Categorie archief: postzegels

Reizen mét John [ 1 ]

gelezen: Reizen met Charley (1962) van John Steinbeck
in het Nederlands vertaald (2011) door Tineke Funhoff

reizen met CharleyBijna een jaar voordat de eerste druk van Reizen zonder John in augustus 2012 verscheen, kwam er een Nederlandse vertaling uit van Travels with Charley op de markt. Zo werd Steinbecks roadtrip uit 1960 voor een breed Nederlands publiek toegankelijk. Voor de verkoop van Reizen zonder John was dit natuurlijk niet nodig. Alleen al de merknaam Geert Mak op de cover (groter dan de titel) maakt een boek vanzelf tot bestseller. Het was eigenlijk een extra service van uitgeverij Atlas/Contact. Zo kon de lezer klaargestoomd worden voor Reizen zonder John.

Voor mijzelf, een late lezer (bijna elf jaar na dato) maakte het geen verschil meer. Ik las eerst Reizen zonder John (eigenlijk: reizen met Geert) en daarna Reizen met Charley uit 1962 (eigenlijk: reizen met John). Steinbecks reisverslag verscheen oorspronkelijk in drie afleveringen in het Amerikaanse vakantiemagazine Holiday. Precies 50 jaar later reisen Geert Mak en zijn vrouw in het spoor van Steinbeck. Deze begon zijn zoektocht naar Amerika (zoals de ondertitel luidt) vanuit Sag Harbour (Long Island) op 23 september 1960 en kwam op 6 december dat jaar weer thuis. In 75 dagen reisde hij bijna 16.000 kilometer door 33 staten.

travels with charley
De reis van John Steinbeck en zijn zwarte Franse poedel Charley door 33 staten duurde 75 dagen en was zestienduizend kilometer lang

In de epiloog van Reizen zonder John schrijft Geert Mak hoe het boek tot stand komt en hoe het ontvangen werd. Ook stelt hij zich de vraag hoe Steinbeck een halve eeuw na zijn reis tegenover zijn land hebben gestaan. En ook of voor ons, Europeanen, Amerika de glans verloren heeft die het in de jaren vijftig en zestig had? Tenslotte kijkt hij naar het persoonlijke verhaal. Voordat Steinbeck aan zijn reis begint reflecteert hij over zijn intentie. Hij gaat een reis maken, maar is zich ervan bewust dat het omgekeerde het geval zal zijn: de reis zal hém gaan maken. Dat laatste blijkt de halve waarheid te zijn: de reis zal hem ook breken. Achter Reizen met Charley zit ook een persoonlijk drama.

Steinbeck_stampDat drama deelt Steinbeck expliciet met de lezer, maar het is ook uit het reisverslag op te maken. Reizen met Charley is een onevenwichtig boek geworden. Aanvankelijk waren het voor Steinbeck drie afleveringen voor het Amerikaanse reismagazine Holiday. In lengte zijn de eerste twee delen gelijk (ca 88 pagina’s) maar het laatste telt slechts de helft daarvan (44 pagina’s).

Het verslag van het eerste deel van de reis (tot zijn geboorteplaats tot Salinas ten Zuiden van San Francisco) driemaal zolang als het laatste deel van zijn reis. En dat deel beperkt zich vooral tot enkele ontmoetingen in Texas en New Orleans. Het traject van Louisiana tot Virginia wordt zelfs helemaal niet beschreven en op de laatste bladzijde voelen we de haast waarmee hij het derde deel van zijn reisverslag vlak voor de deadline heeft afgeraffeld. Het werd maar half zo lang (44 pagina’s) dan de eerste twee delen (88 pagina’s).

Geert Mak stelt ook de vraag of het erg is dat Steinbeck zoveel uit zijn duim gezogen heeft. Zijn uitgever presenteerde Travels with Charley in 1962 als non fiction. De lezer wordt dus een journalistieke benadering beloofd waarbij niet met de feiten gesjoemeld wordt. Maar dat heeft Steinbeck dus overduidelijk wél gedaan. Het is, zeker in de dialogen, vaak meer een roman dan een betrouwbaar reisverslag. Een goed voorbeeld is het verhaal van de lifters in Louisiana aan het einde van zijn reisverslag. De dialogen zijn gekunsteld en ongeloofwaardig. Mak is daar mild over. “Steinbeck verzon geen verhalen omdat hij zijn lezers wilde misleiden of om een politiek effect te bereiken.” Ik betwijfel het. Met de verzonnen dialoog met de verzonnen racistische lifter bereikt Steinbeck beslist een bepaald effect. Framing heet dat tegenwoordig.

norman rockwell
Ruby Bridges staat centraal afgebeeld op The Problem We All Live With van Norman Rockwell
Wat gebeurde er in Amerika in de periode 23 september 1960 tot 6 december toen Steinbeck onderweg was?
 
