Jezus als vrouw

gezien op DVD: Agora (2009) van Alejandro Amenábar
biopic over Hypatia van Alexandrië (355-415)

AgoraDe positie van de vrouw in het christendom is al jaren een populair thema in boeken en films. Na het onvoorstelbare succes van The Da Vinci Code van Dan Brown surfen veel auteurs mee op de hype van de vrouw en het vrouwelijke binnen de Kerk. De historische roman Pope Joan van Donna Woolfolk Cross werd in Duitsland onder de titel Die Päpstin in 2004 een bestseller en vijf jaar later werd het voor een miljoenenpubliek verfilmd.

De film Agora over het leven van Hypatia van Alexandrië van de Spaanse regisseur Alejandro Amenábar past helemaal in deze trend. Succes was bij voorbaat verzekerd door de ingrediënten: een mooie, intelligente, sterke en wijze vrouw in de hoofdrol en een meute dolle christenen als figuranten. Met dat laatste kan de doelgroep beter omgaan dan met een woedende menigte moslims. Kritiek op het christendom ligt minder gevoelig dan kritiek op de islam. Terwijl de islam best vrouwonvriendelijk is, kijkt men toch liever naar de vrouwonvriendelijkheid van de Kerk. Met Hypatia heb je dan gegarandeerd een verhaal dat blijft hangen.

Voor hun scenario hadden Alejandro Amenábar en Mateo Gil drie historische bronnen over het leven van Hypatia tot hun beschikking. Wikipedia vermeldt dat Hypatia tegenwoordig vooral bekend is om haar gruwelijke einde maar dat de verschillende bronnen geen overeenstemming geven over de achtergronden bij de moord op Hypatia. Behalve Hypatia‘s vader, de wiskundige Theoon van Alexandrië, haar leerling Synesius van Cyrene, magistraat Orestes en patriarch Cyrillus van Alexandrië berusten de personages in de film op geromantiseerde fictie. Amenábar en Gil maakten gebruik van verschillende historische gebeurtenissen. Aan het einde van de vierde eeuw na Christus was er in Alexandriëeen machtsstrijd gaande. Deze was ontstaan doordat het christendom na het Edict van Milaan in 313 salonfähig was geworden. Het christendom was uit de catacomben gekropen en werd in de vierde eeuw een machtsfactor van belang. Dat was even wennen voor de gevestigde orde.

Over Hypatia’s leven is slechts weinig bekend en de meeste bronnen zijn onbetrouwbaar. In de eerste plaats moet het aan haar gewijde artikel in de Suda, de Byzantijnse encyclopedie, worden vermeld. Veel van dit verhaal komt echter uit tweede hand en is geromantiseerd. Betrouwbaarder is mogelijk de informatie die haar tijdgenoot Socrates Scholasticus biedt in zijn Kerkgeschiedenis (Historia ecclesiastica, VII 15)). De derde belangrijke bron zijn brieven van de bisschop Synesius van Cyrene, die haar leerling was en haar ook later nog graag raadpleegde. Alle latere artikelen over haar baseren zich op deze drie bronnen.
 
Bron: nl.wikipedia.org
Hypatia
Rachel Weisz als Hypatia
Hypatia heeft in de film
ongeveer alles dat heldinnen
en ideale vrouwen nodig hebben:
schoonheid, intelligentie, nieuwsgierigheid, wijsheid,
rechtschapenheid en kracht

Onder de christenen in Alexandriëwas verdeeldheid gekomen. Een gematigde groep stond tegenover een groep fanatieke christenen, de zogenaamde Parabolani. Het is verleidelijk om ze op één hoop te smijten met fundamentalistische moslims, want uiterlijk verschillen ze nauwelijks een baardhaar. Deze Parabolani eisten de onmiddellijke en definitieve vernietiging van het heidendom. Alexandriëwas een paradijs voor afgodsbeelden. De hellenistische stad was vanaf haar stichting in het jaar 330 voor Christus een smeltkroes van culturen en religies geweest. In de tijd van Hypatia, toen de stad dus al zevenhonderd jaar bestond, vond je overal tempels en afgodsbeelden op straat van Griekse, Romeinse en plaatselijke goden. Vlakbij de beroemde bibliotheek lag de tempel van het Serapion waarin zich een gigantisch afgodsbeeld bevond.

