New England – van Sag Harbour (Long Island, NY) naar Maine
In 2010 volgde Geert Mak opnieuw de reis die John Steinbeck precies een halve eeuw eerder met zijn hond Charley dwars door de Verenigde Staten maakte. Travels with Charley verscheen in 1962, Reizen zonder John in 2012. Sindsdien zullen honderden (wellicht duizenden) lezers na het lezen van een van deze boeken (of beide boeken) deze reis zelf ook gemaakt hebben. Ik heb besloten thuis te blijven en de reis from coast to coast virtueel na te reizen. In mijn bagage zitten de kaarten uit de serie The Making of America (1982-1988) en Google streetview.
Deel 1: New England – van Sag Harbour (Long Island, NY) naar Maine
Net als In Europa noemt Geert Mak Reizen zonder John een “inspectietocht”. Het is een reis langs vele plaatsen, maar vooral ook een reis door de geschiedenis. Maar steeds is er weer die vraag naar de stand van zaken. Hoe ligt het land erbij? Wat was er (ook alweer) gebeurd en hoe gaat het nu? Een verschil met In Europa is dat Reizen zonder John een reconstructie is van een reis, namelijk die van John Steinbeck in het najaar van 1960. Mak reist precies een halve eeuw later deze reis na. Hij blijkt niet de enige. In New England ontdekt hij nog een journalist die Steinbeck’s reis op de dag nauwkeurig nareist en daardoor komen ze elkaar ook verschillende keren tegen tijdens de duizenden mijlen lange reis die begint in Sag Harbour (NY) op Long Island.
John Steinbeck gaf zijn boek de ondertitel In search of America mee en Mak neemt deze ondertitel over voor Reizen zonder John – op zoek naar Amerika. Het is een zoektocht naar het Amerika van nu (1960 en 2010), maar ook een zoektocht naar de Amerikaanse identiteit, die dus onvermijdelijk een tocht door de Amerikaanse geschiedenis wordt. Deze begint voor de Engelsen in 1607 met het stichten van de eerste kolonies in Virginia, de vestiging van de Pilgrims op Plymouth Rock in Massachusetts in 1620 en de vestiging van Nieuw-Amsterdam op Manhattan door de Nederlanders in 1624. De rol van de Fransen, Spanjaarden, Zweden, Denen, Duitsers en Russen in Noord-Amerika wordt hier en daar even aangestipt.
Reizen zonder John is een heerlijk boek. Het is goed geschreven, onderhoudend en leest als een trein. Of als Rocinante. John Steinbeck had het voertuig waarmee hij zijn reis door de VS maakte de naam gegeven van het paard van Don Quichote. Het eerste deel van de reis door New England jakkert hij maar door, soms 500 mijl op een dag. In dat tempo vliegt het land aan je voorbij. Zo vlot leest Reizen zonder John vaak ook, maar de reisimpressies worden in een aangenaam ritme afgewisseld met beschouwingen over de Amerikaanse geschiedenis en politiek.
Geert Mak merkt op dat “het verhaal van de Verenigde Staten” uiteenvalt in vele verhalen, te beginnen met dat van de Engelsen, Fransen, Spanjaarden en andere Europese volkeren die zich hier sinds de 17e eeuw vestigden. Maar dat niet alleen, het is ook verhaal van de inheemse Amerikaanse bevolking, de ontelbare indianenstammen die het reusachtige grondgebied van Noord-Amerika bevolkten. En het is het verhaal van de zwarte Amerikanen, de Afrikaanse slaven en hun nakomelingen. Je kunt Amerika vanuit al deze invalshoeken bekijken en telkens vallen je weer heel andere dingen op.
Het eerste deel van de reis gaat door New England, waar naast Virginia in het Zuiden, de eerste koloniën gevestigd werden: Massachusetts voorop. De overtocht per veerboot gaat vanuit Sag Harbour op Long Island naar Connecticut. Vandaaruit reist Geert Mak naar Deerfield in Massachusetts dat al in 1669 gesticht werd. Deerfield is een soort openluchtmuseum waar je ruim 300 jaar teruggaat in de tijd. Veel huizen dateren nog uit de achttiende eeuw. Net als Williamsburg in Virginia is Deerfield een aangewezen plek om te vertellen over koloniaal Amerika (1607-1776), een periode die 170 jaar geduurde heeft.
