Bijna een jaar voordat de eerste druk van Reizen zonder John in augustus 2012 verscheen, kwam er een Nederlandse vertaling uit van Travels with Charley op de markt. Zo werd Steinbecks roadtrip uit 1960 voor een breed Nederlands publiek toegankelijk. Voor de verkoop van Reizen zonder John was dit natuurlijk niet nodig. Alleen al de merknaam Geert Mak op de cover (groter dan de titel) maakt een boek vanzelf tot bestseller. Het was eigenlijk een extra service van uitgeverij Atlas/Contact. Zo kon de lezer klaargestoomd worden voor Reizen zonder John.

Voor mijzelf, een late lezer (bijna elf jaar na dato) maakte het geen verschil meer. Ik las eerst Reizen zonder John (eigenlijk: reizen met Geert) en daarna Reizen met Charley uit 1962 (eigenlijk: reizen met John). Steinbecks reisverslag verscheen oorspronkelijk in drie afleveringen in het Amerikaanse vakantiemagazine Holiday. Precies 50 jaar later reisen Geert Mak en zijn vrouw in het spoor van Steinbeck. Deze begon zijn zoektocht naar Amerika (zoals de ondertitel luidt) vanuit Sag Harbour (Long Island) op 23 september 1960 en kwam op 6 december dat jaar weer thuis. In 75 dagen reisde hij bijna 16.000 kilometer door 33 staten.

In de epiloog van Reizen zonder John schrijft Geert Mak hoe het boek tot stand komt en hoe het ontvangen werd. Ook stelt hij zich de vraag hoe Steinbeck een halve eeuw na zijn reis tegenover zijn land hebben gestaan. En ook of voor ons, Europeanen, Amerika de glans verloren heeft die het in de jaren vijftig en zestig had? Tenslotte kijkt hij naar het persoonlijke verhaal. Voordat Steinbeck aan zijn reis begint reflecteert hij over zijn intentie. Hij gaat een reis maken, maar is zich ervan bewust dat het omgekeerde het geval zal zijn: de reis zal hém gaan maken. Dat laatste blijkt de halve waarheid te zijn: de reis zal hem ook breken. Achter Reizen met Charley zit ook een persoonlijk drama.

Dat drama deelt Steinbeck expliciet met de lezer, maar het is ook uit het reisverslag op te maken. Reizen met Charley is een onevenwichtig boek geworden. Aanvankelijk waren het voor Steinbeck drie afleveringen voor het Amerikaanse reismagazine Holiday. In lengte zijn de eerste twee delen gelijk (ca 88 pagina’s) maar het laatste telt slechts de helft daarvan (44 pagina’s).

Het verslag van het eerste deel van de reis (tot zijn geboorteplaats tot Salinas ten Zuiden van San Francisco) driemaal zolang als het laatste deel van zijn reis. En dat deel beperkt zich vooral tot enkele ontmoetingen in Texas en New Orleans. Het traject van Louisiana tot Virginia wordt zelfs helemaal niet beschreven en op de laatste bladzijde voelen we de haast waarmee hij het derde deel van zijn reisverslag vlak voor de deadline heeft afgeraffeld. Het werd maar half zo lang (44 pagina’s) dan de eerste twee delen (88 pagina’s).

Geert Mak stelt ook de vraag of het erg is dat Steinbeck zoveel uit zijn duim gezogen heeft. Zijn uitgever presenteerde Travels with Charley in 1962 als non fiction. De lezer wordt dus een journalistieke benadering beloofd waarbij niet met de feiten gesjoemeld wordt. Maar dat heeft Steinbeck dus overduidelijk wél gedaan. Het is, zeker in de dialogen, vaak meer een roman dan een betrouwbaar reisverslag. Een goed voorbeeld is het verhaal van de lifters in Louisiana aan het einde van zijn reisverslag. De dialogen zijn gekunsteld en ongeloofwaardig. Mak is daar mild over. “Steinbeck verzon geen verhalen omdat hij zijn lezers wilde misleiden of om een politiek effect te bereiken.” Ik betwijfel het. Met de verzonnen dialoog met de verzonnen racistische lifter bereikt Steinbeck beslist een bepaald effect. Framing heet dat tegenwoordig.

