Categorie archief: comics

indianenverhalen [ 1 ]

gelezen: Lewis en Clark – De ontdekking van het Westen
stripalbum over de Expeditie van Lewis en Clark (1804-1806)

lewis en clark220 jaar geleden verkocht Frankrijk Louisiana aan de toenmalige Verenigde Staten. Het was de grootste grondtransactie uit de geschiedenis: vijftien miljoen dollar voor twee miljoen vierkante kilometer, acht cent per hectare. De oppervlakte van de Verenigde Staten werd daardoor verdubbeld. In 1803 werd de Unie gevormd door de 13 oorspronkelijke staten, de nieuwe staten Kentucky, Tennessee en Ohio en verschillende territoria (waaronder Illinois, Michigan, Indiana, Mississippi en Maine) die later tot staten zouden worden omgevormd. Het grondgebied waar later de staten Florida, Texas, Arizona, New Mexico, Utah, Nevada, Colorado en Californië zouden komen, was nog Spaans bezit. Alleen het uiterste noordwesten waar nu Oregon, Washington en Idaho liggen, werd nog door niemand geclaimd en lag als “Oregon Country” open om met Frans Louisiana bij de Verenigde Staten te worden gevoegd.

Voor de expansie naar het Westen was een landverbinding naar de Stille Oceaan van immens belang. Als er een verbinding kon worden gevonden tussen de twee grootste rivieren in het Westen, de Missouri (met 4375 kilometer langer dan de Mississippi) en de Columbia (2044 kilometer) dan lag het Westen tot aan de Stille Oceaan open om gekoloniseerd te worden. Omdat Californië Spaans bezit was, richtte de expeditie van Lewis en Clark zich op het Noord-Westen dat als Oregon Country door de Verenigde Staten werd geclaimd. Een ander doel was wetenschappelijk. Het immense gebied ten westen van de Mississippi (3766 kilometer) moest geïnventariseerd worden op planten- en diersoorten. Maar ook dat had soms een verborgen economisch doel.

Expeditie van Lewuis en Clark
Klik op de kaart voor een vergroting

Voor de Fransen had Louisiana (Nieuw-Frankrijk) vooral één economisch aspect gehad: bont. Al in de achttiende eeuw verspreidden de fur trappers zich vanuit het Great Lake District via de Mississippi naar New Orleans (gesticht in 1718) en dreven handel met de plaatselijke indianenstammen. Ze verspreidden zich steeds meer westwaarts over de prairies (een Frans woord) van de Mid-West waar ze tenslotte door de Rocky Mountains werden tegengehouden. Men wist dus dat er in het Westen een barrière bestond en dat er een waterscheiding moest liggen. Toch hoopte men op een verbinding tussen de Missouri en de Columbia of in ieder geval op slechts een kleine overbrugging tussen de bronnen van deze rivieren. Lewis en Clark zouden hun president moeten teleurstellen. Een eenvoudige verbinding werd niet gevonden en in die zin bracht de expeditie slecht nieuws.

Maar wetenschappelijk was ze een succes. Er werd vriendschap gesloten met indianenstammen als de Akaria’s, Oto, Sioux en Nez Perce. De expeditie had voor dat doel allerlei cadeautjes meegenomen. Een enkele keer dreigde er een gewapend conflict toen de indianen een van de boten opeisten.

sacajawea statueSacagawea (1788-1812) was een indiaanse vrouw uit een van stammen van de Shoshone. Samen met haar man, de Franse ontdekkingsreiziger Toussaint Charbonneau werd ze tijdens het winterverblijf in Fort Mandan (1804-1805) gerekruteerd voor de expeditie. Als tolk en gids speelden ze beiden een grote rol. Een beeld van haar van de Amerikaanse beeldhouwer Alice Cooper (1875-1937) werd in 1905 onthuld op de Lewis and Clark Centennial Exposition (1905) in Portland (Oregon). Waarschijnlijk is Sacagawea in 1812 in Fort Lisa aan de Missouri aan difterie gestorven toen ze ongeveer 25 jaar oud was.

Ook hebben Lewis en Clark een enorme bijdrage geleverd aan de mythe van het Westen. Veel kunstenaars hebben zich door deze expeditie laten inspireren. Het Westen werd geromantiseerd, zoals Chateaubriand in zijn verhalen Atala (1801) en René (1802) het oostelijk deel van de Verenigde Staten geromantiseerd had. De Europeanen smulden van de indianenverhalen in een periode waar de terug naar de natuur beweging van Rousseau tenslotte was uitgemond in de Romantiek, de gevoelsuitbarsting in de eerste dertig jaar van de negentiende eeuw, die nog lang bleef nagolven.

