Wat is dat toch met kunstprogramma’s die voor een breed publiek worden gemaakt? Ik krijg steeds meer het gevoel dat er voor een klas verveelde pubers die niets meer kan boeien, een infotainer wordt gezet die als een nar alles uit de kast trekt om de koning te vermaken. Dat past natuurlijk in de wereld van Bruegel. Maar degenen die echt wat meer over Bruegel en zijn tijd willen weten, moeten aanzien hoe de info dik wordt ondergesneeuwd door het entertainment. Ja, ook zo’n ondergesneeuwde toestand blijkt weer uitstekend in te passen in de wereld die Bruegel heet.

Presentator Lucas de Man ging voor het infotainment Vlaanderen volgens Bruegel langs bij verschillende Vlamingen. En dat alles uitdrukkelijk voor een Nederlands publiek (‘jullie hebben in 2019 het Rembrandtjaar, wij het Bruegeljaar’) in een gemoedelijk en soms plagerig Vlaanderen-Holland-sfeertje. Zo zagen we o.m. de schrijvers Dimitri Verhulst en Jeroen Olyslaegers, kunstenaar Koen van Mechelen en cabaretier Jens Dendoncker.

Maar naast de steun van BV’ers (bekende Vlamingen) ging Lucas ook met twee experts in gesprek. Kunsthistorica Tine Luk Meganck die jarenlang het schilderij de val der opstandige engelen (1562) bestudeerd heeft, wees ons op een paar aardige details. Conservator Friso Lammertse vertelde iets over de versie van de Toren van Babel (ca. 1563) die in het Museum Boijmans van Beuningen hangt. Hij probeerde Bruegel in zijn tijd te plaatsen maar kwam, schijnbaar aangemoedigd door het spook van Pier den Drol, niet veel verder dan dat de zestiende eeuw heel veel “poep, pies en seks” was. “Heerlijk!” riep hij daarna verrukt uit. Wat wil het kijkbuisvolk nog meer, hoorde je ‘m denken.

De symboliek bij Bruegel bleef helaas verborgen. Wie na deze volkse Bruegel van 2Doc behoefte heeft aan wat meer diepgang, kan ik The Mill and the Cross van Michael Francis Gibson en Lech Majewski van harte aanbevelen. Deze unieke film speelt zich helemaal af binnen het schilderij De Kruisdraging van Christus (1564). Andere Bruegelse koek.

Alle schilderijen van Bruegel
Landschap met de verschijning van Christus aan het meer van Tiberias (1553) · Zeeslag in de baai van Napels (ca. 1556) · Landschap met de parabel van de zaaier (1557) · Wie een varken is, moet in het kot (1557) · Twaalf spreekwoorden (1558) · De spreekwoorden (1559) · De strijd tussen Vasten en Vastenavond (1559) · De kinderspelen (1560) · De zelfmoord van Saul tijdens de slag tegen de Filistijnen op de Gilboa (1562) · Twee aapjes (1562) · De aartsengel Michaël in gevecht met de apocalyptische draak (1562) · De triomf van de dood (ca. 1562) · Dulle Griet (1563) · De vlucht naar Egypte (1563) · De bouw van de toren van Babel (1563) · De aanbidding door de wijzen in de sneeuw (1563) · Portret van een oude vrouw (1563) · De kruisdraging (1564) · De aanbidding door de wijzen (1564) · De ontslaping van Maria (ca. 1564) · Christus en de overspelige vrouw (1565) · Het binnenhalen van het hooi (juni/juli) (1565) · De oogst (augustus/september) (1565) · De terugkeer van de kudde (oktober/november) (1565) · Jagers in de sneeuw (december/januari) (1565) · De sombere dag (februari/maart) (1565) · Winterlandschap met vogelknip (1565) · Kindermoord van Bethlehem (1565-67) · De boerenbruiloftsdans (1566) · De volkstelling te Bethlehem (1566) · De prediking van Johannes de Doper (1566) · Het Sint-Maartensfeest (1566-67) · Het Land van Kokanje (Luilekkerland) (1567) · De bekering van Paulus (1567) · Het bruiloftsmaal (ca. 1567) · De dorpskermis (ca. 1567) · De toren van Babel (ca. 1568?) · Drie soldaten (1568) · De nestrover (1568) · De misantroop (1568) · De parabel van de blinden (1568) · De kreupele bedelaars (1568) · De ekster op de galg (1568)

Bruegel met stroop, door Merel van Ommen [ vpro.nl ]

De tv-serie Babylon Berlin maakt in Duitsland veel los. Verwonderlijk is dat niet want deze Weimar Krimi bundelt twee Duitse obsessies: de misdaadfilm en de opkomst van het nationaalsocialisme. De serie die in 2018 door de betaalzender Sky 1 werd uitgezonden en in januari op de ARD werd herhaald, trekt in zijn kielzog verschillende documentaires met zich mee. Duitsers hebben nu eenmaal veel interesse voor hun nationale identiteit en het brandpunt ligt vaak op de Eerste Republiek (1919-1933) beter bekend als de Weimar Republiek. Hoe heeft het allemaal zo ver kunnen komen?

