Categorie archief: 17e eeuw

Luttichuys

Isaack Luttichuys (1616-1673)

Tot voor eergisteren had ik nog nooit gehoord van Rembrandt’s tijdsgenoot Isaack Luttichuys. Hij schilderde fijne portretten van rijke burgers in de traditie van Hans Holbein en Angnolo Bronzino. Luttichuys heeft zich mijlenver verwijderd van de levendigheid van Frans Hals maar toch zien we op zijn statige portretten mensen van vlees en bloed.

Isaack Luttichuys
portret van Esther Bary (1630-1696), bruid van Jan Hendrik Lestevenon ca. 1652
Isaack Luttichuys
detail
Isaack Luttichuys
portret van een jonge vrouw, 1656

Isaack Luttichuys [ nl.wikipedia.org ]

jij daar!

de roeping van Mattheus in de schilderkunst van de 17e eeuw

Samen met Giotto di Bondone (1266-1334) en Michelangelo Buonarroti (1475-1564) is Caravaggio (1571-1610) wellicht de meest invloedrijke schilder uit de geschiedenis. Met zijn revolutionaire chiaroscuro had hij enorme invloed op de barokschilderkunst in de eerste helft van de zeventiende eeuw. Met dramatische lichteffecten toverde Caravaggio zijn schilderijen om in kijkdozen. De ruimtelijke illusie was maximaal geworden.

De maniëristen van de zestiende eeuw beheersten de anatomie van het menselijk lichaam zo goed dat ze het in allerlei houdingen konden neerzetten. Door het lichaam in perspectief (het zogenaamde “verkort”) af te beelden, was de bewegingsvrijheid van de figuren enorm toegenomen. Maar het maniërisme kwam ook met zichzelf in de knoop te liggen. Vaak waren de posen helemaal niet functioneel. Het maniërisme was letterlijk en figuurlijk een pose geworden.

Caravaggio bevrijdde het maniërisme uit de crisis door terug te gaan naar eenvoudige composities en de gebaren functioneel te gebruiken, zodat ze zeggingskracht kregen. Dat werd nog versterkt door een overdreven schema van licht en donker waarmee bepaalde gebaren extra benadrukt konden worden, zoals je met een marker fragmenten uit een tekst onderstreept. Caravaggio is niet de uitvinder van de barok maar hij was wel de schilder met wie de barok in het laatste decennium van de zestiende eeuw definitief doorbrak.

Caravaggio
Caravaggio Vocazione di san Matteo, 1599-1600

De katholieke kerk was tijdens de Contrareformatie de kunst gaan gebruiken om het volk bij de moederkerk te houden. De aantrekkingskracht van het woord was sinds 1517 groot gebleken, maar op het Concilie van Trente (1543-1563) had Rome besloten om terug te slaan met het beeld. De roeping van Mattheus is een van de bekendste schilderijen van Caravaggio. We kijken eerder naar een tableau vivant in een ondiepe ruimte dan naar een plat schilderij. Met deze voorstelling leek hij zijn tijdgenoten te willen zeggen: als Jezus in het huis van de tollenaar Mattheus komt om hem te roepen, dan wil Hij ook in ons huis komen om ons te roepen. De voorstelling is daarom een genretafereel en geen verheven voorstelling. God is afgedaald in onze wereld en stapt Persoonlijk op ons af.

Cuadro vivente
tableau vivant (Cuadro vivente) van Caravaggio’s meesterwerk. [credits: comune.caravaggio.bg.it]
Ik ben niet gekomen om rechtvaardigen te roepen, maar zondaars tot bekering.

Mattheus 9:13

In Nederland werd Caravaggio aan het begin van de zeventiende eeuw nagevolgd door de Utrechtse Caravaggisten. In de jonge calvinistische Republiek was Utrecht immers de zetel van de bisschop en werd nog in opdracht voor de katholieke kerk geschilderd. De protestantse kerken hadden immers afstand gedaan van beelden. Hendrick Ter Brugghen (1588-1629) schilderde in 1621 een voorstelling van De roeping van Mattheus waarbij Mattheus net als in het tafereel van Caravaggio de wijzende hand van Jezus spiegelt naar zichzelf toe. Maar hij blijft er kalm onder.

Ter Brugghen
Hendrick Ter Brugghen 1621

In diezelfde tijd schilderde de Italiaanse kapucijner monnik Bernardo Strozzi (1581-1641) het tafereel weer als een inbraak in het leven van de tollenaar. Mattheus deinst achteruit en brengt zijn hand naar zijn borst. Bedoelt u mij?!

Strozzi
Bernardo Strozzi ca. 1625-1630

Tenslotte schilderde Rembrandt’s tijdgenoot Jacob I van Oost (1603-1671) uit Brugge in 1648 een roeping van Mattheus waarbij we de tollenaar op zijn rug zien. Geschrokken draait hij zich naar de deur waar Jezus binnenkomt. Zijn hond neemt de emotie van zijn baasje over alsof de schilder ons wil zeggen: een gelovige mens luistert naar Jezus zoals een hond naar zijn baasje.

Jacob van Oost
Jacob I van Oost 1648
9 En Jezus, van daar voortgaande, zag een mens in het tolhuis zitten, genaamd Mattheüs; en zeide tot hem: Volg Mij. En hij opstaande, volgde Hem. 10 En het geschiedde, als Hij in het huis van Mattheüs aanzat, ziet, vele tollenaars en zondaars kwamen en zaten mede aan, met Jezus en Zijn discipelen. 11 En de Farizeën, dat ziende, zeiden tot Zijn discipelen: Waarom eet uw Meester met de tollenaren en de zondaren? 12 Maar Jezus, zulks horende, zeide tot hen: Die gezond zijn hebben den medicijnmeester niet van node, maar die ziek zijn. 13 Doch gaat heen en leert, wat het zij: Ik wil barmhartigheid, en niet offerande; want Ik ben niet gekomen om te roepen rechtvaardigen, maar zondaars tot bekering.
 
Bron: Mattheus 9:9-13

Connect Vermeer

vergelijk Vermeer met 16 andere Hollandse meesters

Dit zijn ze: Frans van Mieris, Gabriël Metsu, Godfried Schalcken, Quiringh van Brekelenkam, Ludolf de Jongh, Cornelis de Man, Gerard ter Borgh, Eglon van der Neer, Pieter de Hoogh, Gerard Dou, Jan Steen, Nicolaes Maes, Michiel van Musscher, Jacob Ochtervelt, Cornelis Bega en Caspar Netscher.

connect Vermeer
Contrary to popular belief, Johannes Vermeer was not a genius working in isolation. He was one of a network of Dutch artists who excelled in painting scenes of everyday life and drew inspiration from each other’s work. Discover this network and explore the connections between the artists and their paintings.