grafietstift op romandruk
aquarelverf op Ingrespapier, gehoogd met plakaatverf
with a monopoly on the truth?
Juror #9 in 12 Angry Men
grafietstift op romandruk
Juror #9 in 12 Angry Men
In de negentiende eeuw trokken wetenschappers in Europa erop uit om onbekende gebieden geologisch in kaart te brengen, plant- en diersoorten te classificeren en gebruiken van vreemde volken te bestuderen. Volkenkunde of etnografie is een product uit de koloniale tijd. Ook landen die geen overzeese kolonies hadden, zoals Oostenrijk, zonden expedities uit naar andere werelddelen. Toen in 1817 de dochter van keizer Franz I trouwde met de Portugese kroonprins Dom Pedro, die onderkoning was van Brazilië, werden de Portugees-Oostenrijkse betrekkingen versterkt met een expeditie naar Brazilië.
Naast een politiek doel had deze expeditie ook een economisch en wetenschappelijk doel. Zo moesten de Oostenrijkers in het binnenland van Braziliëop zoek gaan naar exotische producten die geschikt waren voor de Europese markt. Ook werden er honderden opgezette dieren en gedroogde planten naar Wenen gestuurd voor de keizerlijke verzameling. Want tijdens de Restauratie hing het prestige van een monarch ook af van het respect dat hij genoot bij de andere Europese vorsten.
Vlak voor de komst van de fotografie was er grote behoefte aan objectieve en topografisch verantwoorde stadsbeelden en landschappen van overzee. Elke wetenschapsexpeditie was daarom uitgerust met een of meerdere tekenaars. De Österreichische Brasilien-Expedition bestond uit een team van twaalf wetenschappers uit Oostenrijk, Beieren en het hertogdom Toscane plus twee kunstenaars, de botanisch tekenaar Johann Buchberger en de landschapsschilder en aquarellist Thomas Ender (1793-1875). Deze laatste was de beschermeling van Fürst von Metternich.
De bootreis van Triëst naar Brazilië had onderweg diverse tegenslagen en duurde drie maanden. In juli 1817 werd aangemeerd in Rio de Janeiro, de uitvalbasis van de Oostenrijkse expeditie. Thomas Ender ging direct aan de slag. Hij raakte in een roes van de andere wereld waarin hij terecht gekomen was en maakte minstens twee aquarellen of tekeningen per dag. Toen hij op 1 juni 1818 terugkeerde naar Oostenrijk, had hij 782 werken bij zich die eigendom werden van keizer Franz I. Voor zijn beschermheer Metternich had hij een boek met 71 aquarellen gemaakt.
De unieke collectie aquarellen overleefde in 1848 de brand die een groot deel van de zoölogische en botanische verzameling uit Braziliëverwoestte. De verzameling bevindt zich nu in het Kupferstichkabinett van de Academie der bildenden Künste in Wenen. Het grootste deel van het Brasilianischen Kabinett bestaat uit tekeningen en aquarellen van Rio de Janeiro. Omdat er in deze tijd nog geen fotografie bestond en er nauwelijks topografische afbeeldingen en andere visuele documentatie bekend is, is deze verzameling ook voor het huidige Braziliëen Rio de Janeiro in het bijzonder, een uniek document.
In 2004 was er een cultureel uitwisselingsprogramma tussen vier studenten van de kunstacademie in Wenen en twee Braziliaanse kunstenaars. In de voetsporen van Thomas Ender reisden ze voor het project The Brazilian Expedition of Thomas Ender – Reconsidered van 26 september tot 19 december 2004 van Rio de Janeiro naar São Paulo om het moderne Braziliëin subjectieve beelden vast te leggen.
Österreichische Brasilien-Expedition [ de.wikipedia.org ]
The Austrian Painter Thomas Ender [ pdf ]
In december ontdekte ik een serie prenten van de Franse graveur Antoine Aveline (1691–1743) naar ontwerpen van Jean Mondon le Fils uit 1736 met fantasievoorstellingen. In de jaren dertig en veertig van de achttiende eeuw hield men van grotesken vol wilde rocaille en elastische architectuur.
Vandaag ontdekte ik een ander werk uit 1736. Het is een serie allegorieën van de Franse graveur Charles-Nicolas père Cochin naar een ontwerp van Jacques de Lajoüe. De apotheek ziet er psychedelisch uit en doet mij in sommige details denken aan de gravures van imaginaire gevangenissen die Piranesi tien jaar later zou maken.