Categorie archief: tot 1500

Romaans in Bourgondië [ 1 ]

Romaanse abdijen en kerken in Bourgondië (1000-1200)
aflevering 1: kapitelen (Vezelay, Saulieu, Semur-en-Brionnais, Anzy-le-Duc)

RomaansBij Bourgondië denken we in de eerste plaats meestal aan het goede leven. Of aan de 15e eeuw toen een groot deel van de Lage Landen onderdeel waren van het Rijk van Philips de Goede (1396-1467). Bart de Loo heeft hier onlangs een boek over geschreven. Het Hertogdom Bourgondië gaat echter veel verder terug dan de vijftiende eeuw. Het ontstond in de vroege tiende eeuw en was de geboortegrond van de twee belangrijkste kloosterorden in de Middeleeuwen: de Benedictijnse Orde van Cluny (sinds 910) en de Orde van de Cisterciënzers (sinds 1098). In juni en juli bezochten we in Bourgondië 5 abdijen en 20 kerken die allemaal gebouwd zijn tijdens de bloeitijd van het Romaans (1000-1200).

Routekaartje Romaans Bourgondië
Onze route door Romaans Bourgondië
[klik op afbeelding voor vergroting]

Bourgondië is een schatkamer van Romaanse bouwkunst. Al in 910 werd de Orde van Cluny gesticht die aan de wieg stond van het hoog-romaans. Na het legendarische jaar 1000 brak er een periode aan met grote bouwactiviteit. Overal in Europa verrezen Romaanse kerken en abdijen. Het meeste is verloren gegaan of verdwenen onder bouwstijlen uit latere tijd, maar in Bourgondië zijn nog tientallen, zo niet honderden Romaanse bouwwerken te vinden, voornamelijk kerken en abdijen.

De Romaanse bouwkunst bood alle ruimte voor wat de Biblia pauporum wordt genoemd. Aangezien de meeste mensen tussen 1000 en 1200 arm waren en niet konden lezen, was deze “armenbijbel” de Bijbel waaruit de mensen ‘lazen’. In Bourgondië ontwikkelde zich in de elfde eeuw een expressieve beeldhouwkunst die op verschillende wijzen in de architectuur geïntegreerd werden. Een heel belangrijke toepassing van beeldhouwkunst zien we in het kapiteel. Dat is het kopstuk van een zuil. in de klassieke Griekse bouwkunst zijn kapitelen abstract (Ionisch) of bevatten deze bladmotieven (Korinthisch). Maar in het Romaans vormen kapitelen een ‘Bijbel in steen’.

Sainte Madeleine in Vezelay [bourgogneromane.com]
In deze pelgrimskerk vinden we maar liefst 118 kapitelen met Bijbelse voorstellingen, mythologische thema’s en fabeldieren : 24 in de narthex en 94 in het schip. Ze dateren allen uit de periode 1125-1140. Samen met de kapitelen in de Saint Lazare in Autun vormen ze het hoogtepunt van de Romaanse beeldhouwkunst in Bourgondië.

Vezelay
kapitelen in de Sainte Madeleine in Vezelay. De kapitelen in lichtere steen dateren uit de negentiende eeuw en vervangen de oude.

Saint Andoche in Saulieu [bourgogneromane.com]
In Saulieu, ten Zuid-Oosten van Vezelay, ligt aan de rand van de Morvan een andere pelgrimskerk die gewijd is aan Saint Andoche. Het schip van deze kerk telt 50 kapitelen.

Saulieu
kapitelen in de Saint Andoche in Saulieu

Sainte Hilaire in Semur-en-Brionnais [bourgogneromane.com]
Zuidelijker, in de Brionnais, staat de kapittelkerk van Sainte Hilaire in Semur-en-Brionnais. Hier kwam ik onderstaande duivels tegen als atlanten. Ze dragen hier een pilaster, een in de muur verzonken pijler.

Semur
duiveltjes, gebruikt als atlanten, in de Saint Hilaire in Semur-en-Brionnais

Notre Dame de l’Assomption in Anzy-le-Duc [bourgogneromane.com]
Iets ten Noorden van Semur-en-Brionnais ligt Anzy-le-Duc waar in de twaalfde eeuw een priorijkerk werd gebouwd.

