Vrijdagnacht zond de VPRO de Duitse verfilming uit van Les particules élémentaires (1998) van Michel Houellebecq. Elementarteilchen werd bewerkt en verfilmd door Oskar Roehler met Moritz Bleibtreu, Martina Gedeck, Franka Potente en Nina Hoss en werd geproduceerd door Bernd Eichinger. De top van de hedendaagse Duitse cinema was dus bij deze film betrokken. Maar Michel Houellebecq was helemaal niet over Elementarteilchen te spreken. Eerder op de avond zagen we het Franse enfant terrible in de documentaire laatste woorden aan het werk tijdens de de verfilming van La possibilité d’une île die hij stevig in eigen hand houdt.

Elementarteilchen is volgens velen een feel good versie van Houllebecq‘s roman. Bij Oskar Roehler balanceert de film op het randje van satire of zwarte komedie. Ook al viel er soms goed te lachen, Elementarteilchen gaf me zeker geen aangenaam gevoel. Het boek dat ik niet gelezen heb, zal ongetwijfeld zwaarder zijn dan de film. Er wordt vaak gezegd dat in les particules élémentaires het failliet beschreven wordt van de libertijnse maatschappij die bij de generatie van ’68 was ingezet. Het boek zou als een soort pamflet gericht zijn tegen deze generatie. Houllebecq toont daarbij geen uitzicht op een betere wereld, we zijn op een dieptepunt beland om daar te blijven. De titel Les particules élémentaires is goed gekozen. In Engeland verscheen het boek onder de titel atomised en dat drukt nog preciezer uit waar het verhaal over gaat: over de ziekte van het isolement waaraan de laat-twintigste eeuwse mens lijdt. Dat isolement zou een gevolg zijn van doorgeslagen liberalisering en individualisering.

De film begint met de afscheidsbrief van de wetenschapper Michel (Christian Ulmen), een van de hoofdpersonen. Hij neemt ontslag bij het genetisch laboratorium omdat hij zijn queeste wil volgen. Hij wil weten wat deze wereld werkelijk bij elkaar houdt. Dit begin is essentieel voor het verhaal: we volgen iemand die naar de cohesie zoekt, omdat ‘de zaak’ anders uit elkaar dreigt te vallen. Ik moest onmiddellijk denken aan het beroemde citaat van Yeats: ‘Things fall apart; the centre cannot hold…’ Individualisering heeft een tegenwerkende en bindende kracht nodig, anders valt de samenleving in losse atomen uit elkaar. Individuele zelfontplooiing is in de afgelopen veertig jaar onze heilige graal geworden en we zijn de samenleving steeds meer gaan opvatten als een optelsom van ‘ikken’ die hun eigen individuele projecten nastreven.

Juist in het liefdesleven wordt het drama van radicale individualisering in al zijn aspecten pijnlijk zichtbaar. Want liefde is alleen mogelijk binnen een relatie en als relaties verdwijnen, verdwijnt ook de liefde. Of als de liefde verdwijnt, verdwijnen duurzame relaties. Wat overblijft, is vluchtig contact en (inwisselbare) seks. Voor ‘het atomische ik’ kan dat een valkuil worden. In Michel‘s halfbroer Bruno (Moritz Bleibtrue) die aan seks verslaafd is, komen we zo’n ‘atomisch ik’ tegen. Bij Roehler krijgt Bruno soms een hoog Mister Bean-gehalte; met name zijn bezoek aan de ‘spirituele’ camping levert hilarische scenes op. Bruno‘s seksuele uitspattingen die in het boek gedetailleerd beschreven zijn en in de film tamelijk expliciet getoond worden, zorgden destijds voor het nodige tumult. Houellebecq toont een soort ‘laatste mens’ , iemand die uitgehold is door zijn eigen begeerten. In Frankrijk reageerde vooral de linkse 68′ers verontwaardigd. Alsof hun idealen hadden geleid tot deze morele uitholling.

Agnes und seine Brüder maakte Oskar Roehler twee jaar eerder. Net als in Elementarteilchen speelt Moritz Bleibtrue hier al de rol van seksverslaafde sukkel. Er zijn nogal wat parallellen tussen beide films en dat komt vooral door de hand van Roehler , die het scenario van beide films voor zijn rekening nam. In beide films gaat het over ongewone familie(relatie)s. Een realistische zedenschets is Agnes und seine Brüder niet geworden, wel een tamelijk bizarre, zwarte komedie.

Agnes en haar broers hebben weinig gemeen, behalve een excentrieke oude vader, relatieproblemen waardoor hun leven een puinhoop is geworden en de voor de hand liggende mogelijkheid dat de problemen met elkaar verbonden zijn. Hans-Jorg verbergt zijn sexuele frustratie door zijn libertijnse voorkomen. Hij is enorm sexverslaafd, maar zijn leven dreigt te veranderen als hij een kanalisatie voor zijn libido heeft gevonden. Werner is succesvoller in het politieke debat dan in gezinsdiplomatie. Zijn wisselende relatie met zijn saaie vrouw Signe zit hem huizenhoog en ook zijn wiet-telende zoon is een bron van ergernis. Agnes wordt achtervolgd door de moeder die ze nooit kende en is misschien ook nostalgisch over haar verleden als man. Ondanks haar pogingen om een volledige vrouw te zijn, voelt ze zich gechanteerd door haar bazige vriendje. De relatie staat behoorlijk onder druk.
 
Bron: moviemeter.nl

agnes-derfilm.de | elementarteilchen.film.de | houellebecq.info | Agnes und seine Brüder [ recensie Frankfurter Allgemeine Sonntagszeitung ]