In de serie Napoleon en zijn schilders zijn een aantal schilderijen te zien waarop Napoleon wordt afgebeeld als een rechtvaardig en barmhartig heerser. Elke dictator heeft de neiging om van zichzelf een messias te maken, de verlosser van zijn volk. En als het even kan ook de verlosser van de onderworpen volken.

In 1804 schilderde Antoine-Jean Gros het onderstaande tafereel van een bezoek van Napoleon aan een pesthuis in Jaffa in 1799. Napoleon was inmiddels alleenheerser van Frankrijk en wilde zichzelf aan zijn volk tonen als een barmhartige en onverschrokken leider. Tijdens de Syrië campagne in 1799 was er in Jaffa onder de Franse soldaten de pest uitgebroken. De ziekte was zeer besmettelijk. In een klooster was een ziekenboeg geïmproviseerd. Hoewel het hem ontraden werd, stond Napoleon erop de pestlijders die ten dode waren opgeschreven, te visiteren.

Gros dikt het lekker aan: terwijl een officier achter hem vanwege de enorme stank een doek voor de mond houdt, is Napoleon toegetreden tot een van de pestlijders en raakt hem zelfs aan. Dit gebaar gaf uiteraard voedsel aan de eeuwenoude mythe dat de ultieme leider onsterfelijk is.

Gros moet geïnspireerd zijn door Bijbelse voorstellingen. De hand die Napoleon uitsteekt roept herinneringen op aan het gebaar van de ongelovige Thomas. Hij presenteert Napoleon als een nieuwe Christus. Ook al genas Napoleon geen zieken, de schijn wordt hier wel gewekt. Napoleon begreep heel goed dat het katholieke volk van Frankrijk gevoelig was voor dergelijke voorstellingen omdat deze sterk deden denken aan het leven van Jezus.

Een ander schilderij waarin Napoleon heel duidelijk als een nieuwe Christus optreedt, is het schilderij van Charles Meynier uit 1812 waar Napoleon de gewonden bezoekt op het eiland Lobau in de Donau na de Slag bij Aspern-Eßling op 21 en 22 mei 1809. Meynier leunt hier in de behandeling van het naakt duidelijk op het werk van Michelangelo. De gewonden strekken hun arm uit naar Napoleon alsof hij hun persoonlijke Verlosser is.

Tenslotte een minder heftige voorstelling van Jean-Baptiste Debret (1768-1848) waarin we Napoleon de gewonden zien begroeten. Het is een vredig tafereel in de zachte avondzon. Napoleon wordt hier gepresenteerd als een goede vader over zijn soldatenzonen.

Schilderijen waren in de tijd van Napoleon een machtig propagandamiddel. Omdat er nog geen fotografie bestond, moest een historische gebeurtenis vanaf het witte doek geconstrueerd worden. Nu zouden we zeggen dat het hele beeld “gephotoshopt” is, maar rond 1800 kon het niet anders. Schilders hadden alle vrijheid om het gewenste imago van hun opdrachtgever zo ideaal mogelijk te construeren. Schilderijen hadden veel impact omdat ze vaak als prent verveelvoudigd werden.

Napoleon en zijn schilders [ W&V ]