Anzy-le-Duc
kapitelen in de Notre Dame de l’Assomption in Anzy-le-Duc

[Alle foto's werden eind juni/begin juli genomen]

Volgende aflevering: Romaanse timpanen

Romaanse kunst in Bourgondië op internet
Pierres Romanes biedt een schat aan beeldmateriaal. Maar inhoudelijk en wat aantal locaties betreft is deze site veel beperkter dan L’art roman en Bourgogne. Deze website bestaat al 16 jaar en wordt nog altijd goed bijgehouden. Maar helaas zijn de vormgeving en functionaliteit sinds 2003 niet meer veranderd.

Vezelay [bourgogneromane.com]
Saulieu [bourgogneromane.com]
Semur-en-Brionnais [bourgogneromane.com]
Anzy-le-Duc [bourgogneromane.com]

Max & Maria

gezien op ZDF: Maximilian – Das Spiel von Macht und Liebe (2016)

MaximilianIn december 2016 zond de Oostenrijkse ORF de miniserie Maximilian uit. Coproducent ZDF volgde tien maanden later op drie achtereenvolgende avonden (1, 2 en 3 oktober). Niet voor niets werd Maximilian geprogrammeerd rond de nationale feestdag van Duitsland. Na de Wende zijn de Duitsers weer dieper naar hun identiteit aan het graven. Zo is er bijvoorbeeld weer veel belangstelling voor het Heilige Roomse Rijk. Maximiliaan van Oostenrijk, de grootvader van Karel V, vestigde de basis van een wereldrijk “waar de zon nooit ondergaat”.

Omdat de miniserie een groot publiek wil bereiken, is er gekozen voor een combinatie van historisch drama én romantiek. Zoals de ondertitel al aangeeft, draait het verhaal van Maximilian om macht en liefde. Niet één, maar twee liefdesparen staan centraal: Maximiliaan van Oostenrijk en Maria van Bourgondië én zijn kamerdienaar Wolf von Polheim en Maria’s hofdame Johanna von Hallewyn. In een bikkelharde wereld vol geweld, verraad en liefdeloosheid, vinden zij toch de ware liefde. We zouden onszelf daar zomaar in kunnen herkennen!

habsburger.net
op de prachtige website habsburger.net staat een uitgebreide biografie over Maximiliaan.

Huwelijken op het allerhoogste niveau waren in de regel het vreedzame alternatief voor oorlogsvoering. Het ging in de eerste plaats om de macht en niet om de liefde. Maar net als vierhonderd jaar later met het huwelijk tussen Franz-Jozef en Sisi, vormde het huwelijk tussen Maximiliaan en Maria van Bourgondië een uitzondering op deze regel. Beiden gingen op den duur voor elkaar voelen en zelfs van elkaar houden. Toen Maria in 1482 (ze was toen nog geen vijf jaar met Maximiliaan getrouwd) een dodelijke val van haar paard maakte, was Maximiliaan ontroostbaar. Tot aan zijn dood in 1519 is hij nooit meer gelukkig geweest in de liefde.

Bourgondië
Bourgondië (rode gebiedsdelen) lag op de grens van Frankrijk en het Heilige Duitse Roomse Rijk

Naast de twee liefdesverhalen biedt Maximilian vooral veel visueel spektakel. We krijgen een aardig beeld van het leven in de laat-Bourgondische tijd. In deel drie, dat begint met een bruiloftsmaal, zien we de rijkdom van de Bourgondische keuken, alsof een van de miniaturen van de gebroeders Van Limburg tot leven is gekomen. Iedereen kijkt met verbazing naar de nog middeleeuwse tafelmanieren van de jonge Oostenrijker. Maximiliaan eet met zijn handen en zijn kin druipt van het vet, terwijl de verfijnde Bourgondiërs met mes en vork eten.

De overgang van Middeleeuwen naar Renaissance ging geleidelijk, maar soms was het contrast duidelijk te zien. Maximiliaan wordt der letzte Ritter genoemd, omdat hij op de drempel stond naar de nieuwe tijd waarin de rijke burgerij het levensniveau omhoog stuwde, weg uit die donkere kuil die we de Middeleeuwen zijn gaan noemen. Nog altijd zijn Bourgondisch en carpe diem synoniemen van elkaar, benamingen voor het goede leven.