26 september 1960
De Republikein Richard M. Nixon en de Democraat John F. Kennedy, de twee leidende Amerikaanse presidentskandidaten, nemen deel aan het eerste presidentiële televisie debat. Het wordt uitgezonden vanuit de televisiestudio’s van WBBM-TV in Chicago. Het debat duurt een uur en begint om 20.30 lokale tijd. Er is zelfs een speciale wet van het Congres aangenomen om de Amerikaanse televisie- en radionetwerken in staat te stellen het debat uit te zenden zonder andere presidentskandidaten evenveel tijd te geven. Achteraf demonstreerde het debat de kracht van televisie om kiezers te beïnvloeden. Kennedy zag er gebruind en charismatisch uit, terwijl Nixon er, deels door slechte make-up en een recente ziekenhuisopname, onverzorgd en gespannen uitzag.
 
6 oktober 1960
In het DeMille Theatre in New York City gaat de film Spartacus (regie Stanley Kubrick en Kirk Douglas in de titelrol) in première. De film zou in 1960 de kaskraker van het jaar worden.
 
12 oktober 1960
Tijdens een debat in de Algemene Vergadering van de VN In trekt Nikita Chroesjtsjov zijn rechterschoen uit en slaat ermee op tafel tijdens een bespreking van het beleid van de Sovjet-Unie ten aanzien van Oost-Europa. Chroesjtsjov is boos over een opmerking van de Filippijnse afgevaardigde Lorenzo Sumulong.
 
newsweek 196013 oktober 1960
In het derde tv-debat tussen Nixon en Kennedy zitten de kandidaten duizenden kilometers van elkaar af: Nixon in Los Angeles en Kennedy in New York. Het wordt op televisie in splitscreen vertoond. Nixon regelt airconditioning in de Hollywood-studio om transpiratie te voorkomen.
 
19 oktober 1960
In Atlanta wordt dominee Martin Luther King Jr. samen met 280 studenten gearresteerd wegens deelname aan een sit-in aan de lunchbalie in een Rich’s warenhuis. King wordt veroordeeld tot vier maanden dwangarbeid in de Reidsville State Prison, maar drie dagen later vrijgelaten na een beroep van Robert F. Kennedy, de broer van de democratische presidentskandidaat John F. Kennedy, tegen de gouverneur van Georgia, Ernest Vandiver.
 
1 november 1960
De Benelux is tot stand gekomen in overeenstemming met de voorwaarden van een verdrag ondertekend door België, Nederland en Luxemburg.
 
4 november 1060
Tijdens een verkiezingsbijeenkomst in het Chicago Stadium probeert Jaime Cruz Alejandro zo dicht mogelijk bij Kennedy’s open cabriolet te komen. Hij blijkt een geladen pistool bij zich te hebben. Ook dominee Israel Dabney wordt betrapt met een revolver. Beide mannen verklaren dat ze de wapens dragen ter zelfverdediging en worden later vrijgelaten.
 
8 november 1960
Bij de Amerikaanse presidentsverkiezingen kiest een recordaantal Amerikaanse stemgerechtigden. Het is een nek-aan-nekrace. Kennedy (34.220.984) krijgt net iets meer stemmen dan Nixon (34.108.157) en wint met 303 kiesmannen achter zich.
 
14 november 1960
De 6-jarige Ruby Bridges, beschermd door US Marshals, is het enige zwarte leerling kind dat zich inschrijft op de William Frantz Elementary School in New Orleans. Haar eerste schooldag wordt afgebeeld door kunstenaar Norman Rockwell in The Problem We All Live With. De andere drie zwarte leerlingen hebben zich ingeschreven bij McDonough Elementary.
 
15 november 1960
De onderzeeër USS George Washington, gewapend met 16 Polaris-raketten met nucleaire punt, vaart vanuit Charleston langs een geheime route. President Eisenhower verklaart dat de Polaris-onderzeeërs “een kracht en relatieve onkwetsbaarheid bezitten die elke poging van een agressor om de vrije wereld bij verrassing aan te vallen tot zelfmoord zal leiden”. Volgens de Amerikaanse hebben de 16 Polaris-raketten dezelfde vernietigingskracht als het totaal van alle bommen die tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn gevallen.
 
