Teutoonse kolos [ 4 ]

de frescocyclus (1879-1897) van Hermann Wislicenus
in de Kaisersaal van de Kaiserpfaltz in Goslar

In de Gründerzeit liet het Duitse Keizerrijk zijn spierballen zien. Niet alleen aan erfvijand Frankrijk, maar vooral ook aan de eigen bevolking. Overal in het Duitse Rijk verschenen monumenten van nationalisme. Een paar liet ik er al zien, zoals het Hermannsdenkmal bij Detmold en het Kaiser Wilhelmdenkmal aan de Porta Westfalica. Ze werden gebouwd vanaf de jaren zeventig van de negentiende eeuw tot aan de Eerste Wereldoorlog. Vooral het Völkerschlachtdenkmal bij Leipzig dat in 1913 voltooid werd, laat zien hoe gezwollen het nationalisme aan het begin van de twintigste eeuw in Duitsland geworden was. Dat moest in 1914 wel tot een ontlading komen.

De monumenten blinken uit in bunkerachtig bruutwerk. De reconstructie (1868-1879) van de Kaiserpfaltz in Goslar is daar een uitzondering op. Toch verdient dit monument van nationalisme naar mij mening het predicaat Teutoonse kolos, niet door zijn romaanse buitenkant maar door zijn binnenkant.

Goslar
Kaiserpfaltz Goslar
reconstructie uit 1868-1879

De Kaiserpfaltz in Goslar werd in de elfde eeuw in romaanse stijl gebouwd. Het was de thuishaven van de Saliërs (1014-1125). Zo werd de legendarische Salische keizer Hendrik IV (1056-1106) in Goslar geboren. De laatste koning die op de Pfaltz verbleef, is waarschijnlijk Graaf Willem van Holland die een paar jaar (1252-1256) Duits koning was.

De Pfaltz werd in de jaren zeventig van de negentiende eeuw gereconstrueerd en moest demonstreren dat het (Tweede) Duitse Keizerrijk de erfgenaam was van het (Eerste) Heilige Roomse Rijk. De Düsseldorfse schilder Hermann Wislicenus kreeg de opdracht om voor de Kaisersaal een serie muurschilderingen te produceren. Daarop moest hij laten zien dat het Duitse Keizerrijk ontwaakt was uit een diepe slaap.

Hermann Wislicenus
Germania bewaakt de Rijn
Wislicenus had met dit schilderij uit 1873 al aangetoond dat hij een politieke boodschap (in dit geval aan erfvijand Frankrijk) goed wist te verpakken in een romantiserende stijl. Hij was de juiste man voor de opdracht in Goslar.

Hermann Wislicenus was er de juiste persoon voor. Hij was leraar aan de prestigieuze kunstacademie van Düsseldorf waarvan Peter Cornelius aan het begin van de eeuw de rector was geweest. De academie stond bekend om een nauwkeurige stijl en historisme die voortkwamen uit de verhalende en monumentale stijl van Peter Cornelius en de Nazareners. Een soort classicistische romantiek. De romantische voorkeur voor de Middeleeuwen had Wislicenus ingegoten gekregen. Hij wist wel raad met deze opdracht waarvoor hij monumentale voorstellingen moest schilderen van episodes uit het leven van keizers als Hendrik II, III, IV, V en Frederik I Barbarossa.

Het Tweede Duitse Keizerrijk was door en door Pruisisch. Dat betekende ook: protestant in plaats van katholiek. Wislicenus kreeg zijn opdracht in de periode dat Bismarck in zijn Kulturkampf de invloed van het katholicisme bestreed. Er verscheen dus een fresco van de Rijksdag in Worms (1521) waar Luther zijn stellingen verdedigde.

Barbarossa
met het ontwaken van de ingeslapen keizer Barbarossa wordt een romantisch verhaal gekoppeld aan een politiek programma. Volgens Rüdiger Safranski is dat een gevaarlijke combinatie.

De geromantiseerde Middeleeuwen van Wislicenus in de Kaisersaal in Goslar staan even ver van de werkelijkheid af als de wandschilderingen van Moritz von Schwind in Schloss Hohenschwangau of die van of Julius Schnorr von Carolsfeld in Schloss Neuschwanstein. Maar het grote verschil is dat de fresco’s in de Beierse sprookjeskastelen geen educatieve functie hebben terwijl de fresco’s in de Kaisersaal in Goslar deel uitmaken van een Pruisisch politiek programma. Rüdiger Safranski concludeerde aan het einde van zijn boek Romantiek. Een Duitse Affaire dat romantiek en politiek een gevaarlijke combinatie vormen.

Hermann Wislicenus
het centrale beeld in de Kaisersaal is de Apotheose van Kaiser Wilhelm Wislicenus’ tijdgenoot Ferdinand Keller schilderde in 1887 een dergelijke verheerlijking van keizer Wilhelm met zijn Wilhelm der Siegreiche

Wandbilder des Kaisersaals in Goslar [ de.wikipedia.org ]