Wat onderscheidt een goed van een slecht geschiedenisboek? Een geschiedenisboek kan bedwelmend mooi geschreven zijn, maar toch geen goed boek zijn. Of het kan academisch (dus saai!) geschreven zijn en juist wél een goed boek zijn. Bij een geschiedenisboek gaat het om de juiste balans tussen het verhaal en de opgediende informatie. Eigenlijk doet een goed geschiedenisboek hetzelfde als een goede geschiedenisleraar: een verhaal vertellen waar je niet alleen van opsteekt, maar dat ook inzicht geeft in de geschiedenis als wereldgebeuren, dus in de levende relatie tussen het verleden en de tegenwoordige tijd. Als dat in orde is, gloeien de oren vanzelf op.

Jeannick Vangansbeke lijkt op de geschiedenisleraar die met zijn rug naar de klas de flipover helemaal volschrijft met informatie. Hij vertelt niet, maar spuit kennis. Vangansbeke is een echte bronnenvreter en zijn intellectuele reikwijdte is beslist indrukwekkend. Zijn boeken over Alexander I en verschillende personages uit het Tweede Franse Keizerrijk rond Napoleon III hanteren dezelfde aanpak: kriskras door de negentiende eeuw, terwijl ook uitgeweken wordt naar de achttiende en twintigste eeuw. Op elke bladzijde dwarrelen de namen als confetti in het rond. Feestelijk wordt het echter niet, want de lezer kan hierbij moeilijk op adem komen.

Continue Name dropping hoort eigenlijk thuis in het personenregister van een geschiedenisboek. En omwille van de leesbaarheid zou de auteur van een niet-academisch boek ook zijn notenapparaat moeten beperken. Maar Vangansbeke heeft de gewoonte naar zijn literatuur te verwijzen door de auteursnaam en het jaar van uitgave tussen haakjes in de tekst zelf te plaatsen. (Zamoyski, 2005) staat dan voor Rites of Peace – the Fall of Napoleon and the Vienna Congress zoals de lezer in de bibliografie achterin het boek kan opzoeken. Door deze werkwijze wisselen namen van historische figuren en historische jaartallen zich voortdurend af met namen van historici en het jaar van publicatie. Deze dubbele name dropping maakt een tekst zeker niet leesbaarder.

Wanneer je eenmaal besloten hebt je hier doorheen te bijten, dring je een jungle binnen van historische kennis. Structuur moet je bij Vangansbeke niet zoeken. In zijn boek over tsaar Alexander I heeft hij het leven van zijn hoofdpersonage verdeeld in vier hoofdstukken: vadermoord, in de ban van Napoleon, Anti-Napoleon en Barones von Krüdener. Voor ingewijden is al duidelijk dat deze vier titels staan voor vier perioden in het leven van Alexander I, namelijk 1777 tot 1801, 1802 tot 1812, 1813 tot 1816 en tenslotte 1817 tot 1825. Deze hoofdstukken zijn dan weer onderverdeeld in een soort paragrafen onder een vetgedrukte tussenkop. Daarbij valt op dat het boek niet alleen warrig gestructureerd is, maar ook slordig geredigeerd. Waarom heet hoofdstuk 4 in de inhoudsopgave Barones van Krüdener maar staat er boven hoofdstuk 4 in de ban van barones van Krüdener?

Dat laatste hoofdstuk behandelt zeker boeiende materie, namelijk de Heilige Alliantie. Vangansbeeke noemt Alexander I een “christen-unionist” omdat hij alle christenen in Oost- en West-Europa met elkaar wilde verenigen in een heilig verbond met Christus als hoofd. In Engeland leidde Alexanders Heilige Alliantie tot gegniffel. De real-politici van het Brits imperium vonden Alexander I maar een naïeve idealist die bedwelmd was door het christelijke mysticisme van barones Von Krüdener. Ook vanuit de moderniteit gezien is dat zo. Toch was Alexanders streven om Europa te verenigen in een christelijk Europa van de oecumene een nobel streven dat in de twintigste eeuw een seculier vervolg kreeg.

De auteur vergelijkt Alexander I dan ook terecht met Woodrow Wilson, die zo’n honderd jaar later de geestelijk vader werd van een de Volkenbond (1919-1946), een erfgenaam van de Heilige Alliantie. Voor Alexander I ging het in de eerste plaats om een morele orde in Europa met Christus als hoofd. Hierin liet zich de invloed van de Russisch-Orthodoxe Kerk gelden. Maar tegelijkertijd was de Heilige Alliantie de voorloper van de oecumenische beweging en de wereldraad van kerken die zich inspant om orthodoxie, katholicisme en protestantisme onder één dak te verenigen. Bij de Volkenbond (en haar opvolger de Verenigde Naties) is het religieuze aspect verdwenen en heeft godsdienst plaatsgemaakt voor pragmatisme: nooit meer oorlog.

