Saint Gilles was vroeger een zelfstandige gemeente maar vormt sinds 1976 een stadswijk ten Zuiden van Brussel-centrum. De bebouwing dateert uit de tweede helft van de negentiende eeuw en het begin van de twintigste eeuw, toen de bevolking spectaculair groeide. Van een kleine tienduizend inwoners in 1866 tot ruim zestigduizend in 1910. Honderd jaar later is het inwoneraantal met bijna vijftienduizend afgenomen en bestaat de bevolking voor 43% uit allochtonen. Het monumentale gemeentehuis uit 1900-1904 en de voormalige gevangenis in Engelse gotiek uit 1876 domineren het hart van Sint Gillis.

Maar de wijk is vooral bekend door de Art Nouveau. In het kader van de biennale 2007-2009 zijn er vijf wandelroutes uitgezet langs markante Art Nouveau woonhuizen en gebouwen. Een aantal daarvan zijn ook van binnen te bezichtigen. Wij kozen gisteren voor de route door Saint Gilles, niet alleen de langste maar ook populairste route. In Sint Gilles bevindt zich namelijk het mekka van de Brusselse Art Nouveau, het woonhuis en atelier van de architect Victor Horta uit 1899-1901. Maar Saint Gilles is ook populair omdat deze wijk nog redelijk goed bewaard is gebleven en niet teveel geleden heeft onder de stedenbouwkundige herstructurering van Brussel in de jaren zeventig.

Vooral door de verbinding van het Noord en Zuid station zijn toen vele Art Nouveau panden gesneuveld. Gelukkig waren er toen slopers die zich niet alleen om financiële redenen bekommerden om de Art Nouveau ornamenten. De voormalige sloper Max Rosendor heeft in de jaren zeventig veel hek-, glas-in-lood-, hang en sluit-, houtsnij- en beeldhouwwerk weten te redden en dat in een grote loods ondergebracht. Zijn erfgenamen hebben nu besloten de Rosendor Collectie te verkopen. Vrijdag was de eerste kijkdag en tot 13 april volgen er nog een paar. Ongetwijfeld zullen deze heel wat bekijks trekken, want veel particulieren wensen in hun woning of tuin origineel decoratiewerk. Zolang het het versierde bestaan aantrekkelijk blijft, blijft Art Nouveau dat ook.

Victor Horta moet daar beslist zo over gedacht hebben. De beroemde Brusselse bouwmeester was een estheet pur sang. Wanneer je zijn woning betreedt, kom je in een heiligdom van Jugendstil, een andere benaming van Art Nouveau. In alle cellen van het huis dringt het DNA van deze stijl door. Meer dan welke andere bouwstijl is Art Nouveau een organische stijl. Historisch geïnspireerd door gotiek en rococo maar veel meer nog door de a-historische natuur zelf, is het een plantaardige stijl die geen rechte hoeken kent. De versieringen woekeren als een bonenranken langs de muren die mee lijken te krommen. Een warmer contrast met het modernisme is nauwelijks denkbaar.

Victor Horta (1861-1847) heeft het allemaal meegemaakt: het amalgaam van neo-stijlen in de tweede helft van de negentiende eeuw en het ontstaan van de Nieuwe Kunst waarin hij zo’n belangrijk aandeel had. Maar ook de revolutie van het modernisme na de Eerste Wereldoorlog. Hij was een tijdgenoot van Adolf Loos (“Ornament ist Verbrechen”) die de oorlog verklaarde aan het versierde bestaan. Op latere leeftijd zou hij nog met eigen ogen zien wat bewegingen als De Stijl en het Bauhaus voor het moderne stadsbeeld betekenden. In de twintigste eeuw zou de architectuur tot op het bot worden uitgekleed.

Maar Saint Gilles is in bouwkundig opzicht de laatste honderd jaar niet noemenswaardig meer veranderd. Samen met de wijk Josevof in Praag is het een zeer geschikte omgeving voor de wandelaar die wil genieten van Jugendstil. Wanneer je de auto’s en verkeersborden even wegdenkt, lijkt het net een openluchtmuseum.

Op de vooravond van de twintigste eeuw bruist Brussel als nooit tevoren. De stad wordt mooier onder impuls van koning Leopold II, nieuwe wijken worden verkaveld in vroegere randgemeentes zoals Elsene, Schaarbeek of Sint-Gillis, waarvan de grenzen in deze van Brussel zelf lijken over te gaan. Als vanzelf trekken de gegoede burgers, de handelaars en de kunstenaars hun huizen op in de modestijl van dat ogenblik : de Art Nouveau. De stijl ontstond in 1893, op aanzet van twee architecten, Victor Horta en Paul Hankar : het Tassel Huis en de privé-woning van Hankar zijn de eerste tekenen van een nieuwe esthetische invulling. De toepassing van metalen structuren biedt ongeziene en gedurfde mogelijkheden, omdat ze de gevels en het interieur opentrekken zodat het licht volop binnen kan stromen. Drie soorten motieven voeren de boventoon : de arabesk, de plant of het dier en het vrouwensilhouet. Rond de eeuwwisseling worden de vormen, onder invloed van de Weense Sezessionstil, geometrischer en zijn combinaties van cirkels en vierkanten schering en inslag. Honderden huizen, maar ook scholen, cafés en winkels wedijveren met elkaar in originaliteit. Ambachtelijk ijzersmeedwerk, houtbewerking, glasramen en mozaïek scheren hoge toppen van kwaliteit. De constructies van Strauven, Vizzavona, Hamesse, Sneyers, Cauchie en vele anderen maken van Brussel een Europese hoofdstad van de Art Nouveau, naast Wenen en Barcelona.
Bron: bruxellesartnouveau.be

bruxelles-art-nouveau.be | bruxellesartnouveau.be | artnouveau-net.eu
geschiedenis van Saint Gilles [www.stgillis.irisnet.be] | rosendor .be