Maximilian [ imdb.com ]

1477

gezien op ZDF: Maximilian – Das Spiel von Macht und Liebe (2017)

MaximilianLang voordat de Canon van Nederland met zijn thematische benadering in het geschiedenisonderwijs geïntroduceerd werd, ging vaderlandse geschiedenis nog hand in hand met het koppelen van jaartallen aan historische gebeurtenissen. De meeste ouderen die nog met jaartallen in de schoolbanken zijn opgegroeid, zullen zich bij het jaar 1477 twee gebeurtenissen te binnen schieten: de dood van Karel de Stoute [1433-1477] en het huwelijk van zijn dochter Maria van Bourgondië [1457-1482] en Maximiliaan van Oostenrijk [1459-1519]. Over het jaar 1477 ging het gisteren in het eerste deel van de Duits-Oostenrijkse miniserie Maximilian.

Sinds de jaren negentig is er in Duitsland gelukkig weer aandacht voor de Duitse nationale geschiedenis van vóór 1933. In het najaar zendt de ZDF alweer jaren schitterende historische documentaires over het Duitse verleden uit. Gisteren startte ze in samenwerking met de Oostenrijkse ORF de peperdure historische miniserie Maximilian I, over de grootvader van Karel V, de eerste heerser van een wereldrijk waarin de zon nooit onderging.

Hopelijk trekt deze miniserie ook kijkers in Vlaanderen en Nederland, want de geschiedenis van Maximilian I en Maria van Bourgondië gaat natuurlijk ook over de Lage Landen. In de Canon van Nederland is er helaas geen venster op de Bourgondische tijd. De Noordelijke Nederlanden maakten tijdens het bewind van Karel de Stoute tussen 1467 en 1477 een economische bloeitijd door terwijl de Zuidelijke Nederlanden in verval raakten. Maar na de dood van Maria van Bourgondië in 1482 laaide in de Noordelijke Nederlanden het conflict tussen Hoeken en Kabeljauwen weer hoog op.

ZDF website
Alle drie de delen zijn nu al online te zien. Op televisie wordt vanavond deel 2 en morgenavond deel 3 uitgezonden.
1477: Während Friedrich III., Kaiser des Heiligen Römischen Reichs, sein verschuldetes Reich durch die Türken und Ungarn im Osten und durch die Franzosen im Westen bedroht sieht, stirbt bei Nancy Karl der Kühne, Herzog von Burgund, in einem Hinterhalt. Schnell verbreitet sich die Botschaft im Reich. Sowohl König Ludwig XI. von Frankreich als auch Kaiser Friedrich III. sehen nun ihre Chance gekommen, sich mit Burgund zu verbünden. Kaiser Friedrich III. schickt umgehend eine Botschaft nach Gent, um die junge Erbin des wohlhabenden Herzogtums, Maria von Burgund, an das Heiratsabkommen zu erinnern, das sich Karl der Kühne, Herzog von Burgund und Kaiser Friedrich III. einst gegeben haben.
 
Bron: zdf.de

Max [ W&V ]

de Bernini van het hout [ 1 ]

op 11 juli j.l. bezochten we het Bayerisches National Museum in München
Tilman Riemenschneider in neuem Licht

Bayerisches National MuseumDeze zomer waren we voor de vierde maal in München en ditmaal besloten we er het Bayerisches National Museum te bezoeken. Dit werd aan het einde van de negentiende eeuw gebouwd in een eclectische stijl die de ziel van Beieren zou moeten weerspiegelen. In de façade meende ik ornamenten van het nabijgelegen Hofbräuhaus te herkennen. Het museum blijkt lang niet zo druk bezocht als de drie Pinakotheken, het Lembachhaus of het Deutsches Museum. Misschien omdat de collectie de gemiddelde bezoeker minder aanspreekt dan de collecties in de andere grote musea. Het museum concentreert zich voornamelijk op religieuze sculpturen en kunstnijverheid vanaf de vroege middeleeuwen tot in de negentiende eeuw.