De western is een multiversum. Je hoeft de lange pagina op wikipedia over het genre maar helemaal door te scrollen om te gaan duizelen van alle subgenres. De western is veel meer dan een cowboyfilm. Bestaat dé western eigenlijk wel? Het hangt ervan af hoe je de western en het Wilde Westen definieert.

Het Wilde Westen was de pionierssamenleving die tot 1890 het westen van de Verenigde Staten bestond. De western speelt zich af ten westen van de frontier, de grens tussen de geciviliseerde oostelijke staten en de westelijke territoria. Deze grens schoof in de negentiende eeuw steeds verder op naar het Westen. Oorspronkelijk was het Wilde Westen een immens territorium, maar toen de kolonisatie in 1870 in een stroomversnelling was gekomen, bestond het na 1890 alleen nog als mythe.

Door de Louisiana Purchase in 1803 verdubbelde het grondgebied van de Verenigde Staten en kwam er een enorme uitbreiding naar het Westen. De Appalachen waren de natuurlijke westgrens van de oorspronkelijke 13 Engelse koloniën geweest. Na de onafhankelijkheid van de Verenigde Staten in 1776, kwamen de eerste uitbreidingen naar het Westen. Nieuwe staten als Kentucky (1792), Tennessee (1796) en Ohio (1803) lagen nu ten westen van de Appalachen.

Rond 1830 was de Mississippi de frontier geworden. Saint Louis, oorspronkelijk een Franse nederzetting op de plek waar de Missouri in de Mississippi stroomt, in het hart van Louisiana (niet te verwarren met de staat Lousiana) werd rond het midden van de negentiende eeuw dé stad waar de pioniers via diverse ‘trails’ westwaarts trokken. Veel westerns spelen zich af in de tweede helft van de negentiende eeuw in de decennia vóór en na de Amerikaanse Burgeroorlog (1861-1865).

Na de Amerikaanse Burgeroorlog wordt het Wilde Westen definitief ontsloten door de spoorwegen. De eerste transcontinentale verbinding was op 10 mei 1869 een feit. Het was het begin van het einde want twintig jaar later hield het Wilde Westen op te bestaan.

Als je een western definieert als een film die zich afspeelt in het Wilde Westen, dan speelt de western zich altijd af vóór 1890. Hoe eerder het verhaal zich afspeelt, hoe oostelijker het toneel kan liggen. Films die zich in het koloniale Amerika afspelen (vóór 1776), zijn in feite allemaal westerns, omdat de frontier toen nog in het oosten lag. Soms wordt een nog ruimere definitie van het genre gehanteerd. No country for old men van de gebroeders Coen en Brokeback mountain van Ang Lee worden wel eens als (moderne) westerns gezien.

Afgelopen week zag ik twee atypische westerns die allebei ook nog eens enorm van elkaar verschillen en daarmee demonstreren hoe veelzijdig het genre is. The Missouri Breaks (1976) speelt zich af in Montana in de 1880’s. The fighting Kentuckian (1949) laat een heel ander toneel zien en speelt ook veel eerder in de negentiende eeuw, in de staat Alabama in 1818.

Ondanks dit grote verschil in plaats en tijd, zijn beide films toch als western te definiëren, al zijn het zeker geen typische westerns. We zien geen cowboys en indianen en ook geen dorre landschappen als in Arizona of New Mexico. Door de westerns van John Ford werden deze zo iconisch, dat ze synoniem werden met het genre.

Maar alles dat in het gebied ten westen van de frontier is gesitueerd, mag dus als western gezien worden. Zo is The Revenant (2015) die zich in 1823 in Missouri afspeelt evengoed een western als een western van John Ford of Sergio Leone die zich in het grensgebied van de VS en Mexico afspeelt. Het beeld van het Wilde Westen is dus veel meer dan Deadwood, Tombstone of Brimstone. Het Wilde Westen was zeker niet alleen de playground voor lonesome cowboys maar ook voor pelsjagers (mountain men). Afhankelijk van de periode waarin het verhaal zich afspeelt, zien we een cowboyhoed of wasberenmuts.