Alexandriëwas dus multiculti. Maar de Parabolani beschouwden deze veelkleurigheid niet als iets positiefs. Afgodsbeelden zijn in het radicale monotheïsme een gruwel. Vanuit hetzelfde radicalisme als de Taliban die in Afghanistan reusachtige Boeddhabeelden opbliezen, riepen de Parabolani de gematigde christenen op om de afgodsbeelden in hun stad stuk te slaan. De heidenen lieten dat uiteraard niet gebeuren maar toen aan het einde van de vierde eeuw de christenen in de meerderheid waren gekomen, liepen de spanningen zeer hoog op. In het jaar 392 werd er tenslotte een decreet van keizer Theodosius I uitgevaardigd om alle heidense tempels te verwoesten. Patriarch Theophilus gaf toen het bevel om in Alexandriëte zuiveren van afgodsbeelden en heidense tempels. Het Serapion werd verwoest. Tegen deze historische achtergrond speelt de eerste helft van de film zich af.

Vanaf 392 koos Theodosius echter een harde lijn tegen het heidendom. De heidense cultus werd verboden en heidenen konden geen officiële ambten meer bekleden. Op het bezit van zelfs de kleinste heidense symbolen, zoals huisaltaren en beeldjes, werd de doodstraf gesteld. In 393 verbood Theodosius de Olympische Spelen. In 394 liet hij de Tempel van Apollo in Delphi en de tempel met de Vestaalse maagden in Rome sluiten.
 
Bron: nl.wikipedia.org
Agora
De mannen in Agora vertegenwoordigen Macht, Passie en Ambitie. De vrouw vertegenwoordigt de Vrijheid.

De toon wordt in de eerste vijftien minuten gezet. Hypatia onderricht haar leerlingen in de wetenschap. Als Rachel Weisz is zij een prachtige verschijning. Ze heeft ongeveer alles dat heldinnen en ideale vrouwen nodig hebben: schoonheid, intelligentie, nieuwsgierigheid, rechtschapenheid, wijsheid, kracht. In psychologisch opzicht hebben de personages in Agora weinig reliëf meegekregen. Haar vader, de wiskundige Theoon van Alexandrië wordt gespeeld door Michael Lonsdale. “Onze goden zijn beledigd en we moeten reageren”, oordeelt hij tegenover de heidenen in het Serapion . Dat is het signaal om naar de dolken en de zwaarden te grijpen en de christenen op straat neer te steken. Ik had Michael Lonsdale laatst nog gezien als de pacifistische Broeder Luc in Des Hommes et des Dieux en moest er even aan wennen om hem nu te zien aanzetten tot geweld. Aan de christenen kun je goed merken dat ze drie eeuwen van onderdrukking en vervolging niet meer willen. De christengemeenschap van Alexandriëwordt door de Parabolani opgestookt om voor de vergelding te kiezen. “Hebt uw vijand lief”, de boodschap van Christus, mag in deze “bijzondere situatie” best wel even tussen haakjes geplaatst worden. Het wordt oog om oog, tand om tand.

Hypatia kiest in haar wijsheid geen partij. Door te kiezen voor het weerloze, volgt zij het martelaarschap van Christus.

Hypatia kiest in haar wijsheid geen partij. Door te kiezen voor het weerloze, volgt zij het martelaarschap van Christus. In de scene dat ze bij het Serapion de mannen oproept de vrede te bewaren, toont ze zich in Agora voor het eerst als een vrouwelijke Jezus. We weten haar gruwelijke einde dan al en zo wordt de Agora haar Golgotha, de plek waar ze door het gepeupel ter dood zal worden gebracht. Hypatia zal niet gekruisigd worden, maar gelyncht. Om haar als icoon van zuiverheid en eerlijkheid te presenteren, wordt ze in de laatste scene ontkleed. In werkelijkheid was Hypatia zestig jaar toen ze stierf, maar in de film is ze een vrouw van pakweg 33 jaar.

Agora gebruikt de heliocentrische theorie van Aristarchus van Samos om een verbinding te maken met religieus relativisme. Aristarchus zegt namelijk “Het vreemde gedrag van dwalers (bepaalde hemellichamen) is een optische illusie veroorzaakt door onze eigen beweging.” Deze uitspraak kun je ook op het geestelijke leven projecteren en dan zouden er helemaal geen dwalingen, dwaalleren, ketters en afgoden meer bestaan omdat alles relatief is. Ook een beetje het verhaal van de balk en de splinter. Agora mag van Hypatia dan wel een vrouwelijke Jezusfiguur maken, het is zeker geen film die uitnodigt om christen te worden. In zekere zin is het zelfs anti-religieuze propaganda, slim gemaakt met de dwingende suggestie dat filosofie boven het geloof staat.

Agora [ imdb.com ]