In 2010 volgde Geert Mak opnieuw de reis die John Steinbeck precies een halve eeuw eerder met zijn hond Charley dwars door de Verenigde Staten maakte. Travels with Charley verscheen in 1962, Reizen zonder John in 2012. Sindsdien zullen honderden (wellicht duizenden) lezers na het lezen van een van deze boeken (of beide boeken) deze reis zelf ook gemaakt hebben. Ik heb besloten thuis te blijven en de reis from coast to coast virtueel na te reizen. In mijn bagage zitten de kaarten uit de serie The Making of America (1982-1988) en Google streetview.
Deel 5: Montana

Zoals ik al eerder schreef, reist Geert Mak in Reizen zonder John over drie sporen: het geografische, het historische en het biografische (John Steinbeck). Vaak wordt snel heen en weer geschakeld, maar soms blijft hij bladzijden lang bewust in één spoor om zijn verhaal meer diepgang te geven.

Zo zitten er in Reizen zonder John minibiografieën over presidenten en schrijvers, nationale verhalen zoals de Grote Depressie, de opkomst en ondergang van de Amerikaanse spoorwegen, the American Dream en de positie van de vrouw in de jaren vijftig en zestig. Ook de zwarte bladzijden van de Amerikaanse geschiedenis ontbreken niet. Allereerst is er het verhaal van de oorspronkelijke bewoners van Amerika die in de negentiende eeuw in reservaten bijeen werden gedreven. En natuurlijk ook het verhaal van de Afro-Amerikanen die tot 1863 in slavernij leefden maar honderd jaar later pas in heel Amerika burgerrechten kregen.

In Medora, in het uiterste Oosten van North Dakota is er een prima aanleiding om te vertellen over Theodore Roosevelt (1858-1919). Medora ligt aan de rand van het Theodore Roosevelt National Park in de badlands van North Dakota. De jonge Roosevelt streek hier in 1884 neer, in een periode dat de frontier (en daarmee het Wilde Westen) ophield te bestaan. Maar Roosevelt leefde er als een westernheld.

Van het stoere imago dat hij in Medora opbouwde, maakte hij later dankbaar gebruik toen hij na de moord op William McKinley op 14 september 1901 de 26e president van de Verenigde Staten werd. Twee ambtstermijnen volgden. Roosevelt kreeg vele bijnamen, waaronder “Teddy the Trustbuster” door zijn strijd tegen de grote kartels van banken, spoorwegen en kolenmijnen.

Theodore Roosevelt was Republikein, maar de Republikeinse partij was aan het begin van de twintigste eeuw een heel andere partij als honderd jaar later. Het was een brede volkspartij en Roosevelt moest niets hebben van het roofkapitalisme en juichte zelfs de opkomst van de vakbonden toe. Hij werd een voorbeeld voor verschillende presidenten uit de 20e eeuw. Niet alleen voor partijgenoten als Reagan en Bush, maar vooral voor Democraten als F.D.Roosevelt, Kennedy en Johnson.

In Medora is “Teedie” nog altijd springlevend. Er staat een standbeeld van hem, er is een klein museum en dus ook een nationaal park dat naar hem genoemd is. Hij wordt gezien als een van de grondleggers van het Amerikaanse natuurbehoud. Rond 1890 was de uiterste grens van de Verenigde Staten (de Pacific) bereikt en hield de frontier op te bestaan. De VS was nog steeds een reusachtig land, maar niet meer grenzeloos. Dat maakten sommige Amerikanen er van bewust dat de Amerikaanse wildernis ontsloten was en nu bescherming nodig had. Dramatisch is het verhaal van de Amerikaanse bizon. Naar schatting graasden er in 1800 op de Amerikaanse prairies nog tachtig miljoen bizons. In 1890 was de bizon bijna uitgeroeid.

Na de badlands aan de oostgrens van North Dakota begint de staat Montana. het landschap verandert abrupt. “Montana ontrolt zich in al zijn liefelijkheid.” schrijft Mak. Ongeveer 80 kilometer voor het beginpunt van de Interstate 94 in Billings (104.170 inwoners in 2010) liggen de plaatsjes Bighorn en Custer. Ze herinneren ons aan namen die voor de Amerikanen even traumatisch zijn als Pearl Harbour. In de Slag bij Little Big Horn op 24 juni 1876 werd hier vlakbij George Armstrong Custer gedood samen met 268 cavaleristen van de Zevende Cavalerie.

Volgens Mak was de nederlaag bij Little Big Horn de illustratie van een typisch fenomeen bij de Amerikaanse strijdmacht: een blindheid als gevolg van overmoed en misplaatst superioriteitsgevoel. Ook in de oorlogen die Amerika na 1945 voerde, ziet hij deze fatale combinatie van superioriteitsgevoel en overmoed weer opduiken, vooral in de oorlogen in Vietnam, Irak en Afghanistan.

Na de totale nederlaag van de Amerikaanse cavalerie bij Little Big Horn in 1876 was het verhaal nog niet uit. Veertien jaar later volgde een macabere epiloog bij Wounded Knee (South Dakota). Er werden ruim 300 Lakota afgeslacht.

Dat de kunstenaar die buigt voor commercie zijn autonomie en vrijheid zou verliezen is een hardnekkig vooroordeel. Daardoor lijken reclame en kunst vaak twee verschillende werelden die als schepen in de nacht langs elkaar heenvaren. Toch kunnen kunst en reclame heel goed samengaan waardoor dit strenge onderscheid dus wordt opgeheven. Een van de beroemdste voorbeelden van een reclamecampagne waarbij moderne schilderkunst werd gebruikt, is de Everywhere you go You can be sure of Shell campagne uit de jaren dertig. Deze werd gestart door de legendarische art director Jack Beddington (1893–1959). In 1932 begon hij voor Shell-Mex & BP als director of publicity leiding te geven aan deze campagne. Tientallen Engelse kunstschilders werden uitgenodigd om een schilderij te maken van een landmark in het Verenigd Koninkrijk. Onder hen waren ook de twee beroemde Engelse schilders uit het interbellum: Paul Nash (1889/1946) en Graham Sutherland (1903/1980).

Dat schilderijen gebruikt worden voor een affiche van een tentoonstelling of op een postzegel is niet bijzonder, maar als een wereldmerk dit doet voor een reclamecampagne, is dat bijzonder. De campagne was een groot succes en dat bleef zich in de jaren dertig verlengen doordat steeds nieuwe kunstenaars aan een lange reeks werden toegevoegd.

De campagne verscheen op affiches die aangeplakt werden op vrachtwagens en treinen, zodat het een soort reisaffiches werden waarbij de reizigers zich ervan bewust werden dat de brandstof van Shell/BP het hen mogelijk maakte om Britain’s landmarks te bezoeken.

The range of artists, designers and illustrators whom Beddington commissioned for Shell-Mex and BP’s lorry bill series was eclectic and remarkable. They included Edward Ardizzone, John Armstrong, Lord Berners, Vanessa Bell, Frank Dobson, Tom Eckersley and Eric Lombers, Clifford and Rosemary Ellis, Hans Feibusch, Clive Gardiner, Ben Nicholson, Barnett Freedman, Duncan Grant, Rowland Hilder, Tristram Hillier, Curtis Moffatt, Cedric Morris, Charles Mozley, Paul Nash, John Piper, Tom Purvis, Hans Schleger, Graham Sutherland and Carel Weight. {Bron: ivpda.com]

Shell Art and Advertising [ivpda.com]