Het Bayerisches National Museum bezit misschien wel de belangrijkste verzameling beelden van de houtsnijder Tilman Riemenschneider (ca. 1460-1531). Vorig jaar werd de zaal waarin deze collectie zich bevindt, gerenoveerd en opnieuw ingericht. Ter gelegenheid daarvan verscheen een boek van Matthias Weiniger en is er een kleine tentoonstelling onder de naam Tilman Riemenschneider in neuem Licht.

Tilman Riemenschneider
Magdalenenretabel ca. 1490-1492

Een van de vroege meesterwerken van Tilman Riemenschneider is het Magdalenenretabel. In eerste instantie doet het je denken aan de geboorte van Venus die in 1483 door Botticelli geschilderd werd. We zien dezelfde rijzige vrouwengestalte waarbij haar naaktheid bedekt wordt met veel haar. Ook wordt ze geflankeerd door twee groepen engelen. Maar daar houden de overeenkomsten op. Terwijl Botticelli voor een mythologisch onderwerp heeft gekozen, kiest Tilman Riemenschneider voor een Bijbels onderwerp: Maria Magdelena, de heilige hoer. Hij vermengt elementen uit het leven van Maria van Egypte met dat van Maria Magdelena. De heilige wordt in de woestijn geplaatst en bekleed met kemelhaar.

Tilman Riemenschneider
Magdalenenretabel (detail)

De beeldengroep maakte grote indruk op me. Ik begrijp de hoogste waardering voor het werk van Tilman Riemenschneider helemaal. Dit is een winnende combinatie van ambacht en emotie, een sculptuur van hetzelfde niveau als Bernini, maar dan in hout.

Tilman Riemenschneider
Magdalenenretabel (detail)

Tot het einde van de Dertigjarige Oorlog (1618-1648) bevond het retabel zich in de St. Maria Magdalena in Münnerstadt. Daarna kwam het in onderdelen in München terecht en tenslotte kreeg het een permanente plaats in het Bayerisches National Museum. Sinds 1981 bevindt zich in de kerk in Münnerstadt een reconstructie van het retabel.

Tilman Riemenschneider
Magdalenenretabel (detail)
Tilman Riemenschneider
Magdalenenretabel (detail)
Tilman Riemenschneider
Magdalenenretabel (detail)

Alle foto’s zijn genomen op 11 juli 2017.

Magdalenenretabel [ de.wikipedia.org ] | Bayerisches Nationalmuseum

Romaanse kerken in de Elzas [ 4 ]

Op 26 juni j.l. bezochten we de Saint Léger in Guebwiller

Iets ten Zuid-Oosten van Murbach ligt het stadje Guebwiller. In het hart staat de Saint Léger, een fraaie romaanse kerk met dubbele torenfaçade die gebouwd werd tussen 1182 en 1235. Ook deze kerk had te lijden tijdens de Franse Revolutie. Na ontwijding door de revolutionairen werd de Saint Léger in 1831 opnieuw gewijd.

Guebwiller
De Saint Léger in Guebwiller dateert uit de eerste helft van de dertiende eeuw.
Guebwiller
blik vanuit het Noord-Westen
Guebwiller
blik vanuit het Zuid-Oosten met koor, dwarsschip en de imposante vieringtoren
Guebwiller
Op de dakzwikken onder aan de vieringtoren bevinden zich figuren, net als bij de St. Peter en St. Paul in Rosheim.

De foto’s zijn gemaakt op 26 juni 2017.

bezochte romaanse bouwwerken in Duitsland en de Elzas (sinds 1998)
1998 Paderborn – Dom (Staufisch)
2002 Hildesheim – St. Michael (Ottoons)
2006 Limburg – Dom (Staufisch)
2006 Maria Laach – kloosterkerk (Salisch)
2007 Hersfeld – kloosterruïne (Salisch)
2011 Reichenau – St. Georg (Karolingisch)
2014 Maulbronn – klooster (Staufisch)
2016 Rosheim (Elzas) – St. Peter en St. Paul (Staufisch)
2016 Selestat (Elzas) – Sainte-Foy (Staufisch)
2016 Lorsch – poortgebouw (Karolingisch)
2017 Aachen – Pfalzkapel (Karolingisch)
2017 Murbach (Elzas) – kloosterkerk (Salisch)
2017 Guebwiller (Elzas) – St. Léger (Staufisch)

