media stonden weer vol met verwijzingen naar Kapitein von Trapp.

The Sound of Music is zo’n grote filmklassieker, dat bij het overlijden van acteurs uit deze musicalfilm steeds hun rol in The Sound of Music als eerste genoemd wordt. Toen Eleanor Parker (1922-2013) in 2013 overleed, werd ze in de filmhistorie vooral bijgezet als “de actrice uit The Sound of Music”. En in 2016 was het overlijden van de tamelijk onbekende Amerikaanse actrice Charmian Carr (1942-2016) wereldnieuws omdat zij in deze musical als 23-jarige de rol van de 16-jarige Liesl speelde.

Er bestaat een wijdverbreide afkeer van The Sound of Music. Paul Verhoeven vond het een draak van een film die in 1966 regisseur David Lean (Dr. Zhivago) de oscar voor de beste film en beste regie voor zijn neus had weggekaapt. Christopher Plummer noemde de film ooit the Sound of Mucus. Velen met hen kunnen deze mierenzoete musicalfilm maar slecht verdragen.

Zelf ben ik als peuter gevormd door de muziek van The Sound of Music. Mijn ouders draaiden de langspeelplaat in 1965 en 1966 grijs terwijl ik in de box zat en geen kant op kon. Zo is de muziek van Rodgers en Hammerstein aangestampt op de bodem van bestaan. Het is een steen die ik nooit meer wentelen kan, om met Nietzsche te spreken. En dat wil ik ook niet, want ik hou van de muziek, ook al is ze suikerzoet. Ik beschouw het niet eens als guilthy pleasure, maar als een pleasure zonder meer. Mijn grote favoriet was als 3-jarige en nu als 57-jarige nog altijd de ouverture en in het bijzonder My favourite things. Dat is gelijk ook mijn favoriete compositie van Rodgers en Hammerstein. Voor de improvisaties van My Favorite things van John Coltrane of Carlos Santana mag je mij wakker maken.

The sound of music past eigenlijk niet goed in de jaren zestig. In zekere zin is deze musical een laat hoogtepunt van de geest van de jaren 40 en 50 met verliefde paartjes in lustprielen terwijl zwijmelende strijkers hen begeleiden. Dit beeld zien we letterlijk in de scene waarin Rolf en Liesel het duet “sixteen, going up seventeen” zingen. Dit is rococo in de twintigste eeuw. Wanneer Rolf inzet met: “You wait, little girl, on an empty stage/ For fate to turn the light on/ Your life, little girl, is an empty page/That men will want to write on” en Liesl smachtend tegen hem aanvlijt met “Toooo wriiiiite oooon” is het bijna ondenkbaar dat de jaren zestig dan al halverwege zijn en de seksuele revolutie al op gang begint te komen.

De seksuele revolutie is een kantelpunt geweest in de geschiedenis en was misschien nog wel ingrijpender dan de Franse Revolutie. Het was geen omwenteling in de verhouding tussen standen, maar in de verhouding tussen man en vrouw. In zedelijk opzicht wordt de twintigste eeuw door de jaren 60 in twee stukken gesneden: de tijd vóór de seksuele revolutie en de tijd erna. En dit ene liedje “sixteen, going up seventeen” markeert de breuklijn en geeft misschien ook wel aan waarom velen the Sound of Music niet meer kunnen pruimen. Liesl is in haar roze baljurkje niet alleen een levende barbiepop, maar vertegenwoordigt ook de jonge vrouw van vóór de seksuele revolutie, die door de jongeman van vóór de seksuele revolutie het hof wordt gemaakt. Dat gaat heel anders dan na 1970. Rolf heeft het over het beschrijven van Liesls tabula rasa, haar onbeschreven blad. En in de geest van het zoete rococo was dit al heel gewaagde taal!

Voor de mens die de seksuele revolutie achter zich heeft liggen, en dat zijn wij allemaal, is dit bijna onverdraaglijk sentimenteel gekwetter. De tijd dat jongens op een galante manier meisjes het hof maken, is verleden tijd. Toch heeft deze suikerzoete romantiek iets heel moois. Het bedekt een werkelijkheid door deze te romantiseren en te poëtiseren zodat alles gaat zingen. Wanneer we de werkelijkheid direct uit de kleren laten gaan en deze recht in het gezicht kijken, blijft er van deze poëzie weinig tot niets meer over. Een aflevering van First Date zegt genoeg: Boy meets girl is vooral consumptie geworden in plaats van een betovering.