26 november 1960
De geboortedag van de psychedelische tegencultuur van de jaren zestig. Een professor aan de universiteit van Harvard (Timothy Leary) nodigt twee beatnik dichters (Allen Ginsberg en Peter Orlovsky) bij hem thuis uit om een psilocybine-trip te maken.
 
1 december 1960
De Sovjet-Unie lanceert de Spoetnik 6 in een baan om de aarde met o.a. twee honden, Pchelka (“bijtje”) en Mushka (“vliegje”). De volgende dag blijkt dat de capsule is verbrand toen deze onder een te steile hoek weer in de atmosfeer was binnengekomen. Maar volgens latere rapporten was er een zelfvernietigingssysteem gebouwd om de satelliet te vernietigen als deze niet op het juiste moment terugkeerde, om zo te voorkomen dat deze buiten de Sovjet-Unie zou landen.
Belka en Strelka
Belka en Strelka hadden in augustus 1960 meer geluk dan Pchelka en Mushka. Ze werden de eerste levende wezens die een ruimtereis maakten en levend op aarde terugkeerden. Een halve eeuw later kwamen de twee hondjes nog maar eens een keer op een postzegel.

Holiday 1961Travels with Charley verscheen als In Quest of America in 3 delen in Holiday 1961/1962
 
Deel 1 (in Holiday July 1961)
van Sag Harbour (NY) tot Chicago (IL) via Connecticut, Massachusetts, New Hampshire, Maine, Vermont, New York, Pennsylvania, Ohio, Indiana, Michigan en Illinois.
Deel 2 (in Holiday December 1961)
van Chicago (IL) naar Gallup (NM) via Wisconsin, Minnesota, North-Dakota, Montana, Idaho, Washington, Oregon, California, Arizona en New Mexico.
Deel 3 (in Holiday Februari 1962)
van Gallup (NM) naar Sag Harbour (NY) via Texas, Louisiana, (Mississippi, Alabama, Tennessee, Virginia, Maryland, Pennsylvania, New Jersey, New York).

een misselijke vent

Gelezen: a soul not dead but dying (2011) van Kelly Hamren
In The superfluous man in 19th century Russian literature

Grigori Alexandrvitsj Petsjorin, de hoofdpersoon in De held van onze tijd is een misselijke vent. Hij is weliswaar bijzonder intelligent, ziet er goed uit en kan heel innemend zijn maar bezit desalniettemin een aantal bijzonder nare karaktereigenschappen: hij is egoïstisch, trots, minacht anderen, is niet in staat tot vriendschap, wil altijd bovenop liggen, is jaloers en wraakzuchtig en geniet ervan als hij anderen kan laten lijden.

In het voorwoord bij Petsjorins dagboekaantekeningen richt de fictieve schrijver zich tot de lezer. “Wat een boze ironie zult u zeggen,” schrijft hij over zijn keuze om Petsjorin de held van onze tijd te noemen. Hij antwoordt daarop “ik weet het niet”. De schrijver heeft namelijk ook bewondering voor Petsjorin: “lezing van deze aantekeningen overtuigde me van de oprechtheid van de auteur, doordat hij zijn eigen zwakheden en gebreken zo meedogenloos uit de doeken doet”, schrijft hij in hetzelfde voorwoord.

Lermontov 1964De tegenstrijdigheid in het karakter van Petsjorin, zijn genadeloze zelfreflectie aan de ene kant en aan de andere kant zijn gemene streken, maken van hem een anti-held. In de literatuur rond 1840, toen De held van onze tijd verscheen, was dit een betrekkelijk nieuw fenomeen. Lord Byron had tussen 1812 en 1818 met Childe Harold’s Pilgrimage de aanzet gegeven. Na zijn dood in 1823 werd Byron eindeloos nagevolgd. In de Russische literatuur zou Jenevgin Onegin de eerste Byroniaanse held worden. Petsjorin werd de tweede en Lermontov noemde hem expliciet de held van onze tijd.