In deze beweging resoneerde ook de mythe van het wilde westen mee, en de aantrekkingskracht van de immense en ongerepte natuur ten westen van de Mississippi. In werkelijkheid was het een ruig gebied en was het leven er verre van romantisch. De pioniers die over de Oregon Trail naar het Westen trokken moesten een keiharde strijd leveren tegen een vijandige natuur en haar oorspronkelijke bewoners. Maar in de steden aan de oostkust maar ook in Saint Louis, the gateway to the West, koesterden de bewoners het romantische beeld van het Westen.

lewis-clark.org | Lewis and Clark Centennial Exposition [ en.wikipedia.org ]
Sacagawea Historical Society [ sacagawea-biography.org ]

80 jaar later …

gelezen: De vuurpijl (2023) van Jean van Hamme, Etienne Schréder en Christian Cailleaux – Het vervolg op De U-straal (1943) van Edgar P. Jacobs

de U-straal 1943Nadat de nazi-Duitsland op 11 december 1941 de oorlog aan de Verenigde Staten heeft verklaard, worden in Duitsland en alle bezette gebieden de Amerikaanse producten in de ban gedaan. In het Belgische stripweekblad Bravo! mag de populaire strip Flash Gordon van Alex Raymond niet meer verschijnen. De uitgever van Bravo! vraagt aan de Brusselse tekenaar Edgar P. Jacobs met een alternatief te komen. De U-straal verschijnt in 1943. In de hoofdpersonages herkennen we duidelijk Flash Gordon, Dale Arden, Dr.Zarkov en Ming the Merciless.

De U-straal is een soort surrogaatkoffie, maar smaakt gewoon beter. Dat vindt Hergé ook en hij biedt Jakobs kort na de oorlog een eigen strip aan in het nieuwe Belgische stripblad Kuifje. Zo worden Blake en Mortimer geboren, indirect uit Flash Gordon. Een belangrijk verschil is dat de dames en de romantiek als sneeuw voor de zon verdwijnen. De avonturen van de twee vrijgezelle Britten zijn for boys only.

Ik las de U-straal aan het einde van de jaren zeventig nadat ik al uitgebreid had kennisgemaakt met Blake en Mortimer. Het verhaal kon me weinig boeien. Jakobs had voor mij teveel registers opengetrokken: ondoordringbare jungle, tempels met afgodsbeelden, dinosauriers, reuzeninsekten en daartussen avonturiers. Kortom: een typisch Amerikaans avonturenverhaal. Popcornvermaak. Zou ik het vervolg dat in april na 80 jaar verscheen wel gaan lezen?

de vuurpijl 2023Ik hoefde er niet lang over na te denken. Ik koop al sinds 1996 in december de nieuwste Blake en Mortimer. De 2.0 serie, met nadrukkelijk de tekst “naar de personages van Edgar P. Jakobs” op de omslag, is alweer een kwart eeuw een commercieel succes, waarschijnlijk omdat er tienduizenden mannen zijn als ik. Het is jeugdsentiment. En ik ben elke keer benieuwd hoe de scenaristen en tekenaars (want het zijn verschillende teams) in de geest van de meester een nieuw verhaal maken. En zo was ik ook benieuwd naar De vuurpijl, het vervolg op de U-straal. Hoe zou de vroege stijl van Jakobs tot leven gewekt worden?

Jean van Hamme, de 81-jarige nestor van Belgische scenarioschrijvers begon te schrijven waar Jacobs in 1943 was opgehouden. Etienne Schréder, die ook twee Blake en Mortimer albums De Septimusgolf (2013) en De schreew van de Moloch (2020) had gemaakt, deed samen met Christian Cailleaux het tekenwerk. Ze baseerden zich op de vroege stijl van Jakobs die hij hanteerde in De U-straal (1943) en het eerste deel van Het geheim van de zwaardvis (1946). Daarna kwam hij steeds meer onder invloed van Hergé’s klare lijn.

Een van de belangrijke verschillen tussen de U-straal en Blake en Mortimer is de aanwezigheid van vrouwelijke personages. Als ze in Blake en Mortimer voorkomen, zijn het meestal typistes en serveersters en staan ze volledig in de schaduw van de manlijke hoofdpersonen en personages. Omdat de U-straal gemaakt is ter vervanging van Flash Gordon, is de cast die Alex Raymond bedacht had door Jakobs overgenomen. Dale Arden wordt Sylvia en prinses Aura wordt prinses Ica. Een ander verschil met Blake en Mortimer is de typische jaren 30/40 setting. De visuele taal van het art deco is duidelijk aanwezig.

flash gordon 1936
titelgeneriek van Flash Gordon (1936)

In de bioscoopfilmreeks Flash Gordon uit 1936 weten we dat het art deco niet beperkt bleef tot de decors. Ook de kleding en zelfs de make up volgden de stroomlijning van deze stijl. Het gezicht van prinses Aura (gespeeld door Priscilla Lawson) is 100% art deco en ook Buster Crabbe is met zijn symmetrische gezicht en gestroomlijnde neusvleugels vleesgeworden art deco.

Etienne Schréder en Christian Cailleaux hebben De vuurpijl een overtuigende retro look gegeven door het art deco toe te passen. De indeling uit De U-straal in drie banden per pagina is gehandhaafd. Vooral de inkleuring van Bruno Tatti is bijzonder goed geslaagd. Harde kleuren zijn vermeden en het geheel oogt net zo zacht als de ingekleurde Flash Gordon bioscoopfilms uit 1936. En het verhaal? Ach het verhaal. Daar heb ik De Vuurpijl eigenlijk niet voor gekocht.