Wat gebeurde er in Amerika in de periode 23 september 1960 tot 6 december toen Steinbeck onderweg was?
 
26 september 1960
De Republikein Richard M. Nixon en de Democraat John F. Kennedy, de twee leidende Amerikaanse presidentskandidaten, nemen deel aan het eerste presidentiële televisie debat. Het wordt uitgezonden vanuit de televisiestudio’s van WBBM-TV in Chicago. Het debat duurt een uur en begint om 20.30 lokale tijd. Er is zelfs een speciale wet van het Congres aangenomen om de Amerikaanse televisie- en radionetwerken in staat te stellen het debat uit te zenden zonder andere presidentskandidaten evenveel tijd te geven. Achteraf demonstreerde het debat de kracht van televisie om kiezers te beïnvloeden. Kennedy zag er gebruind en charismatisch uit, terwijl Nixon er, deels door slechte make-up en een recente ziekenhuisopname, onverzorgd en gespannen uitzag.
 
6 oktober 1960
In het DeMille Theatre in New York City gaat de film Spartacus (regie Stanley Kubrick en Kirk Douglas in de titelrol) in première. De film zou in 1960 de kaskraker van het jaar worden.
 
12 oktober 1960
Tijdens een debat in de Algemene Vergadering van de VN In trekt Nikita Chroesjtsjov zijn rechterschoen uit en slaat ermee op tafel tijdens een bespreking van het beleid van de Sovjet-Unie ten aanzien van Oost-Europa. Chroesjtsjov is boos over een opmerking van de Filippijnse afgevaardigde Lorenzo Sumulong.
 
13 oktober 1960
In het derde tv-debat tussen Nixon en Kennedy zitten de kandidaten duizenden kilometers van elkaar af: Nixon in Los Angeles en Kennedy in New York. Het wordt op televisie in splitscreen vertoond. Nixon regelt airconditioning in de Hollywood-studio om transpiratie te voorkomen.
 
19 oktober 1960
In Atlanta wordt dominee Martin Luther King Jr. samen met 280 studenten gearresteerd wegens deelname aan een sit-in aan de lunchbalie in een Rich’s warenhuis. King wordt veroordeeld tot vier maanden dwangarbeid in de Reidsville State Prison, maar drie dagen later vrijgelaten na een beroep van Robert F. Kennedy, de broer van de democratische presidentskandidaat John F. Kennedy, tegen de gouverneur van Georgia, Ernest Vandiver.
 
1 november 1960
De Benelux is tot stand gekomen in overeenstemming met de voorwaarden van een verdrag ondertekend door België, Nederland en Luxemburg.
 
4 november 1060
Tijdens een verkiezingsbijeenkomst in het Chicago Stadium probeert Jaime Cruz Alejandro zo dicht mogelijk bij Kennedy’s open cabriolet te komen. Hij blijkt een geladen pistool bij zich te hebben. Ook dominee Israel Dabney wordt betrapt met een revolver. Beide mannen verklaren dat ze de wapens dragen ter zelfverdediging en worden later vrijgelaten.
 
8 november 1960
Bij de Amerikaanse presidentsverkiezingen kiest een recordaantal Amerikaanse stemgerechtigden. Het is een nek-aan-nekrace. Kennedy (34.220.984) krijgt net iets meer stemmen dan Nixon (34.108.157) en wint met 303 kiesmannen achter zich.
 
14 november 1960
De 6-jarige Ruby Bridges, beschermd door US Marshals, is het enige zwarte leerling kind dat zich inschrijft op de William Frantz Elementary School in New Orleans. Haar eerste schooldag wordt afgebeeld door kunstenaar Norman Rockwell in The Problem We All Live With. De andere drie zwarte leerlingen hebben zich ingeschreven bij McDonough Elementary.
 
15 november 1960
De onderzeeër USS George Washington, gewapend met 16 Polaris-raketten met nucleaire punt, vaart vanuit Charleston langs een geheime route. President Eisenhower verklaart dat de Polaris-onderzeeërs “een kracht en relatieve onkwetsbaarheid bezitten die elke poging van een agressor om de vrije wereld bij verrassing aan te vallen tot zelfmoord zal leiden”. Volgens de Amerikaanse hebben de 16 Polaris-raketten dezelfde vernietigingskracht als het totaal van alle bommen die tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn gevallen.
 
