Couperus en het voorbijgaan… [ 7 ]

gelezen: Van oude menschen, de dingen, die voorbij gaan… (1906) van Couperus
wandelen door het Den Haag van Couperus met een stadskaart uit 1905

In de zgn. “Haagse romans” De boeken der kleine zielen en Van oude menschen, de dingen, die voorbij gaan… heeft “voorbijgaan” een specifieke betekenis. In het voorbijgaan blijft het verleden present. Het is nog (steeds) niet voorbij, maar het is “aan het voorbijgaan”. De romanfiguren van Couperus voeren een strijd met hun verleden. In De kleine zielen gaat het om een schandaal van vijftien jaar geleden, in Van oude menschen draait het zelfs om een moord van zestig jaar geleden. Zo is het voorbijgaan… bij Couperus het determinisme op z’n staart getrapt. Uiteraard met zijn geliefde beletselteken (…)

Net als De boeken der kleine zielen speelt van Van oude menschen, de dingen, die voorbij gaan… zich hoofdzakelijk af in Den Haag waar Louis Couperus in 1863 geboren werd aan de Mauritskade 43. Hoofdstuk 3 begint met de korte, dagelijkse wandeling van de 93-jarige Emile Takma, een van de hoofdfiguren. Hij bezoekt zijn 97- jarige vriendin Ottilie Dercksz die aan de Nassaulaan woont, aan de rand van het Willemspark:

Tante Adèle keek uit het raam en volgde hem met de oogen, toen hij bij de kazerne omsloeg en over de hooge brug ging. Hij ging ook niet verder dan even in de Nassaulaan, naar mevrouw Dercksz, maar dien afstand haalde hij, fijn recht van gestalte en stram van beenen: in zijn hoog toegeknoopte overjas schijnbaar niet eens zoo een heel ouden heer, ook al was iedere stap overdacht, gesteund met den zwaren, ivoorknoppigen stok. Om vooral niet merken te laten, dat de kleine wandeling hem was zijn sport en zijn inspanning, véel sport en veel inspanning voor zijn niet meer dan nerveuze krachten, moest hij wel overdenken iederen stap, maar hij slaagde er in als zonder moeite te loopen, stijfrecht: en hij bestudeerde zich in de spiegelramen van de rez-de-chaussée der huizen. Op straat viel het niet op, dat hij zoo héel oud was.
(Hoofdstuk III, blz. 32)

De oude heer Takma wordt hier bewust als (oude) voorbijganger beschreven. Couperus had zijn wortels niet alleen in het naturalisme maar ook in het symbolisme. De symboliek is overduidelijk: de korte wandeling van Takma is niet alleen een concretisering van de titel van de roman, maar bevat ook een belangrijk moment van zelfreflectie: Takma ziet zichzelf voorbijgaan “in de spiegelramen van de rez-de-chaussée der huizen”.

hoge brug Takma
Op een wandeling door Den Haag kunnen we net als Emile Takma onszelf bekijken “in de spiegelramen van de rez-de-chaussée der huizen”.

De hoek van de Mauritskade en de Nassaulaan aan de Singelgracht is sinds 1904 nauwelijks veranderd. Maar recht daar tegenover aan de andere kant van de Mauritskade brak in de nacht van 6 tot 7 maart 1919 een brand uit in de Oranjekazerne. Deze brandde tot op de grond toe af. Het geboortehuis van Couperus dat er precies naast lag, bleef gelukkig gespaard. Op de plek van de Oranjekazerne verscheen in de jaren twintig nieuwbouw in de stijl van de Nieuwe Zakelijkheid. De nieuwe tussenruimte kreeg de naam Couperusplein.

Willemspark
Het Willemspark van bovenaf gezien met Plein 1813, de villatuinen van de Sophialaan en de Nassaulaan. De pijl wijst het “bruggetje van Takma” aan. Recht daartegenover het Couperusplein waar tot 1919 de Oranjekazerne stond.
Hij kwam meestal iederen dag, en als hij niet kwam, liepen tante Adèle of Elly aan, om het even te zeggen. Zij wachtte hem dus, in haar grooten stoel. Zij zat bij het raam, en zag uit op de villa-tuinen van de Sofia-laan.
(Hoofdstuk III, blz. 32)
Den Haag in 1905
Naast de ingang van de Oranjekazerne stond het ouderlijk huis van Louis Couperus. Op de plek waar de kazerne heeft gestaan, bevindt zich nu het Louis Couperusplein.

Het Louis Couperusgenootschap organiseert het hele jaar door Couperuswandelingen door Den Haag. De wandeling begint bij het borstbeeld van de schrijver in de Surinamestraat en brengt u vervolgens langs Couperus’ geboortehuis aan de Mauritskade en de woonhuizen waar de familie Couperus verbleef na hun terugkomst uit Nederlands-Indië. Zo ook het huis waar Couperus zijn debuutroman Eline Vere schreef. U bezoekt ook de locaties waar de auteur zijn drie Haagse romans situeerde: de Archipelbuurt en de Nassaulaan. Een bezoek aan het Louis Couperus Museum in de Javastraat (ca. 30 minuten) behoort tot de mogelijkheden. De wandeling gaat verder over het Noordeinde en eindigt op het Lange Voorhout. Onderweg worden passages uit de romans voorgelezen.
louiscouperus.nl/wandelingen