In Duitse documentaires zijn de jaren twintig al bijna net zo uitgemolken als de periode 1933-1945. Toch belicht Babylon Berlin (gebaseerd op de romancyclus van Volker Kutscher over inspecteur Gereon Rath) een nieuw aspect van de jaren twintig: de ontwikkeling van de organisatie van de recherche en sporenonderzoek. Een belangrijke vernieuwer was de legendarische hoofdinspecteur Ernst Gennat (1880-1839). In het boek Der Nasse Fisch (Schaduw over Berlijn) is hij de hoogste baas van hoofdpersoon Gereon Rath.

Zondag was bij ZDF in Terra-X de documentaire Ein Tag Im Leben des Kriminalkommissars Fritz Kiehl te zien. Anders dan in de ARD documentaire 1929 – Das Jahr Babylon werd de koppeling met de serie Babylon Berlin niet gemaakt. Waarschijnlijk heeft dat te maken met het feit dat de ARD een van de coproducenten van Babylon Berlin is en de ZDF zich niet met de serie verbonden heeft. De vele overeenkomsten tussen documentaire en tv-serie berusten beslist niet op toeval. Het jaar 1929 werd “een dag in 1926″ en de jonge inspecteur Gereon Rath werd Kriminalkommissar Fritz Kiehl. Het decor blijft ongewijzigd: Spree Chicago, der Roten Burg (Polizeipräsidium am Alexanderplatz), en Ernst Gennat. Ook wordt de titel van Kutscher’s bestseller Der Nasse Fisch verklaard. Dat was een uitdrukking van Gennat waarmee hij een onopgeloste zaak bedoelde. Overigens stond Gennat bekend om zijn ongekend hoge percentage van zaken die wel opgelost werden.

Der Spiegel | Tatort Berlin [ tagesspiegel.de ]

Waar denk je het eerst aan bij het jaar 1929? Bijna iedereen zal de beurskrach van 1929 te binnen schieten. Deze gebeurtenis was immers een kantelmoment in de geschiedenis. Zonder de plotselinge ineenstorting van de aandelenkoersen op de beurs van Wall Street, zou er geen Great Depression zijn geweest en dus ook minder voedingsbodem voor het nationaalsocialisme in Duitsland. Vanuit dit ene kantelmoment kunnen we enig inzicht krijgen in de geschiedenis van de jaren dertig en de Tweede Wereldoorlog die daarop volgde. Maar 1929 is natuurlijk veel meer en er waren ook veel meer factoren die de loop van de geschiedenis na 1929 bepaalden dan alleen de beurskrach op Wall Street.

De documentaire 1929 – Das Jahr Babylon van Volker Heise is een originele geschiedenisles. We gaan 90 jaar terug in de tijd en stappen van maand tot maand door de straten van Berlijn, destijds het hippe middelpunt van de wereld, de wereld van Alfred Döblin. Verschillende inwoners van Berlijn, in 1929 na New York en Londen de grootste stad ter wereld, doen hun verhaal. Ze worden gespeeld door vier acteurs uit de serie Babylon Berlin: Fritzi Haberlandt, Leonie Benesch, Anton von Lucke en Peter Kurth. De laatste speelt in de serie de rol van Bruno Wolter, de corrupte hoofdcommissaris van de zedenpolitie. Grotesker had George Grosz deze Duitse speknek niet kunnen maken.

Der Film basiert auf Tagebüchern und Erinnerungen, auf Augenzeugenberichten und Polizeiakten, auf Zeitungsausschnitten und Mitschriften von Diplomaten und Handwerkern, von Tänzerinnen und Journalistinnen, von Proleten, Hausfrauen, Politikerinnen und Kokainhändlern. Über 30 reale Menschen aus der Vergangenheit, deren Zitate verknüpft sind mit Archivmaterial zum Porträt einer Gesellschaft im Taumel.

In 1929 – Das Jahr Babylon trekt het jaar 1929 in de hoofdstad van de Weimar Republiek aan ons voorbij. Wat opvalt, is de polarisering van de samenleving. Omdat Duitsland sinds 1919 een democratie geworden is, is er persvrijheid. Het nieuwe jaar begint in de miljoenenstad met veertig kranten, die de meest uiteenlopende politieke geluiden laten horen en ideologieën verkondigen. Helemaal aan de linkerkant van het politieke spectrum staat Die rote Fahne, de communistische krant die in november 1918 direct na de val van het Duitse Keizerrijk werd opgericht door Karl Liebknecht en Rosa Luxemburg. Uiterst rechts staat de Völkischer Beobachter, het partijorgaan van de NSDAP. Op 1 januari 1929 verschijnt voor het eerst een Berlijnse editie van deze nationaalsocialistische krant.