Romaanse kerken in de Elzas [ 1 ] | Romaanse kerken in de Elzas [ 2 ] | Romaanse kerken in de Elzas [ 3 ]

Romaanse kerken in de Elzas [ 3 ]

Op 26 juni j.l. bezochten we de voormalige abdijkerk in Murbach

Een van de best bewaarde geheimen van de Elzas ligt in een groen en stil dal aan de voet van de Grand Ballon (1424 m.), de hoogste berg van de Vogezen. Ooit lag hier een abdij waarvan de geschiedenis teruggaat tot in de achtste eeuw. Helaas overleefde de abdij de Franse Revolutie niet. Opstandige boeren plunderen in 1789 het klooster en braken alles af. Alleen de dubbele torenfaçade van de abdijkerk bleef overeind staan. Het is een van de mooiste voorbeelden van laat-Salische bouwkunst.

Murbach
de dubbele torenfaçade van de voormalige abdijkerk van Murbach van boven gezien.

In de romaanse bouwkunst onderscheiden we in het Duitse taalgebied verschillende bouwperioden die zijn genoemd naar de dynastieën van keizers van het Heilige Roomse Rijk. Grof ingedeeld:
Karolingisch (8e en 9e eeuw)
Ottoons (10e eeuw)
Salisch (11e en 12e eeuw)
Staufisch (12e en 13e eeuw)

Murbach
blik vanuit het Zuid-Oosten
Murbach
een oase van rust in de 21e eeuw

De foto’s zijn gemaakt op 26 juni 2017.

bezochte romaanse bouwwerken in Duitsland en de Elzas (sinds 1998)
1998 Paderborn – Dom (Staufisch)
2002 Hildesheim – St. Michael (Ottoons)
2006 Limburg – Dom (Staufisch)
2006 Maria Laach – kloosterkerk (Salisch)
2007 Hersfeld – kloosterruïne (Salisch)
2011 Reichenau – St. Georg (Karolingisch)
2014 Maulbronn – klooster (Staufisch)
2016 Rosheim (Elzas) – St. Peter en St. Paul (Staufisch)
2016 Selestat (Elzas) – Sainte-Foy (Staufisch)
2016 Lorsch – poortgebouw (Karolingisch)
2017 Aachen – Pfalzkapel (Karolingisch)
2017 Murbach (Elzas) – kloosterkerk (Salisch)
2017 Guebwiller (Elzas) – St. Léger (Staufisch)

Romaanse kerken in de Elzas [ 1 ] | Romaanse kerken in de Elzas [ 2 ]

rijk geïllumineerde glossy

Magazine t.g.v. 600 jaar Gebroeders van Limburg

Ze maakten “glossies” voor de hertog van Bourgondië of de hertog van Berry, maar dat er 600 jaar na hun dood een glossy onder hun eigen naam zou verschijnen, daarvan hadden de gebroeders van Limburg uit Nijmegen nooit durven dromen. Vorige maand verscheen er n.a.v. de zeshonderdste sterfdag van de gebroeders een heuse magazine met een gouden 600 op de omslag. Het binnenwerk wordt vooral bepaald door schitterende collages van de bekende miniaturen waarin levende modellen zijn gemonteerd. De fotografie en de beeldbewerking werden gedaan door Thijn van de Ven, meesterfotograaf uit Nijmegen. Het magazine is online te bestellen. Vrijdag is de laatste dag van het crowdfunding project.

Gebroeders van Limburg Magazine
fragment van de omslag van het magazine

Les Très Riches Heures du duc de Berry is een rijk geïllumineerd getijdenboek, gedateerd rond 1400. Het is geschilderd in opdracht van Hertog Jean de Berry en vervaardigd door de befaamde Nijmeegse miniatuurschilders de gebroeders Van Limburg. Ter gelegenheid van 600 jaar Gebroeders van Limburg is een servies uitgebracht voorzien van afbeeldingen uit Les Très Riches Heures.

gebroedersvanlimburg.nl | hetwoudderverwachting.nl