‘s levens felheid

Rogier van der Weyden De Passie van de Meester
M | Leuven tot 6 december 2009

Van der WeydenHet nieuwe museum M in Leuven opende vorige maand zijn deuren met een grote tentoonstelling over de vijftiende eeuwse Vlaamse meester Rogier van der Weyden (1399/1400-1464) tijdgenoot van Jan van Eijck en een van de meest invloedrijke schilders die ooit in de Lage Landen geleefd heeft. Tijdens zijn leven oefende hij al invloed uit op de Italiaanse Renaissance via de schilder Antonello da Messina. Terug naar de Bourgondische Tijd en het Herfsttij der Middeleeuwen waarover Huizinga zo treffend schreef. Velen die het boek gelezen hebben, herinneren zich nog wel de beginzin van het eerste hoofdstuk ‘s levens felheid geschreven in die mooie oude spelling (1919):

Toen de wereld vijf eeuwen jonger was, hadden alle levensgevallen veel scherper uiterlijke vormen dan nu. Tusschen leed en vreugde, tusschen rampen en geluk scheen de afstand grooter dan voor ons; al wat men beleefde had nog dien graad van onmiddellijkheid en absoluutheid, dien de vreugd en het leed nu nog hebben in den kindergeest.
 
Bron: Herfsttij der Middeleeuwen [ nl.wikisource.org ]
Rogier van der Weijden
Rogier van der Weyden
het jongste gerecht (detail) ca. 1450
Toen de wereld vijf eeuwen
jonger was, hadden alle levensgevallen veel scherper
uiterlijke vormen dan nu.

Johan Huizinga, 1919

‘Dien graad van onmiddellijkheid en absoluutheid’ is precies wat we aantreffen in de schilderijen van Rogier van der Weijden maar ook in die van zijn tijdgenoot Jan van Eijck. Hun beide meesterwerken De Kruisafneming (Prado, Madrid) en De aanbidding van het Lam God’s (Sint Bavo, Gent) schelen slechts drie jaar (1435 en 1432). Beide werken illustreren precies de geest die Huizinga beschreef in ‘s levens felheid. Deze werken hebben vanaf hun ontstaan ondoorbroken indruk op ons gemaakt. Philips II raakte zelfs zo in de ban van De Kruisafneming dat hij het naar Spanje liet halen en daar hangt het nu nog steeds. Om technische redenen mag het werk niet vervoerd worden en ontbreekt het nu helaas op de tentoonstelling Leuven. Als plaatsvervanger maakte de videokunstenaar Walter Verdin een installatie (The Sliding Time) waarmee hij De Kruisafneming tot leven laat komen.

Rogier van der Weijden
Rogier van der Weyden kruisafneming 1435
Al wat men beleefde had nog
dien graad van onmiddellijkheid
en absoluutheid, dien de vreugd
en het leed nu nog hebben
in den kindergeest.

Johan Huizinga, 1919

Het belangrijkste en invloedrijkste werk dat aan Van der Weyden kan worden toegeschreven is de Kruisafneming die zich vandaag in het Museo del Prado in Madrid bevindt. Dit werk is wellicht het invloedrijkste schilderij uit de hele 15e eeuwse kunstgeschiedenis. Het bleef eeuwenlang een maatstaf voor de uitbeelding van emoties in de religieuze kunst. De vorm, de compositie en het kleurgebruik van dit werk zijn opmerkelijk. De ietwat te grote figuren van dit werk zitten als het ware gevat in een bak met in het midden een verhoging om het kruis af te beelden. Het stelt een vergulde bak voor die men kent uit de minutieus gesneden retabels. De schilderstijl van de figuren verwijst naar gepolychromeerde beelden. De zorgvuldig bestudeerde compositie met het rijm in de armbeweging van drie op de voorgrond geplaatste figuren en de naar linksonder vallende compositielijn geeft het al geladen thema, een kruisafneming, nog meer dramatiek mee. De haast levensgrote figuren bezitten een zeer grote graad van detaillering en realisme en munten uit door precieze stofuitdrukking. Haren, baarden, stoffen en pelzen zijn haast tastbaar aanwezig, en toch geeft de compositie in haar geheel een gebalde, uitgepuurde en gesynthetiseerde indruk. Geen enkel detail geeft de indruk overbodig te zijn. Het gaat hier niet zozeer om een descriptief detailrealisme zoals bij Jan van Eyck maar eerder om een synthetisch detailrealisme. Het werk is zo geconcipieerd dat het op gelijk welke beschouwingsafstand een verpletterende indruk maakt. De beschouwer kan als het ware haast eindeloos blijven inzoomen op het werk. De hele opbouw van het werk is toegespitst op het uitdrukken en overbrengen van emoties.
 
Bron: nl.wikipedia.org
Rogier van der Weijden
Rogier van der Weyden heilige Ivo ca. 1450
Net als in zijn paneel van Maria Magdalena uit dezelfde periode, verenigt Van der Weyden hier verte en nabijheid, portret en landschap

Rogier van der Weyden groeit op in Doornik. In 1435 wordt hij stadsschilder van Brussel. Hij staat dicht bij het hertogelijk hof en bij de burgerij. Zowel de Bourgondische vorsten als de Leuvense Voetbooggilde behoren tot zijn opdrachtgevers. De vormentaal van Van der Weyden krijgt navolging in heel Europa. Hij wordt algemeen beschouwd als de invloedrijkste 15de-eeuwse schilder uit de Nederlanden.

rogiervanderweyden.be | tijdlijn