Kort na de verkiezingen van 1928 had zich in de zomer van 1928 een brede coalitie gevormd, een GroKo zouden de Duitsers tegenwoordig zeggen. Deze moest de Duitse samenleving, die in ideologisch opzicht middelpuntvliedend was geworden, bij elkaar houden. Berlijn was het centrum van het gepolariseerde Duitsland, maar tegelijkertijd een arbeidersstad waar de KPD een enorme aanhang had. De vonk zou vanuit de Sovjet Unie zomaar over kunnen vliegen! Vanuit de angst dat in Duitsland de revolutie zou uitbreken en net als Rusland zou veranderen in een communistische dictatuur, kwam de situatie op scherp te staan. Op 1 mei 1929 escaleerde het.

In de vierde aflevering van Babylon Berlin zien we heel concreet waar Blutmai voor staat. Tijdens de demonstraties op de Dag van de Arbeid, kwamen de communisten en de politie tegenover elkaar te staan. Er werd met scherp geschoten. Op 1 mei 1929 werden in Wedding en Neuköln negen demonstranten doodgeschoten en op de twee dagen die volgenden werden nog eens 24 demonstranten gedood, waaronder een vrouw op een balkon. Dit laatste gegeven speelt in het scenario van Babylon Berlin een grote rol. In de weken die volgen verdedigt de Berlijns politie zichzelf. Daarmee is de polarisatie voltooid. Ernst Thälmann de leider van de Kommunistische Partei Deutschlands zegt nu: ‘SPD und NSDAP sind Zwillingen’. Socialisten en fascisten worden vanaf dit moment door de communisten op één hoop gegooid.

babylon-berlin.com

Op 15 augustus is het precies 250 jaar geleden dat Napoleon Bonaparte op Corsica geboren werd. 2019 is dus een Napoleonjaar. Na 2015 waarin het 200 jaar geleden was dat Napoleon bij Waterloo voorgoed verslagen werd, blijft hij de aandacht naar zich toetrekken. Gisteren startte MAX de vierdelige serie Napoleon in Holland. Presentator Huub Stapel merkt op dat er een kwart miljoen boeken over Napoleon geschreven zijn en dat hij na Jezus en Mohammed de meest invloedrijke persoon uit de geschiedenis is. De serie van vier documentaires gaan over het bezoek dat Napoleon van 24 september tot 31 oktober 1811 aan ons land bracht. Nederland en België maakten toen deel uit van het Eerste Franse Keizerrijk.

In 2011 verschenen er zes thematijdschriften die nu gebundeld zijn in een boek. De makers van de documentairereeks die deze maand bij MAX te zien is, hebben ongetwijfeld kennis genomen van deze thematijdschriften en de serie terecht Napoleon in Holland genoemd en niet Napoleon in Nederland, want het Koninkrijk der Nederlanden ontstond pas twee jaar later. Bovendien hebben de vormgevers van het tijdschrift gekozen voor een (lelijk!) gestileerde kaart van Nederland waarin de IJsselmeerpolders duidelijk zichtbaar zijn. Jammer dat vormgevers vaak met de geschiedenis een loopje nemen. Napoleon in Holland is heel wat zorgvuldiger gemaakt, met een mooie vormgeving.

De eerste aflevering neemt een goede aanloop op het historische bezoek van keizer Napoleon en keizerin Maria-Louise. In een kort intermezzo wordt de vraag gesteld: “Waar bevinden we ons in de geschiedenis als Napoleon ons land bezoekt?”. Er volgt een mooie infographic van een tijdbalk waarin we kunnen zien hoe ons land in 1795 als de Bataafse Republiek bij Frankrijk wordt ingelijfd. In 1806 maakt Napoleon een einde aan de Bataafse Republiek en sticht hij het Koninkrijk Holland. Zijn broer Lodewijk Napoleon komt daarbij op de troon. Na de Britse Walcherenexpeditie in 1809 heeft Napoleon het vertrouwen in zijn broer verloren en heft hij na de Bataafse Republiek ook het Koninkrijk Holland weer op. Ons land wordt als departement bij het Eerste Franse Keizerrijk ingelijfd.

Deze introductie maakt duidelijk wat het belangrijkste doel was van Napoleons bezoek aan het departement Holland: de inspectie van de kustlijn. Britse invasies van de Hollandse kust zoals in 1799 en 1809 moesten voortaan tot het verleden behoren. Om de Engelse economie te ontwrichten, moest het Continentaal Stelsel consequent worden toegepast. Alleen dan zou Engeland haar belangrijkste afzetmarkt (Europa) verliezen en grote economische schade lijden. Napoleons bezoek was dus in de eerste plaats een inspectietocht.