26 november 1960
De geboortedag van de psychedelische tegencultuur van de jaren zestig. Een professor aan de universiteit van Harvard (Timothy Leary) nodigt twee beatnik dichters (Allen Ginsberg en Peter Orlovsky) bij hem thuis uit om een psilocybine-trip te maken.
 
1 december 1960
De Sovjet-Unie lanceert de Spoetnik 6 in een baan om de aarde met o.a. twee honden, Pchelka (“bijtje”) en Mushka (“vliegje”). De volgende dag blijkt dat de capsule is verbrand toen deze onder een te steile hoek weer in de atmosfeer was binnengekomen. Maar volgens latere rapporten was er een zelfvernietigingssysteem gebouwd om de satelliet te vernietigen als deze niet op het juiste moment terugkeerde, om zo te voorkomen dat deze buiten de Sovjet-Unie zou landen.

Travels with Charley verscheen als In Quest of America in 3 delen in Holiday 1961/1962
 
Deel 1 (in Holiday July 1961)
van Sag Harbour (NY) tot Chicago (IL) via Connecticut, Massachusetts, New Hampshire, Maine, Vermont, New York, Pennsylvania, Ohio, Indiana, Michigan en Illinois.
Deel 2 (in Holiday December 1961)
van Chicago (IL) naar Gallup (NM) via Wisconsin, Minnesota, North-Dakota, Montana, Idaho, Washington, Oregon, California, Arizona en New Mexico.
Deel 3 (in Holiday Februari 1962)
van Gallup (NM) naar Sag Harbour (NY) via Texas, Louisiana, (Mississippi, Alabama, Tennessee, Virginia, Maryland, Pennsylvania, New Jersey, New York).

Bernard Verhoeven is een van de opmerkelijkste hedendaagse Nederlandse tekenaars. Al in 2006 en 2012 besteedde ik op deze blog aandacht aan zijn tekeningen. In zijn monografie Tekeningen – Bernard Verhoeven die aanstaande zondag gepresenteerd wordt, mocht ik een inleiding bij zijn werk schrijven.

De tekeningen van Bernard Verhoeven trekken je een vreemde wereld binnen. We zouden die wereld “surrealistisch” of een “parallelle werkelijkheid” kunnen noemen. Maar daar schieten we weinig mee op. De wijn heeft weliswaar een etiket gekregen maar is nog niet gedronken. Beeldende kunst gaat in de eerste plaats over visuele waarneming en alleen door eindeloos kijken verschaffen we ons toegang tot een kunstwerk. Dat kijken gaat voorbij de woorden want het individuele is immers onuitsprekelijk. Maar onvermijdelijk gaan onze waarnemingen ook altijd gepaard met interpretaties en het zoeken naar betekenis. Ook al is het kunstwerk geen rebus die dient te worden opgelost, als het goed is zet een kunstwerk wel de radertjes binnen ons referentiekader in beweging.
 
Bron: Een binnenwereld met uitzicht

In 2010 volgde Geert Mak opnieuw de reis die John Steinbeck precies een halve eeuw eerder met zijn hond Charley dwars door de Verenigde Staten maakte. Travels with Charley verscheen in 1962, Reizen zonder John in 2012. Sindsdien zullen honderden (wellicht duizenden) lezers na het lezen van een van deze boeken (of beide boeken) deze reis zelf ook gemaakt hebben. Ik heb besloten thuis te blijven en de reis from coast to coast virtueel na te reizen. In mijn bagage zitten de kaarten uit de serie The Making of America (1982-1988) en Google streetview.
Deel 5: Montana

Zoals ik al eerder schreef, reist Geert Mak in Reizen zonder John over drie sporen: het geografische, het historische en het biografische (John Steinbeck). Vaak wordt snel heen en weer geschakeld, maar soms blijft hij bladzijden lang bewust in één spoor om zijn verhaal meer diepgang te geven.