Een historische rondreis door de Verenigde Staten zou daarom in Deerfield of Williamsburg moeten beginnen. Omdat Steinbeck via een noordelijke route naar de Westcoast reisde, begon hij zijn reis niet in Virginia maar in New England. Geert Mak reist hem na over drie sporen: het historische (wat is er allemaal gebeurd?), de actualiteit (hoe staat het land er nu voor?) en het biografische (hoe verging het John Steinbeck tijdens zijn reis?) Mak heeft zich voor dat laatste spoor intensief ingelezen en heeft heel wat Steinbeck-archieven afgereisd. En die liggen niet alleen in zijn geboorteplaats Salinas (CA) of op zijn laatste werkplek Sag Harbour, maar overal verspreid. Mak kent de verschillende manuscripten van Travels with Charley en heeft de brieven van Steinbeck naar zijn vrouw (die zich in het Steinbeck Museum in Salinas bevinden) allemaal gelezen. Zo kan hij de verdichtsels van Steinbeck in de definitieve versie van Travels with Charley vaak nauwkeurig aanwijzen.
Voor veel Amerikanen is Amerika nog altijd God’s own country, een overtuiging die ze geërfd hebben van de eerste kolonisten uit de 17e eeuw. Dit waren meestal Engelse protestanten die in de Nieuwe Wereld van Noord-Amerika het Beloofde Land aan de overzijde van de oceaan zagen dat God hen persoonlijk gegeven had. Een van de eerste kronieken over de Engelse kolonies in Noord-Amerika heeft als titel Wonder-working Providence of Zion’s Saviour (1650) van Edward Johnson. Daaruit spreekt de overtuiging dat Amerika een wonderbaarlijk geschenk uit de hemel is. Het exceptionalism heeft zich sindsdien genesteld in het hart van de Amerikaanse identiteit.
Geert Mak somt de (protestantse) religieuze groeperingen op die zich in New England gevestigd hebben: puriteinen, methodisten, presbyterianen, brownisten en shakers.
Omdat ik Travels with Charley niet gelezen heb en de biografie van Steinbeck mij niet echt interesseert, is het biografische spoor over Steinbeck voor mij het minst interessant. Het boeiendste vind ik toch het eerste spoor, de Amerikaanse geschiedenis en de zoektocht naar de Amerikaanse identiteit. Het tweede spoor, de actualiteit die vaak over de Amerikaanse politiek en economie gaat, is zeker ook interessant, maar hier kijken we voornamelijk door Mak’s brillenglazen en dat betekent een uitgesproken politieke voorkeur (pro-Democrats). Dat is ook de reden dat de uitgever van Steinbeck in 1961 veel politieke beschouwingen uit het manuscript weggelaten zodat Travels with Charley een reisboek kon zijn voor een breed publiek en niet alleen interessant voor Steinbeck’s eigen (rode) parochie.
Reizen zonder John is ook een boek dat uitnodigt om weer andere boeken te gaan lezen. Vaak wordt verwezen naar standaardwerken, sociologische studies en boeken over de Amerikaanse geschiedenis, politiek, economie en cultuur. En ook een aantal Amerikaanse romans die een bijzonder licht werpen op een typisch Amerikaans fenomeen (zoals Main Street), passeren de revue. In een literatuurlijst achterin het boek kunnen we al deze (Amerikaanse) titels vinden. Ook hier wordt er van de politieke voorkeur geen geheim gemaakt. Lezers die de progressieve opvattingen van Mak niet delen, kan deze uitgesproken politieke voorkeur soms tegen gaan staan. Maar als verteller blijft Geert Mak de ideale geschiedenisleraar. Hij is absoluut een fenomeen.
sociologische studies
The Loneley Crowd – A study of the Changing American Character (1950)
van David Riesman en
Pursuit of Loneliness – American Culture at the Breaking Pount (1976)
van Philip Slater zijn twee bekende sociologische studies waar Geert Mak naar verwijst tijdens zijn traject door New England. De studie van Riesman wordt aangehaald bij het eerste Amerikaanse televisiedebat uit de geschiedenis tussen Nixon en Kennedy op 26 september 1960. Dit debat maakte op een avond niet alleen duidelijk dat de televisie de radio voorgoed had verdrongen maar ook dat beeldvorming allesbepalend was geworden voor het electoraat ten koste van de inhoud van het debat. Sindsdien is democratie een mediacratie geworden. Philip Slater analyseerde in zijn sociologische studie o.a. de geest van het Amerikaanse exceptionalisme.
2 Reizen met Charley
3 Reizen zonder John
Volgende keer: van Niagara Falls via Canada en Detroit naar Chicago