Zondagavond zond de BBC2 de veelgeprezen film they shall not grow old van Peter Jackson uit. Het is een indrukwekkend document geworden. Neem alleen het begin: we zien een historische opname van opgewekte, vrolijke Engelse soldaten die voorbij de camera marcheren. Er lijkt geen einde aan te komen. Honderden zijn het er, jongens van 19, 20 jaar oud. Alsof ze op weg zijn naar een feestje. Ze hebben er duidelijk zin in. Een groter contrast met wat hen aan de overkant van het Kanaal te wachten staat, is nauwelijks denkbaar.

De beelden zijn flakkerend als de schaduwen in Plato’s grot. Naarmate het beeld dichterbij komt vervaagt het ook. Alsof de onvermijdelijke werking van het geheugen wordt gedemonstreerd: hoe we ook ons best doen om herinneringen uit een ver verleden dichterbij te halen en scherp te stellen, telkens vervaagt het beeld weer en ontglipt ons het verleden. Deze jongens zijn allemaal voorbijgangers, laten hun lach even aan de camera zien en verdwijnen weer uit beeld. Maar het blijven allemaal jongens die nooit oud zullen worden.

They shall not grow old [imdb.com]
They Shall Not Grow Old ‘brought the war to life for us’ [bbc.com]

Michaela nodigde mij gisteren uit voor Bohemian Rhapsody, de biopic over Queen. Nu heb ik nooit zoveel met Queen gehad, al kan ik natuurlijk niet heen om de Bohemian Rhapsody (daarom heet deze biopic natuurlijk ook zo.) Jeugdsentiment is het ongetwijfeld, ook voor de honderden anderen, onvermijdelijk veel veertigplussers, in de enorme zaal van Cinemec Ede. Een 45-jarige (de leeftijd van Freddy Mercury toen hij in 1991 stierf) was twaalf toen Queen tijdens Live Aid in 1985 optrad in het Wembley Stadium. Zelf was ik twaalf toen Bohemian Rhapsody in de hitparade van 20 december 1975 binnenkwam. Zes jaar geleden schreef ik hier iets over. Mijn ouders hadden met Sinterklaas hun allereerste kleurentelevisie gekocht. Het was een openbaring: alles ineens in kleur! En toen kwam de befaamde videoclip van Queen met de psychedelische tunnel. Mama mia!

De film die we gisterenavond zagen, is goed gemaakt. Het tijdsbeeld is fraai gereconstrueerd en de look-a-likes van de vier bandleden zijn verbluffend, vooral de acteurs die Brian May en John Deacon spelen, lijken als twee druppels water op hun originelen. De 37-jarige Egyptisch-Amerikaanse acteur Rami Malek lijkt zeker niet sprekend maar is als Freddy Mercury toch geloofwaardig. Het is ook erg leuk om te zien hoe de bekende nummers (Killer queen, Bohemian rhapsody, We will rock you, anotherone bites the dust) ontstaan zijn. De jaren zeventig zijn daarbij, waarschijnlijk ook voor de band zelf, de leukste tijd.

De dominantie van Freddy Mercury heeft mij altijd al gestoord en in deze film is dat al niet anders. Waar het bij veel Britse bands in die tijd fout ging, bijvoorbeeld bij de egotripperij van Peter Gabriel in Genesis of de dominantie van Roger Waters in Pink Floyd, daar liep het ook bij Queen mis. Het grote geld lokte Freddy Mercury weg bij zijn ‘family’ en hij liet zich rond 1984 door een vet contract (vier miljoen dollar) verleiden tot een solo-carriere. Het was in de jaren van Michael Jackson, Madonna en de megaconcerten, kortom van de hyper-vercommercialisering van de popmuziek.