Lermontov koppelde zijn hoofdpersoon overigens bewust aan Jevgeni Onegin. Poesjkin leidde de naam Onegin af van de Onega, een rivier in het Noorden van Rusland en Lermontov deed hetzelfde: Petsjorin is afgeleid van de Petsjora, eveneens een rivier in het Noorden van Rusland. Onegin en Petsjorin waren beiden gemodelleerd naar de byroniaanse held, maar zouden zelf ook weer een bepaald type gaan vertegenwoordigen in de Russische literatuur van de negentiende eeuw. Dit type zou bekend worden onder de naam лишний человек (superfluous man) en tot een hele reeks romanpersonages leiden: Oblomov bij Gontsjarov, Bazarov in vaders en zonen van Toergenjev en Stavrogin in Boze geesten van Dostojevski zijn het meest bekend geworden.

lermontov 1939
Russische postzegels uit 1939
t.g.v. de 125e geboortedag van Lermontov

The superfluous man is een veel gekozen onderwerp bij doctoraalscripties van studenten Russische literatuur en slavistiek. Een psychoanalyse van Petsjorin blijft meestal niet achterwege. Na De held van onze tijd las ik het hoofdstuk A Soul not Dead but Dying over Petsjorin in The etrenal stranger – In The superfluous man in 19th century Russian literature (2011) van Kelly Hamren.

Hoe komt het dat Petsjorin ons 180 jaar later nog zo weet aan te spreken? Lermontov heeft blijkbaar een aantal eigenschappen waargenomen in de mensen die hij in zijn eigen tijd om zich heen zag, die hij in Petsjorin geconcentreerd heeft. In het voorwoord schrijft Lermontov: “Hij (de fictieve schrijver) heeft gewoon voor zijn plezier geprobeerd de huidige mens te tekenen zoals hij hem keer op keer heeft leren kennen – tot zijn en u verdriet.” Peter Zeeman besluit zijn bespreking in De Groene Amsterdammer in 1994 met de constatering dat velen in de twintigste eeuw aan het signalement van Petsjorin beantwoorden en dat ook hij er zelf een paar kent. De anti-held Petsjorin maakt zijn titel held van onze tijd na 180 jaar nog steeds waar. Wat mij betreft, is dat wél boze ironie.

lermontov 1941
Russische postzegels uit 1941
t.g.v. de 100e sterfdag van Lermontov

Zegt het karakter van Petsjorin nu iets over de mens in het algemeen of specifiek over het karakter van de moderne mens, die zich in de eerste helft van de negentiende eeuw begon uit te tekenen? Lermontov presenteert Petsjorin als een figuur die gekweld wordt door een bewustzijn waarmee hij genadeloos over zichzelf en anderen oordeelt. Bovendien lijdt hij onder de ambiguïteit van het menselijke bestaan, een typische aandoening van de moderne mens, die in de Romantiek pijnlijk zichtbaar begin te worden.

Dit nieuwe maar pijnlijke zelfbewustzijn was het gevolg van een verschuiving van het christelijke naar het natuurwetenschappelijke mens- en wereldbeeld. Deze paradigma shift was weer een gevolg van het humanisme en de Verlichting. Lermontov laat Petsjorin in zijn dagboek verwijzen naar een versregel uit Evgeni Onegin: “het kille vorsen van de rede en het droeve weten van het hart”.

lermontov 1957
Russische postzegel uit 1957
Portret van Lermontov met rechts de Darjalkloof

De (fictieve?) schrijver noemt Petsjorin niet zonder bewondering De held van onze tijd. Ook al is Petsjorin in het dagelijkse leven een misselijke vent (en op het metafysische vlak zelfs een “rottende ziel”) blijkbaar is hij wel in staat bewondering op te roepen. Bewondering voor wat precies? Wat zouden we in Petsjorin kunnen bewonderen? De fictieve schrijver prijst zijn genadeloze zelfkritiek en lijkt dat gelijk te stellen aan eerlijkheid.

Petsjorin zou dan een zeer tegenstrijdige figuur worden. Enerzijds bezit hij in extreme mate een hele reeks negatieve eigenschappen zoals zelfzucht, wraakzucht, machtswellust en sadisme. Anderzijds is hij in staat tot genadeloze zelfkritiek en is hij de laatste om te ontkennen dat hij al die nare karaktereigenschappen in huis heeft. Dat geeft hem een schijn van eerlijkheid. En is dat laatste niet het heldhaftige van Petsjorin? Het feit dat hij niet wegloopt voor de waarheid over zichzelf?