De Duitsers hebben een sterk historisch bewustzijn. Ook Duitse postzegels getuigen daarvan. Sinds 1949 heeft de Deutsche Bundespost (na 1992 de Deutsche Post) bijna tweehonderd herdenkingspostzegels uitgegeven met historische plaatsen en gebeurtenissen en nog veel meer met historische figuren. Wie Duitse postzegels verzamelt, krijgt zo ook een geschiedenisles.
Deze keer: Goethe op het kleinste visitekaartje van Duitsland

Tussen 1950 en 1918 gaf de Deutsche Bundespost 425 herdenkingspostzegels uit met 372 unieke historische figuren. De zogenaamde “Dauerbriefmarken” zijn daarbij niet inbegrepen. Dat zijn vijf tot zes postzegels per jaar ter gelegenheid van de zoveelste geboorte- of sterfdag. Vergeleken met Nederland is dat veel, want hier worden nauwelijks postzegels uitgegeven met historische figuren. De enige Nederlanders die vaak op postzegels staan afgebeeld, zijn twee koningen, drie koninginnen én Rembrandt. Historische figuren blijven op de Nederlandse postzegel toch een ondergeschoven kindje.

Dat Rembrandt “onze” nationale held is en Goethe die van Duitsland wisten we al. Op afstand staan zij op nummer 1 als het gaat om het aantal postzegels waarop hun naam of portret staat. De twee bekendste portretten van Goethe, dat van Tischbein uit 1787 (Goethe in de Campania) en dat van Stieler uit 1828, zijn meerdere malen voor een postzegel gebruikt.

In 2017 was het 300 jaar geleden dat Maria Theresa (1717-1780) geboren werd, de dochter van de Habsburgse keizer Karel VI die in 1740 haar vader zou opvolgen. Volgens de Salische wet moest de troonopvolger mannelijk zijn. Omdat Karel VI geen mannelijke opvolger had, kondigde hij in 1713 de Pragmatieke Sanctie af die het mogelijk maakte dat het Heilige Roomse Rijk een vrouwelijke troonopvolger kreeg. Maar Frankrijk erkende de pragmatieke sanctie niet waardoor met de dood van Karel VI in 1740 de Oostenrijkse Successieoorlog zou uitbreken. Oostenrijk zou ook in oorlog komen met Pruisen, want Frederik de Grote maakte in 1740 van de gelegenheid gebruik om in de Eerste Silezische Oorlog Silezië te annexeren.

Deze gebeurtenissen staan centraal in de miniserie Maria Theresa, waar in 2017 twee episoden van werden gemaakt en twee jaar later nog eens twee afleveringen. Het resultaat is een voortreffelijke kostuumfilm. Alleen al voor het eerste seizoen werden 2500 kostuums gemaakt en 700 pruiken! Ook zijn er schitterende locaties gekozen, met name in Tsjechië. In Praag, Valtice en Brno komt het Habsburgse Rijk weer helemaal tot leven.

De art direction van Maria Theresa had echter een beter scenario verdiend. Het verhaal zit vol historische onjuistheden en dat is erg jammer, want bij het grote publiek ontbreekt de historische kennis om dat te kunnen zien. Het tweede seizoen van Maria Theresa (episodes 3 en 4) speelt zich af tussen juli 1740 en voorjaar 1743. Maar sommige personages waren in die tijd nog niet op het toneel verschenen. Zo speelt de Leidse arts Gerard van Swieten (1700/1772) een belangrijke rol in episode 4, maar deze zou in werkelijkheid pas in juni 1745 de lijfarts van Maria Theresa worden. En de zelfmoord van de Kroatische baron Franjo Trenk (Franz Freiherr von der Trenck) in zijn cel in Brno vindt pas in 1749 plaats.

Toch zijn dergelijke historische onnauwkeurigheden niet hinderlijk en een scenarist te vergeven. Maar wat echt stoort, is de verhaallijn in de vierde episode waarin de keizerin een affaire heeft tijdens een zomerverblijf in Olomouc (Olmütz) en daarna een buitenechtelijk kind krijgt. Dit is nooit het geval geweest. Van al haar zestien (!) kinderen staat het vast dat ze verwekt werden door haar man Franz I Stephan van wie ze veel hield. Overigens hield deze er zelf wel andere vrouwen op na, maar Maria Theresa is haar echtgenoot toch altijd trouw gebleven.

In dezelfde verhaallijn brengt de Tsjechische scenarist Miroslava Zlatníková ook een ongenuanceerd en ongeloofwaardig beeld van de Rooms-katholieke kerk naar voren en maakt op een goedkope manier gebruik van de negatieve sentimenten die er bij het grote publiek leven omtrent de Rooms-katholieke kerk als schijnheilig machtsinstituut. Vader Johannes, de persoonlijke biechtvader van de keizerin speelt in deze verhaallijn een rol van slechterik, die geen genade kent tegenover zondaars.

Ondanks het ondermaatse scenario is Maria Theresa het aankijken zeker waard. Er worden niet vaak kostuumfilms gemaakt die zich afspelen in de eerste helft van de achttiende eeuw. Rond 1740 kwam de allongepruik aan het hof nog steeds voor en ook de mode verwijst nog duidelijk naar het hof van Versailles onder Lodewijk XIV. Maria Theresa maakte na 1740 van Schloss Schönbrunn haar eigen Versailles.

Habsburg Revisited [ 1 ]