Bohemian Rhapsody laat eerlijk zien dat onze Freddy soms niet zo’n fijne jongen was, maar stevent op het einde wel af op een soort heiligverklaring. Er zit weinig gelaagdheid in het verhaal dat uiteindelijk net als Mercury zelf het stadion (in dit geval de bioscoopzaal) plat legt. De climax van de film is het optreden van Queen tijdens het Live Aid concert op 13 juli 1985. Dit loopt uit op een soort Triumph des Willens (Mercury wist toen al dat hij aids had), maar dan verplaatst van 1935 naar 1985. De massa wordt opgezweept. Freddy Mercury was een performer die het volk een “stukje van de hemel” wilde laten zien, en geen dictator die een ideologie verkondigde. Zijn optredens waren naar de inhoud onschuldig, maar naar de vorm was hij een demagoog pur sang.

Bohemian Rhapsody [ imdb.com ]

De actualiteit zien we altijd rechtstreeks, het verleden altijd indirect: als een herinnering die we tussen onze oren bewaren of via een of ander medium: film, fotografie of schilderkunst. Bij het kijken naar het verleden, treedt er altijd een vervorming op. Deze wordt veroorzaakt door het medium (onze voorouders van honderd jaar geleden liepen met heel rappe pasjes) of door de tand des tijds (foto’s uit de jaren zeventig met een zweem van magenta).

Ons beeld van de eerste helft van de twintigste eeuw is vooral ‘ingekleurd’ door zwart-witbeelden. Kleurenfotografie en zelfs kleurenfilm bestond honderd jaar geleden al, maar werd nog te weinig toegepast. Pas na 1960 (met name in de Verenigde Staten) komt er kleur in de fotografie en film door de brede toepassing van vierkleurendruk en technicolor. Het verleden komt dichterbij wanneer het medium steeds meer de objectieve werkelijkheid gaat weerspiegelen die we overal om ons heen kunnen zien. Dat onze voorouders niet zwart-wit waren, wisten we natuurlijk, maar het is toch een ervaring als ineens al die figuren die we in zwart-wit in ons geheugen hadden opgeslagen, plotseling een kleur krijgen en meer tot leven lijken te komen.

America in Color op Canvas (iedere woensdag om 23.00)
De jaren 1920 woensdag 26 september
De jaren 1930 woensdag 3 oktober
De jaren 1940 woensdag 10 oktober
De jaren 1950 woensdag 17 oktober
De jaren 1960 woensdag 24 oktober

America in Color [ canvas.be ]

Over de eerste zeven jaren (1963-1970) van mijn leven heb ik een idyllisch beeld. Het lijkt alsof alle subpersoonlijkheden in mij stilzwijgend de afspraak hebben gemaakt om dat zo te houden. De jaren zestig als zachte bakermat onder mijn bestaan. En Flower power, the summer of love, hippies en Heintje bevestigen dat. Maar je kunt dit rooskleurige beeld van de sixties eenvoudig binnenstebuiten keren: rassenrellen, Biafra, Noord-Ierland en Vietnam.

Als mijn ouders het over de tweede helft van de jaren zestig hadden, dan spraken ze over “grimmige jaren”. Ze waren toen al te “oud” om de optimistische jongerencultuur nog in zich op te nemen. Laat staan om zich mee te laten slepen door de seksuele revolutie. Maar wel kregen ze veel zwart-witbeelden op hun netvlies. De moord op John F. Kennedy (22 november 1963) en de moord op Martin Luther King (4 april 1968) en Robert F. Kennedy (6 juni 1968). En alle gruwelijkheden uit Vietnam. Vergeleken bij de Tweede Wereldoorlog die ze als kind hadden meegemaakt, kwam het geweld pas na 1965 via de televisie bij de meeste Nederlanders de huiskamer, en dus ook de bovenkamer, binnen.

De Vietnamoorlog was de eerste “televisieoorlog”. Voor het eerst in de geschiedenis kon het thuisfront de oorlog van dag tot dag op de televisie volgen. Verslaggevers in Vietnam brachten de oorlog in de huiskamer, de comfort zone bij uitstek. Dat bleef niet zonder gevolgen. De protesten waren enorm. Vietnam vormde het keerpunt voor de Verenigde Staten als supermacht. Niet alleen verloor het aan prestige dat het sinds de Eerste Wereldoorlog had opgebouwd, maar de Vietnamoorlog voedde ook een virulent antiamerikanisme dat een halve eeuw later nog steeds niet is uitgewerkt.