Adam Zamoyski onthult de mythe achter de man Napoleon [ maxvandaag.nl ]

De Frans-Duitse zender heeft zich op de tweede dag van het nieuwe jaar alweer bewezen als een van de zeldzame zenders met een warm hart voor film. Vaak is de film onderdeel van een thema-avond. Gisterenavond stond in het teken van de zwijgende film, voor mij een reden om de hele avond aan Arte te blijven plakken. Eerst keek ik voor de vierde keer naar The Artist (2011), daarna naar de documentaire Douglas Fairbanks, je suis une légende van Clara en Julia Kuperberg. Een prima combinatie want de hoofdpersoon uit The Artist is losjes gebaseerd op een van de eerste superstars van Hollywood: Douglas Fairbanks (1883-1939). De charmante lach en het schavuitensnorretje van George Valentin (gespeeld door Jean Dujardin) zijn zelfs een replica van het handelsmerk van Fairbanks. Hij oogste er zoveel succes mee, dat het schavuitensnorretje en de charmante lach in de jaren dertig nagevolgd werd door acteurs als Clark Gable, Errol Flynn en Robert Donat.

Dit jaar is het honderd jaar geleden dat Fairbanks samen met regisseur D.W. Griffith en de sterren Mary Pickford en Charlie Chaplin de productiemaatschappij United Artists oprichtte. Hierdoor konden ze onafhankelijk van producenten hun eigen films gaan maken. United Artists staat ook aan het begin van het klassieke Hollywood dat kort na de Eerste Wereldoorlog de filmhoofdstad van de wereld werd. Fairbanks is niet alleen ‘de star avant les stars’ maar ook een van de vaders van het moderne Hollywood en zelfs de uitvinder van de storyboard. Toch is zijn naam honderd jaar later veel minder bekend dan die van Charles Chaplin of Laurel en Hardy.

In documentaire Douglas Fairbanks, je suis une légende (I, Douglas Fairbanks) vertelt Fairbanks zijn eigen levensverhaal. Het wordt geïllustreerd met schitterend beeldmateriaal, niet alleen uit zijn avonturenfilms, maar er zijn ook veel beelden uit zijn privéleven en van het klassieke Hollywood aan het begin van de jaren twintig. Zo komen er unieke opnamen voorbij van reusachtige filmsets, die buiten de opnamen vaak als pretpark dienden, en van de filmproductie. De opnamen laten zien hoe de filmproductie er concreet uitziet: de kilometers films worden op grote spoelen gewikkeld en vaak in een kleurbad gedompeld: indigo voor scènes buiten en in de nacht, oker voor scènes binnen, groen voor scènes in het bos, sepia voor scènes in de bergen en de woestijn en magenta voor romantische scènes.

De film die Douglas Fairbanks in één klap beroemd maakte, was The Mark of Zorro uit 1920. Het was zijn eerste swashbuckler. Het publiek kon er geen genoeg van krijgen. Toen Fairbanks het jaar daarop een heel andere rol speelde in The Nut werd dat een flop. Hij begreep dat het publiek hem het liefste in een actiefilm wilde zien. Fairbanks was niet alleen acteur maar ook een atletische figuur en kon al zijn capriolen en stunts zelf uitvoeren. Dat maakte hem tot een rolmodel. De eerste ideale man van het witte doek was geboren. De magie werkte twee kanten op. Fairbanks trouwde in 1920 met ‘America’s Sweetheart’ Mary Pickford. Het droompaar ging wonen in een droomhuis dat door de media Pickfair genoemd werd. Daarmee werd een van de eerste Hollywoodsprookjes geschreven.

In de eerste helft van de jaren twintig maakte Douglas Fairbanks de ene na de andere avonturenfilm: The Three Musketeers (1921), Robin Hood (1922) en The Thief of Baghdad (1924) werden grote successen. Fairbanks was niet alleen de hoofdrolspeler in deze films, maar ook de scenarist en producent. Er werden op het terrein van United Artists gigantische decors gebouwd. Voor The Three Musketeers verrees het Frankrijk van de zeventiende eeuw tot in de details, voor Robin Hood (1922) werd het kasteel van Richard Leeuwenhart nagebouwd, groter dan in werkelijkheid en voor The Thief of Bagdad werd een soort oriëntaalse Efteling gebouwd. Het publiek werd voor een kwartje per persoon in een open trein door de filmset gereden. Dat hielp weer een beetje om de enorme productiekosten te dekken. D.W. Griffith had tijdens de Eerste Wereldoorlog voor Intolerance al eens een gigantische filmset gebouwd en voor de avonturenfilms van Douglas Fairbanks leek het een standaard geworden. Hollywood was definitief een droomwereld geworden.

Douglas Fairbanks, je suis une légende [ arte.tv ]