Hoe rusteloos zijn ziel ook is, in de Kaukasus lijkt Petsjorin zich thuis te voelen, niet als mens maar eerder als een roofdier in zijn territorium. In een van zijn dagboekaantekeningen schrijft hij: “Ik doe niets liever dan mijn macht opleggen aan mijn omgeving. Machtsdrift wordt nooit dieper, grootser bevredigd dan wanneer je gevoelens van liefde, toewijding en angst inboezemt. Trots wordt niet zoeter gestreeld dan wanneer andermans vreugde en pijn afhankelijk zijn van jouw willekeur.”

lermontov 1964
Russische postzegels uit 1964
t.g.v. de 150e geboortedag van Lermontov

Petsjorin zit graag op de stoel van de dictator, van de romeinse keizer die met zijn duim macht heeft over leven en dood van anderen. Een dergelijke schaamteloze bekentenis van machtswellust is in de Russisch-orthodoxe traditie het signatuur van de duivel. In het christelijke mens- en wereldbeeld heeft Lucifer in zijn hoogmoed zich boven God willen verheffen en daardoor was hij ten val gekomen. Door de zondeval had hij ook de mens in zijn val meegesleurd. De mens is tot vallen gedoemd maar kan toch gered worden. Het is een redding die hij zelf niet in de hand heeft en die alleen mogelijk is door oprecht berouw.

Wanneer de mens tot ware kennis over zichzelf komt, ontmoet hij ook Zijn Schepper. Dat is de geestelijke logica van het christelijke geloof en de Russisch-orthodoxe Traditie. In oprecht berouw over zijn zonde tegenover God, heeft het kwaad geen vat op de mens. Maar door hoogmoedige gedachten trekt hij het kwaad juist aan. Om zo te spreken “nodigt de trots het kwaad in het hart uit”. Daarom is de nederigheid de enige juiste houding die redding mogelijk maakt.

lermontov 2014
Russische postzegel uit 2014
t.g.v. de 200e geboortedag van Lermontov met rechts zijn schilderij van de kruisberg (Kazbek)

Als Rus was Lermontov absoluut bekend met de christelijke visie op het kwaad. Maar in zijn voorwoord laat hij daar toch niets van merken. Hij schrijft: “Laat het genoeg zijn dat de ziekte is geconstateerd, Joost mag weten wat er tegen kan worden gedaan.” De diepgelovige Dostojewski zou dit nooit geschreven kunnen hebben, ook al was hij in de diagnose over de geestelijke ziekte van zijn tijd, niet minder duidelijk dan Lermontov.

Geschiedenis op de cm² [ 6 ]

De geschiedenisles op Duitse postzegels

De Duitsers hebben een sterk historisch bewustzijn. Ook Duitse postzegels getuigen daarvan. Sinds 1949 heeft de Deutsche Bundespost (na 1992 de Deutsche Post) bijna tweehonderd herdenkingspostzegels uitgegeven met historische plaatsen en gebeurtenissen en nog veel meer met historische figuren. Wie Duitse postzegels verzamelt, krijgt zo ook een geschiedenisles.
Deze keer: De Reformatie op de Duitse postzegel

Duitsland is het land van de Reformatie. Op 31 oktober 2017 was het precies 500 jaar geleden dat Maarten Luther zijn 95 stellingen vastspijkerde op de kerkdeur van de slotkerk van Wittenberg. Het was een kantelmoment in de geschiedenis van West-Europa.

Reformatie
emissie uit 2017 ter gelegenheid van 500 jaar Reformatie

Nu was het in 2017 niet de eerste keer dat de beeltenis van Maarten Luther op een Duitse postzegel verscheen. In 1983 verscheen een postzegel ter gelegenheid van zijn 500e geboortedag. En Luther was ook een van de beroemde Duitsers in de serie frankeerzegels die vanaf 1961 verscheen.

Luther
Met deze langlopende frankeerzegel ben ik als kind in de jaren zestig opgegroeid. Van Maarten Luther (1483-1546) had ik nog nooit gehoord. Ik dacht dat het een boef was in de gevangenis, waarbij ik de tralies miste…

Nog eerder verscheen Luther op een postzegel uit 1952. Zo heeft de Deutsche Bundespost in de afgelopen 70 jaar vier postzegels uitgegeven met zijn portret erop.

Luther2
nogmaals Luther: Tag des Lutherischen Weltbundes uit 1952.

Ook van zijn tijdgenoten die bij de kerkreformatie betrokken waren, verschenen postzegels, o.a. van Luthers vrouw Katharina van Bora.

Reformatie
vier persoonlijkheden uit de Reformatie: Martin Bucer (1491-1555), Katharina von Bora (1499-1552), Calvijn (1509-1564) en Philipp Melanchthon (1497-1560).
Barth en Bonhoeffer
twee erfgenamen van Luther, de protestantse theologen Dietrich Bonhoeffer (1906-1945) en Karl Barth (1886-1968).