Zo zitten er in Reizen zonder John minibiografieën over presidenten en schrijvers, nationale verhalen zoals de Grote Depressie, de opkomst en ondergang van de Amerikaanse spoorwegen, the American Dream en de positie van de vrouw in de jaren vijftig en zestig. Ook de zwarte bladzijden van de Amerikaanse geschiedenis ontbreken niet. Allereerst is er het verhaal van de oorspronkelijke bewoners van Amerika die in de negentiende eeuw in reservaten bijeen werden gedreven. En natuurlijk ook het verhaal van de Afro-Amerikanen die tot 1863 in slavernij leefden maar honderd jaar later pas in heel Amerika burgerrechten kregen.

In Medora, in het uiterste Oosten van North Dakota is er een prima aanleiding om te vertellen over Theodore Roosevelt (1858-1919). Medora ligt aan de rand van het Theodore Roosevelt National Park in de badlands van North Dakota. De jonge Roosevelt streek hier in 1884 neer, in een periode dat de frontier (en daarmee het Wilde Westen) ophield te bestaan. Maar Roosevelt leefde er als een westernheld.

Van het stoere imago dat hij in Medora opbouwde, maakte hij later dankbaar gebruik toen hij na de moord op William McKinley op 14 september 1901 de 26e president van de Verenigde Staten werd. Twee ambtstermijnen volgden. Roosevelt kreeg vele bijnamen, waaronder “Teddy the Trustbuster” door zijn strijd tegen de grote kartels van banken, spoorwegen en kolenmijnen.

Theodore Roosevelt was Republikein, maar de Republikeinse partij was aan het begin van de twintigste eeuw een heel andere partij als honderd jaar later. Het was een brede volkspartij en Roosevelt moest niets hebben van het roofkapitalisme en juichte zelfs de opkomst van de vakbonden toe. Hij werd een voorbeeld voor verschillende presidenten uit de 20e eeuw. Niet alleen voor partijgenoten als Reagan en Bush, maar vooral voor Democraten als F.D.Roosevelt, Kennedy en Johnson.

In Medora is “Teedie” nog altijd springlevend. Er staat een standbeeld van hem, er is een klein museum en dus ook een nationaal park dat naar hem genoemd is. Hij wordt gezien als een van de grondleggers van het Amerikaanse natuurbehoud. Rond 1890 was de uiterste grens van de Verenigde Staten (de Pacific) bereikt en hield de frontier op te bestaan. De VS was nog steeds een reusachtig land, maar niet meer grenzeloos. Dat maakten sommige Amerikanen er van bewust dat de Amerikaanse wildernis ontsloten was en nu bescherming nodig had. Dramatisch is het verhaal van de Amerikaanse bizon. Naar schatting graasden er in 1800 op de Amerikaanse prairies nog tachtig miljoen bizons. In 1890 was de bizon bijna uitgeroeid.

Na de badlands aan de oostgrens van North Dakota begint de staat Montana. het landschap verandert abrupt. “Montana ontrolt zich in al zijn liefelijkheid.” schrijft Mak. Ongeveer 80 kilometer voor het beginpunt van de Interstate 94 in Billings (104.170 inwoners in 2010) liggen de plaatsjes Bighorn en Custer. Ze herinneren ons aan namen die voor de Amerikanen even traumatisch zijn als Pearl Harbour. In de Slag bij Little Big Horn op 24 juni 1876 werd hier vlakbij George Armstrong Custer gedood samen met 268 cavaleristen van de Zevende Cavalerie.

Volgens Mak was de nederlaag bij Little Big Horn de illustratie van een typisch fenomeen bij de Amerikaanse strijdmacht: een blindheid als gevolg van overmoed en misplaatst superioriteitsgevoel. Ook in de oorlogen die Amerika na 1945 voerde, ziet hij deze fatale combinatie van superioriteitsgevoel en overmoed weer opduiken, vooral in de oorlogen in Vietnam, Irak en Afghanistan.

Na de totale nederlaag van de Amerikaanse cavalerie bij Little Big Horn in 1876 was het verhaal nog niet uit. Veertien jaar later volgde een macabere epiloog bij Wounded Knee (South Dakota). Er werden ruim 300 Lakota afgeslacht.