Afgelopen weekend overleed Christopher Plummer en de media stonden weer vol met verwijzingen naar Kapitein von Trapp.

The Sound of Music is zo’n grote filmklassieker, dat bij het overlijden van acteurs uit deze musicalfilm steeds hun rol in The Sound of Music als eerste genoemd wordt. Toen Eleanor Parker (1922-2013) in 2013 overleed, werd ze in de filmhistorie vooral bijgezet als “de actrice uit The Sound of Music”. En in 2016 was het overlijden van de tamelijk onbekende Amerikaanse actrice Charmian Carr (1942-2016) wereldnieuws omdat zij in deze musical als 23-jarige de rol van de 16-jarige Liesl speelde.

Er bestaat een wijdverbreide afkeer van The Sound of Music. Paul Verhoeven vond het een draak van een film die in 1966 regisseur David Lean (Dr. Zhivago) de oscar voor de beste film en beste regie voor zijn neus had weggekaapt. Christopher Plummer noemde de film ooit the Sound of Mucus. Velen met hen kunnen deze mierenzoete musicalfilm maar slecht verdragen.

Zelf ben ik als peuter gevormd door de muziek van The Sound of Music. Mijn ouders draaiden de langspeelplaat in 1965 en 1966 grijs terwijl ik in de box zat en geen kant op kon. Zo is de muziek van Rodgers en Hammerstein aangestampt op de bodem van bestaan. Het is een steen die ik nooit meer wentelen kan, om met Nietzsche te spreken. En dat wil ik ook niet, want ik hou van de muziek, ook al is ze suikerzoet. Ik beschouw het niet eens als guilthy pleasure, maar als een pleasure zonder meer. Mijn grote favoriet was als 3-jarige en nu als 57-jarige nog altijd de ouverture en in het bijzonder My favourite things. Dat is gelijk ook mijn favoriete compositie van Rodgers en Hammerstein. Voor de improvisaties van My Favorite things van John Coltrane of Carlos Santana mag je mij wakker maken.

The sound of music past eigenlijk niet goed in de jaren zestig. In zekere zin is deze musical een laat hoogtepunt van de geest van de jaren 40 en 50 met verliefde paartjes in lustprielen terwijl zwijmelende strijkers hen begeleiden. Dit beeld zien we letterlijk in de scene waarin Rolf en Liesel het duet “sixteen, going up seventeen” zingen. Dit is rococo in de twintigste eeuw. Wanneer Rolf inzet met: “You wait, little girl, on an empty stage/ For fate to turn the light on/ Your life, little girl, is an empty page/That men will want to write on” en Liesl smachtend tegen hem aanvlijt met “Toooo wriiiiite oooon” is het bijna ondenkbaar dat de jaren zestig dan al halverwege zijn en de seksuele revolutie al op gang begint te komen.

De seksuele revolutie is een kantelpunt geweest in de geschiedenis en was misschien nog wel ingrijpender dan de Franse Revolutie. Het was geen omwenteling in de verhouding tussen standen, maar in de verhouding tussen man en vrouw. In zedelijk opzicht wordt de twintigste eeuw door de jaren 60 in twee stukken gesneden: de tijd vóór de seksuele revolutie en de tijd erna. En dit ene liedje “sixteen, going up seventeen” markeert de breuklijn en geeft misschien ook wel aan waarom velen the Sound of Music niet meer kunnen pruimen. Liesl is in haar roze baljurkje niet alleen een levende barbiepop, maar vertegenwoordigt ook de jonge vrouw van vóór de seksuele revolutie, die door de jongeman van vóór de seksuele revolutie het hof wordt gemaakt. Dat gaat heel anders dan na 1970. Rolf heeft het over het beschrijven van Liesls tabula rasa, haar onbeschreven blad. En in de geest van het zoete rococo was dit al heel gewaagde taal!

Voor de mens die de seksuele revolutie achter zich heeft liggen, en dat zijn wij allemaal, is dit bijna onverdraaglijk sentimenteel gekwetter. De tijd dat jongens op een galante manier meisjes het hof maken, is verleden tijd. Toch heeft deze suikerzoete romantiek iets heel moois. Het bedekt een werkelijkheid door deze te romantiseren en te poëtiseren zodat alles gaat zingen. Wanneer we de werkelijkheid direct uit de kleren laten gaan en deze recht in het gezicht kijken, blijft er van deze poëzie weinig tot niets meer over. Een aflevering van First Date zegt genoeg: Boy meets girl is vooral consumptie geworden in plaats van een betovering.