Op zaterdag 14 mei 1842 verscheen het eerste nummer van de Illustrated London News, het allereerste geïllustreerde weekblad in de geschiedenis. Het bestond tot 2003.

In de zesde aflevering van Victoria (derde seizoen), dat zich afspeelt in 1850 rond de doop van Victoria’s zevende kind Arthur (1850-1942), speelt de Illustrated London News een belangrijke rol. Victoria is not amused over een tekening bij het stukje The Royal Household in dit geïllustreerde weekblad. Rond het midden van de negentiende eeuw stonden monarchen nog boven het volk en was een kijkje in hun privéleven taboe. De onderdanen zouden wel eens kunnen denken dat hun koningin een gewone mevrouw was! Maar met de geïllustreerde tijdschriften en de revoluties van 1848 veranderde dat.

Nu is de tekening van Victoria als liefhebbende moeder nooit verschenen in de Illustrated London News. Maar scenarist Daisy Goodwin baseerde deze gedramatiseerde gebeurtenis wel op een historisch gegeven. In zijn boek Queen Victoria – First Media Monarch schrijft John Plunkett dat Victoria en Albert de opdracht hadden gegeven voor een serie etsen met als onderwerp hun privéleven op Buckingham Palace. De etsplaten werden achter slot en grendel gestopt. Maar iemand uit het personeel had meer dan zestig platen even naar buiten weten te smokkelen, waar ze in haast gekopieerd werden. Journalist Jasper Judge bracht deze gekopieerde platen naar de uitgever William Strange die er vijftig van afdrukte in een catalogus.

De gevreesde imagoschade bleef echter uit. Victoria was bang dat het volk anders naar haar ging kijken als het een blik in haar privéleven gegund werd. Dat was ook zo, maar het werkte juist in haar voordeel. De band tussen Victoria en het Engelse volk zou door de publicatie van deze huiselijke taferelen verstevigd worden. In 1848 publiceerde het satirisch blad Punch: “The people at large, who have a notion that kings and queens wear diadems instead of hats… had doubtless been much astonished to find that HER EXCELLENT MAJESTY can let her imperial notions subside into the homeliness of common life…The Windsor rogues have, all unwittingly, ‘drawn the curtain and shown the picture’ of HER MAJESTY’s retirement in pleasant aspect…” Sindsdien weten vorstenhuizen dat ze de media ook nodig hebben voor hun populariteit. Media maken monarchen menselijker.

Illustrated London News 1848 [britishnewspaperarchive.co.uk]
Illustrated London News en de Krimoorlog [ W&V ]

Sommige boeken zijn mij op het lijf geschreven. En soms begint dat al bij de titel. Bij het doorbladeren van Historiezucht voelde ik mij helemaal thuiskomen. Marita Mathijsen kent de verslaving aan de negentiende eeuw. (Je bent gelukkig nooit de enige die hier mee besmet is.) In haar aangename en speelse stijl spreekt ze over een ‘epidemie’ om de negentiende eeuwse obsessie voor geschiedenis te beschrijven. Deze ‘epidemie’ brak los aan het begin van de negentiende eeuw en zou leiden tot de democratisering van het verleden. Voor 1800 was geschiedenis het domein van de kerk en adel geweest en van vermogende liefhebbers, daarna werd geschiedenis van ons allemaal.

De natiestaat ontdekte het verleden, het eigen verleden in het bijzonder, als een belangrijk middel om het volk nationaal bewustzijn bij te brengen en op te voeden tot burgerschap. Vaderlandse geschiedenis is een product van het nationalisme in de negentiende eeuw. Daarvoor werd er neergekeken op het verleden, als iets dat oud en afgedankt was. Op de stenen van ruïnes liepen de ploegen stuk. De boer wierp die oude rommel aan de kant en ploegde voort. Totdat er archeologen op zijn akker kwamen die hem erop wezen dat er vroeger een oud kasteel op zijn land had gestaan. Marita Mathijsen vertelt er in de inleiding smakelijk over. Wanneer de boer zich bewust wordt van wat die oude rotzooi op zijn land vertegenwoordigt, namelijk nationaal erfgoed, slaat zijn afkeer voor afgedankte rommel om in trots. “Die stenen benne nog van het kasteel van de heren!”

In eeuwige verstrengeling
Op de omslag van Historiezucht staat het schilderij Les ombres de Francesca da Rimini et de Paolo Malatesta apparaissent à Dante et à Virgile van Ary Scheffer uit 1835. Het is een illustratie bij de Goddelijke Komedie van Dante. In de Divina Commedia komen Dante en Vergilius (rechts afgebeeld) in de tweede kring van de hel, waar ze onder anderen Paolo en Francesca tegenkomen. De zielen van beide verdoemden worden voortgedreven door de stormachtige wind, die als metafoor dient voor de wispelturige gevoelens van de twee overspeligen. Ze worden voor eeuwig voortgejaagd in hun verstrengeling. De keuze voor deze afbeelding op de omslag heeft een dubbele boodschap. Het schilderij behoort tot de historische schilderkunst en deze illustreert de obsessie van de negentiende eeuw met het verleden. Daarnaast drukt de eeuwige verstrengeling van de twee lichamen ook de innige verstrengeling uit van de actualiteit met het verleden.

Historiezucht [ vantilt.nl ]

In juli 2010 maakte ik voor het eerst kennis met het werk van de Oostenrijkse illustrator en schilder Moritz von Schwind. In het kasteel Hohenschwangau, niet te verwarren met Schloss Neuschwannstein, zagen we fresco’s naar ontwerpen van Von Schwind. Een maand later kocht ik een dikke oeuvrecatalogus uit 1906. Waarschijnlijk het eerste en laatste volledige overzicht van zijn werk, want daarna raakte Von Schwind in de vergetelheid. Zijn geromantiseerde taferelen verdragen zich niet goed met de moderniteit en vinden waarschijnlijk alleen nog waardering bij liefhebbers van Victoriaanse koektrommelplaatjes.

Er zijn zeker nog wel meer redenen om het werk van Moritz von Schwind te waarderen. In de eerste plaats zijn vakmanschap. In de tweede plaats zijn ijver. En in de derde plaats zijn braafheid. Want ook dat laatste is een kwaliteit. Von Schwind werd in 1804 in Wenen geboren. Zijn ouders hebben tweemaal een vernederende vrede met Napoleon meegemaakt, de Vrede van Pressburg in 1805 en de Vrede van Schönbrunn in 1809. Moritz was nog te klein om zich dat later te herinneren.

Maar het Congres van Wenen (1814-1815) waarbij de rollen omgedraaid werden, zal hij als elfjarig jongetje bewust hebben meegemaakt. Deze gebeurtenis bepaalde het politieke en artistieke klimaat in Europa tot 1848 en werkte ook daarna nog een poosje door. Wenen was het centrum van de Restauratie en gold als oerconservatief. Het grootste deel van zijn leven (Von Schwind overleed in 1871) werd bepaald door de conservatieve geest van de Restauratie. Hij was “born to be brave“.

Als brave ambachtsman volgde hij het Renaissancistische schoonheidsideaal waarbij Rafael het summum is. Alles is ten dienste gesteld aan de onderlinge harmonie. Compositie, vorm en kleur zijn helder. Er is geen picturaal vuurwerk. De verf is getemd door de tekening en zit keurig binnen de lijntjes. Dat is goed te zien in een detail van Sabina von Steinbach uit 1844. Von Schwind omhelst, net als zijn tijdgenoot Peter von Cornelius (1783-1867) en de Nazarener de reactionaire kunst.

Moritz von Schwind [ de.wikipedia.org ]