en wandelde door de vertrekken waar de laatste Duitse keizer leefde
In de toiletkamer van de keizerin stond een grote spiegel gevangen in weelderige kwabornamenten. Op mijn vraag of keizer Wilhelm II van Jugendstil hield, gaf de gids een kort antwoord: “Nee.” Hij probeerde het daarna uit te leggen: de keizer hield wel van Barok, Classicisme en Rococo en vooral van negentiende eeuwse eclectische ratjetoe, maar van ‘nieuwlichterij’ moest hij niets hebben. ‘Maar wij houden wéll van Jugendstil !’ zei ik en Michaela begon te lachen en knikte instemmend. ‘Nou, ik ook!’ zei de gids. Daar stonden we dan in het huis van de laatste keizer tussen enorm veel kitscherig antiek openlijk de Jugendstil te belijden. Het is ook moeilijk om niet van Jugendstil te houden. Thuisgekomen blader ik door een rijk geillustreerde studie van de Duitse kunsthistorica Gabriele Fahr-Becker over deze stijl die tussen 1890 en 1910 (met een brandpunt tussen 1895 en 1905) in Europa in de mode was.
Jugendstil
Könemann im Tandem-Verlag, 2005
ISBN 3-89508-212-0
Gabriele Fahr-Becker studierte Kunstgeschichte, Archäologie und Philosophie und promovierte 1970 über den französischen Jugendstil an der Universität München. Sie veröffentlichte bereits zahlreiche Beiträge zur Kunst der Jahrhundertwende und ist darüber hinaus als Ausstellungsorganisatorin im In- und Ausland tätig.
Ik laat een stijl graag diep tot mij doordringen, want eigenlijk is iedere stijl een geabstraheerd portret van het leven zélf. Jugendstil zou je kunnen zien als een interpretatie van de asymmetrische rocaille , een schelpmotief uit de Rococo. Evenals de Barok kunnen Rococo en Jugendstil monumentaal worden, maar de verfijnde versieringen dringen ook door tot in de kleinste gaatjes. Jugendstil groeit en woekert vaak als een plant. De moderne interpretatie van de Rococo komt vooral tot uitdrukking in het gebruik van het nieuwe materiaal smeedijzer, uitermate geschikt om lange golvende stelen en krullen te vervaardigen. De Jugendstilornamenten zijn de ene keer motieven letterlijk uit de flora overgenomen, de andere keer weer streng geabstraheerd.
Keizer Wilhelm II werd in Potsdam geboren en heeft als jongetje door de vertrekken van Frederik de Grote gelopen.
Anders dan bij de Rococo vormde de natuur de enige inspiratiebron voor de Jugendstilkunstenaars en de ‘beeldtaal ‘ van de Jugendstil werd vooral door de plantaardige wereld bepaald. Er was afscheid genomen van het Christendom en de Griekse en Romeinse godenwereld die nog zo’ n zwaar stempel hadden gedrukt op resp. de Barok en de Rococo. Als er in de Jugendstil bovenzintuigelijke wezens werden afgebeeld, dan waren het elfen en andere natuurgeesten, die in het symbolisme van de late negentiende eeuw ook populair waren.
De keizer(in) had hier beslist van gehouden
De keizer hield dus niet van Jugendstil. Er wordt vaak smalend gedaan over de smaak van de Hohenzollern, maar in feite was het heel normaal dat men van kitsch hield in het keizerlijke Europa van de negentiende eeuw. De Franse smaak onder het Tweede Keizerrijk van Napoleon III was niet veel beter en ook de Victoriaanse stijl in Engeland was akelig benauwd en bombastisch. Pas met de Art & Crafts beweging van William Morris ging er een frisse wind waaien en werd het ornament versoberd en intelligent gebruikt. Niet als een soort alabastine dat elk gaatje moet vullen, maar als een zinvolle versiering. In diezelfde jaren zou de Amerikaanse architect Louis Henry Sullivan zijn adagium Form Follows Function formuleren, maar het zou nog tot na de Eerste Wereldoorlog duren totdat het ornament volledig in de ban werd gedaan en de sobere functionele en internationale stijl bepalend zou worden voor het gezicht van de moderne wereld. Ook dat heeft de keizer nog moeten meemaken. Tegenwoordig ligt hij begraven in een strak mausoleum, dat na zijn dood in 1941 is gebouwd.
Jugendstil zul je in Huis Doorn dus niet tegenkomen
