de schilder en zijn broodheer [ 1 ]

Johann Peter Krafft en Erzherzog Karl
Erzherzog Karl in der Schlacht bei Aspern-Eßling (1812)
 

Doordat de overheid zich als geïnstitutionaliseerde mecenas terugtrekt, worden veel kunstenaars die ooit afhankelijk waren van subsidie, nu gedwongen een knieval te maken voor ‘de markt’. In veel gevallen moeten deze kunstenaars om te overleven, net als vroeger, weer de persoonlijke en commerciële belangen gaan dienen van rijke particuliere opdrachtgevers.

Een serie over de schilder en zijn opdrachtgever in de periode 1712-1912. Aflevering 1: Erzherzog Karl in der Schlacht bei Aspern-Eßling (1812) door Johann Peter Krafft.

In de tijd dat er nog geen fotografie bestond, was de portretschilderkunst een spiegel van de ijdelheid. Wanneer een schilder het ego van de opdrachtgever wist te strelen, was zijn portret doorgaans een succes. Portretschilders waren meestal afhankelijk van een netwerk in de hogere kringen, de adel of het hof. Daar was goed te verdienen. Titiaan, Rubens en Velazquez werden er schatrijk mee. Nog meer was er te verdienen in de historieschilderkunst. Daarvoor moest je op schilderkunstig terrein wel een alleskunner zijn. Historieschilderkunst was bijna altijd propaganda in het belang van de monarch of de staat. In de loop van de negentiende eeuw ontstond er een booming market voor nationalistische historieschilderkunst.

J. P. Krafft 1812
Johann Peter Krafft 1812
Erzherzog Karl versloeg Napoleon in de slag bij Aspern-Eßling op 21-22 mei 1809
Jacques-Louis David had in 1800 een fantastisch portret van Napoleon geschilderd, als machtige veroveraar op een steigerend wit paard. Zo wilde de aartshertog ook wel gezien worden.

Het schilderij Erzherzog Karl in der Schlacht bei Aspern hangt in het Heeresgeschichtliches Museum in Wenen. Op internet ging ik virtueel eens een kijkje nemen. Het gebouw ziet er van binnen uit als een tempel van Oostenrijks patriottisme en dat is een prima locatie voor dit Oostenrijkse heldentafereel. Mijn eerste indruk is dat de secretaris van aartshertog Karl opdrachtnemer Johann Peter Krafft er nog eens aan herinnerd heeft dat hij uitverkoren is voor deze opdracht omdat hij in Parijs contact had gelegd met Jacques-Louis David. In het hol van de leeuw. De Franse meester van het classicisme had in 1800 een fantastisch portret van Napoleon geschilderd, als machtige veroveraar op een steigerend wit paard. Zo wilde de aartshertog ook wel gezien worden.

Vermoedelijk kreeg Krafft daarom deze opdracht. Het was een droomopdracht waarmee zijn carrière in één klap veilig was gesteld. Wanneer je als schilder eenmaal op Schönbrunn was binnengekomen, dan gold dat ook financieel. Natuurlijk moest je wel een potje kunnen schilderen en bovendien moest je bereid zijn om hier en daar te “idealiseren”. Je moest dus “liegen dat het geschilderd is”. De opdracht bestond er dus uit om aartshertog á la Napoleon af te beelden. Maar er was meer. Het portret moest ook een heldenverhaal vertellen. Aartshertog Karl moest geschilderd worden op het beslissende moment in de Slag bij Aspern-Eßling op 21-22 mei 1809.