Bron: The Vietnam War [ canvas.be ]

Op 21 maart 1918 zou het Duitse Rijk aan het Westfront nog één keer haar tanden laten zien. De architecten van het Lenteoffensief in 1918, de zogenaamde Kaiserschlacht, hadden het eerste offensief, dat gelanceerd werd vanuit de Hindenburglinie, Operatie Michael gedoopt. Michael is immers de aartsengel die de draak verplettert. Uiteraard zagen de Duitsers God en Zijn Hemelse Scharen in 1918 aan hun kant staan. De geallieerden vertegenwoordigden dus de draak die verpletterd moest worden.

Dat het Lenteoffensief uiteindelijk mislukte, wordt door de meeste historici aan een combinatie van factoren toegeschreven. In het voorjaar van 1918 waren de Amerikanen voor het eerst gevechtsklaar en stonden tegenover de vermoeide Duitse troepen fris in de strijd. Daarbij kwam de stemming van oorlogsmoeheid onder de Duitse bevolking. Na de ontelbare offers die de afgelopen jaren waren gebracht, was het thuisfront doodziek geworden van de oorlog voor volk en vaderland waaraan men in augustus 1914 zo enthousiast was begonnen.

Operatie Michael [ nl.wikipedia.org ]

Maandagavond en woensdagavond zond het Duitse ZDF deel 4 en 5 uit van de miniserie Tannbach – Schicksal eines Dorfes. De eerste drie delen werden begin 2015 uitgezonden en op 5 januari j.l. herhaald. Vanavond zend de ZDF om 20.15 het laatste deel uit. Het Zweites Deutsches Fernsehen doet veel aan het toegankelijk maken van de Duitse geschiedenis en het verzorgen van het (gewonde!) nationale bewustzijn. In het najaar is er meestal een (gedramatiseerde) documentaireserie over Duitse geschiedenis bij de ZDF en in januari zendt ZDF of ARD een Duits drama uit dat zich afspeelt in een naoorlogse episode van Duitsland.

Schrijver en filmmaker Edgar Reitz heeft met zijn levenswerk Heimat de afgelopen decennia veel invloed gehad op de Duitse verwerking van het beladen nationale verleden. Het ontwapenende van Heimat is dat het een verhaal van “kleine luyden” is. Door “kleine geschiedenis” wordt de grote geschiedenis toegankelijk. Geschiedenis is in eerste instantie niet iets voor boeken maar hoort in het volle leven thuis. Daar dringt ze zich aan ons op en nestelt ze zich in ons eigen levensverhaal.

Naar drama hoef je in de Duitse geschiedenis van de twintigste eeuw niet te zoeken. Ook na 1945 gaat het drama door. Zeker bij de Berlijners of de Duitsers die vlak langs het ijzeren gordijn woonden. Over dit drama gaat Tannbach. Net als Schabach in Heimat is Tannbach een fictief dorp. Het ligt op de grens van Thüringen en Beieren . Kort na de oorlog wordt het dorp verdeeld in Tannbach-Ost en Tannbach-West. We zien wat er met een kleine gemeenschap gebeurt als deze in twee stukken verscheurd wordt. Tannbach is zowel een casestudie als het verhaal van het gedeelde Duitsland tussen 1945 en 1990.

Vorig jaar werd bij de ARD de miniserie Die Himmelsleiter – Sehnsucht nach Morgen uitgezonden. Vorige maand werd deze nog eens uitgezonden. Het verhaal speelt zich af in 1947 in de puinhopen van Keulen In een Duits familiedrama gaat het vaak over het wel en wee van twee families en over wie er goed of fout was in de oorlog. In dit geval zijn het de families Roth en Zettler. Hoe bouw je met elkaar een toekomst op als er nog zoveel puin geruimd moet worden, vooral in geestelijke zin, want de wonden zijn diep.
 

Tannbach – Schicksal eines Dorfes [ nl.wikipedia.org ]