Alexander Cozens was een landschapsschilder van Russische afkomst die in Engeland bekend werd met A New Method of Assisting the Invention in Drawing Original Compositions of Landscape (1786). In dit handboek voor landschapsschilders zette hij zijn zgn. ‘vlekkentechniek’ uiteen. Hij baseerde zich daarbij op een uitspraak van Leonardo da Vinci die er 250 jaar eerder al op gewezen had hoe belangrijk het voor een schilder is om verweerde plekken op oude muren te observeren. Dat zou een stimulerende werking op de verbeelding die in deze vlekken heel iets anders kon waarnemen.
hetzelfde als bij klokken voor:
in hun kleppen zult ge
alle mogelijke woorden horen
Leonardo da Vinci
In de twintigste eeuwse kunst zou Max Ernst deze techniek die in het Frans frottage wordt genoemd, gebruiken voor zijn surrealistische landschappen. In de psychologie ontwikkelde Hermann Rohrschah in 1921 de naar hem vernoemde test vanuit het fenomeen waar Leonardo da Vinci al op wees: beelden ontstaan in ons hoofd, aan- en ingevuld door de verbeelding. Zo werkt ook de schilderkunstige illusie die onze waarneming letterlijk verruimt: het oog breekt het platte vlak open en dringt door in een imaginaire ruimte. De illusie wordt werkelijkheid.
Bron: tate.org.uk
Landschappelijke compositie, ca. 1770-80
According to Cozens, the ideal landscape drawing was made as instinctively as possible. The artist was to control his hand only in accordance with some ‘general idea’ which he should first have in his head. This done, the accidental shapes of the washes would suggest natural features to the artist. He could then elaborate or paint over them for the highly imaginative more finished drawing. The artist had thus ‘invented’ the compositions rather than drawn actual places.
Many of Cozens’s drawings are impressive for his use of chiaroscuro (light and shade). Their intensity suggests the power and mystery of nature: his landscapes, nearly always devoid of figures, were designed to provoke specific personal responses in the viewer, including feelings of awe, surprise, melancholy and delight.
Bron: britishmuseum.org
Before the storm, 1770
“Kijk naar een muur die vol vochtplekken zit, of naar stenen die onregelmatig van kleur zijn. Indien ge een achtergrond zoekt, zult ge hierin goddelijke landschappen zien, bezaaid met bergen, bouwvallen, rotsen, bossen, grote vlakten, heuvels en valleien in grote verscheidenheid; dan weer ziet ge er hele veldslagen in en vreemde figuren in hevige actie, gelaatsuitdrukkingen en kleren en een oneindigheid van dingen waarvan ge de volledige en eigen vorm zult kunnen herkennen. Bij deze muren doet zich hetzelfde als bij klokken voor: in hun kleppen zult ge alle mogelijke woorden horen.”
Leonardo da Vinci