Aartshertog Karl en J.P.Krafft
opdrachtgever aartshertog Karl
en zijn schilder Johann Peter Krafft

Wat was er gebeurd? Oostenrijk had in het voorjaar van 1809 Frankrijk opnieuw de oorlog verklaard. Bondgenoten op het Europese continent waren er niet meer en daarom had Oostenrijk alleen nog een coalitie kunnen vormen met Engeland dat al vanaf 1793 met Frankrijk en daarna met Napoleon in oorlog was. De zogenaamde Vijfde Coalitie Oorlog begon op 10 april 1809 toen Oostenrijkse troepen de Inn overstaken en het koninkrijk Beieren aanvielen. Beieren was een bondgenoot van Frankrijk dat door deze aanval zeer verrast was. Een week later kwam de Franse reactie en nu moesten de Oostenrijkers zich weer terugtrekken tot in Bohemen. Daarna trok Napoleon met een gigantisch leger op naar Wenen en op 13 mei werd de Oostenrijkse hoofdstad ingenomen. De Oostenrijkers hadden alle bruggen over de Donau opgeblazen en het grootste deel van het Franse leger kwam op de noordoever tussen Aspern en Eßling vast te zitten. Voor de Oostenrijkse bevelhebber aartshertog Karl was dit dé gelegenheid om aan te vallen. Het werd een verschrikkelijke slachting en de eerste grote nederlaag voor Napoleon. De Oostenrijkers verkeerden in dezelfde euforie als de coalitie zes jaar later na de overwinning op Napoleon bij Waterloo. Maar de vreugde was slechts van korte duur. Zes weken later sloeg Napoleon keihard terug bij Deutsch-Wagram, een plaatsje iets ten noorden van Aspern en Eßling. De Oostenrijkers waren alsnog gedwongen een zeer vernederende vrede te ondertekenen waarbij ze verschillende rijksdelen aan Frankrijk moesten afstaan. Ondanks de uiteindelijke vernedering, werd de overwinning bij Aspern-Eßling nog lang daarna gevierd.

Meynier
Op dit schilderij van Charles Meynier uit 1812 zien we de Franse visie op de Slag bij Aspern-Eßling. Aan Franse zijde vielen er 30.000 doden en gewonden. Napoleon kon niet in de rol van overwinnaar worden afgebeeld, maar wéll als zorgzame vader des vaderlands, wanneer hij een bezoek brengt aan de gewonden op het eiland Lobau in de Donau op 23 mei 1809

Aartshertog Karl was door de overwinning automatisch tot nationale held gepromoveerd. Tijdens de veldslag zou hij het vaandel van het eerste bataljon van het infanterieregiment “Freiherr von Zach” gegrepen hebben en daarmee op de Franse linie zijn afgestormd. Daardoor kon de gebroken Oostenrijkse linie zich weer sluiten en werd de strijd voorlopig in het voordeel van Oostenrijk beslist. Niemand durfde in die tijd tegen te spreken dat het zo gegaan was. En die heldendaad mocht Johann Peter Krafft dus uitbeelden.

Krafft heeft zich voorbeeldig aan zijn opdracht gehouden. Wellicht had hij er zo zijn eigen ideeën over. Maar hij zal er geen moment aan getwijfeld hebben om zijn opdrachtgever niet in zijn aartshertogelijke ego te bevestigen. Aan postmoderne deconstructie deed men tweehonderd jaar geleden nog niet. En waarom zou hij eigenlijk zijn carrière kapotmaken, nu hij als 32-jarige schilder op het punt stond door te breken op keizerlijk niveau? Een knieval voor de opdrachtgever was iets vanzelfsprekends.

Erzherzog KarlKrafft‘s ruiterportret werd een groot succes. In 1819 en 1820 schilderde hij twee grote historiestukken over de Slag bij Aspern-Eßling met aartshertog Karl in het midden. Deze hangen nog altijd in Wenen. Het ene in het Heeresgeschichtliches Museum en het andere in het Palais Liechtenstein. Het ruiterportret uit 1812 inspireerde bovendien de beeldhouwer Anton Dominik Fernkorn die voor de herdenking in 1859 een enorm ruiterstandbeeld ontwierp. In het Heeresgeschichtliches Museum staat een model van zijn monumentale ruiterstandbeeld op de Heldenplaz.

Johann Peter Krafft [ de.wikipedia.org ]