Zwanenzang

Na 40 jaar herlezen: De jacht (1981) van Christin en Bilal

Begin jaren tachtig, rond mijn zeventiende, las ik graag strips voor volwassenen (het begrip graphic novel was toen nog niet in zwang.) Ik kocht het stripblad Wordt Vervolgd, de Nederlandse versie van A Suivre met tekenaars als Tardi en Manara en het underground stripblad 1984 met vooral Amerikaanse tekenaars. In 1980 was het roze van de bloemenkinderen vervangen door het zwart van de punkers. Het was geen vrolijke tijd, en mijn rijpingsproces van puber tot adolescent ging hand in hand met het lezen van zwartgallige stripverhalen met weinig hoop voor de mensheid. De zure regen leek niet alleen te zijn neergeslagen op de bomen. Ook de tijdgeest had een hoge zuurgraad bereikt.

dejacht1983De van Bosnische afkomst Franse striptekenaar Enki Bilal was een van mijn helden onder de striptekenaars. Eind jaren zeventig had hij samen met scenarist Pierre Christin (bekend van Ravian) naam gemaakt met een viertal verhalen in de reeks Er was eens een voorbijganger. Het waren sprookjesachtige verhalen (zoals het dorpje dat ging vliegen en het schip van steen), maar door het engagement van scenarist Pierre Christin was er altijd een politieke ondertoon. In het vierde deel uit deze serie De falangisten van de zwarte orde (1979) is het sprookjeselement helemaal verdwenen en staat de politiek op de voorgrond. Ook het vijfde en laatste deel De jacht (1981) is een verhaal over communisten, maar nu verplaatst naar Oost-Europa. In de jaren zeventig was de USSR een vermolmde dictatuur geworden, bestuurd door apparatsjiks die er net zo levend uitzagen als het gebalsemde lijk van Lenin. Het rijk viel nog net niet uiteen doordat bejaarde leiders de touwtjes strak en krampachtig in handen hielden.

In 1980 was de Sovjet-Unie volledig vermolmd en werd het kunstmatig in leven gehouden. In november 1982 overleed Leonid Brezjnev die werd opgevolgd door Joeri Andropov. Een tussenpaus want deze hield het maar anderhalf jaar vol en werd in 1984 opgevolgd door Konstantin Tsjernenko. Maar ook zijn leiderschap was geen geslaagde poging tot reanimatie van de USSR. Pas met Mikhail Gorbatsjov in 1985 zou de Sovjet-Unie uit zijn slaap ontwaken. In plaats van mummies kwam er nu een levende persoon aan de macht die direct inzag dat er hervormingen nodig waren. Gorbatsjov stelde zich open voor de rest van de wereld en werd door TIME magazine tweemaal uitgeroepen tot person of the year, in 1987 en in 1989. Glasnost en Perestrojka staan nog steeds in de Dikke Van Dale.

Toen Christin De Jacht schreef, was Brezjnev nog in leven en moesten de drie laatste leiders van de Sovjet-Unie nog aantreden. De Jacht is geschreven vanuit een grafstemming. Het is het verhaal over een clubje grauwe aparatsjiks uit diverse Oost-Europese landen dat een jachtpartij heeft georganiseerd in Polen. In hun midden is de bejaarde Rus Wassili Tsjevtsjenko die in zijn jeugd Lenin persoonlijk gekend heeft en een belangrijke rol heeft gespeeld in de geschiedenis van de Sovjet-Unie. Hij geniet daardoor een groot prestige bij zijn kameraden. Bilal weet als geen ander zure koppen te tekenen. Vergeleken bij het portret van Wassili Tsjevtsjenko is de foto van de oude Schopenhauer nog het zonnetje in huis. Het zuur druipt eraf. Tsjevtsjenko is een metafoor van de Sovjet-Unie: een man die op zijn laatste benen loopt, verbitterd en cynisch over de socialistische heilstaat.

Na 40 jaar is het een vreemde ervaring om De Jacht opnieuw te lezen. Natuurlijk, ik ben zelf 40 jaar ouder geworden en bekijk de wereld anders. Maar de wereld is ook enorm veranderd. De Sovjet-Unie is al 32 jaar geschiedenis. Hoe hebben grijze muizen in een tijd van globalisering zolang de macht in handen kunnen houden? De Jacht laat daar iets van zien. Het was mogelijk omdat de Sovjet-Unie en haar satellietstaten in Oost-Europa een rigide en in zichzelf gekeerde dictatuur was. De socialistische revolutie die per decreet verheerlijkt moest worden, vrat uiteindelijk ook haar eigen kinderen op. Christin was in 1980 wakker genoeg om dit rake portret van een verrotte dictatuur te beschrijven. Bilal heeft het zwart en troosteloos geïllustreerd.

De Jacht [nl.wikipedia.org]