who the *) is …? [ 9 ]

Karl Robert Eduard von Hartmann (1842-1906)

In het Rijk van de Geest is alles tegenwoordige tijd en alleen daar ben je onsterfelijk. Dat geldt in het bijzonder voor schrijvers. Immers, wie schrijft die blijft. Zolang we hen blijven lezen en gedenken, leven zij voort. En wanneer ze zijn weggezonken in het collectieve geheugen, kunnen ze met een lemma op wikipedia weer even tot leven worden gewekt. Vandaag: Karl Robert Eduard von Hartmann (1842-1906)

Eduard von HartmannToen ik voor het eerst een foto van Eduard von Hartmann zag, dacht ik met de broer van Nietzsche te maken te hebben. Dezelfde treursnor. Plus forse extensie op de kin. Hartmann was een volbloed tijdgenoot van Nietzsche. Hij werd twee jaar eerder geboren en stierf zes jaar later. In tegenstelling tot de filosoof met de hamer kende hij geen periode van geestelijke duisternis aan het einde van zijn leven, dus kun je zeggen dat hij in geestelijke zin zijn tijdgenoot zestien jaar overleefde. Vergeleken bij Nietzsche die nu nog dagelijks geciteerd wordt, is Hartmann bijna vergeten. Maar in de jaren zeventig en tachtig toen beiden hun geschriften publiceerden, was Nietzsche vrijwel onbekend terwijl Hartmann als filosoof veel succes kende.

Hartmann‘s doorbraak kwam op 27-jarige leeftijd in 1869 met Philosophie des Unbewußten. Friedrich Nietzsche deed vijf jaar later een felle aanval op dat boek in Vom Nutzen und Nachteil der Historie für das Leben (1874). Ook in andere teksten ging de jonge Nietzsche uitvoerig in op Hartmann’s filosofie die hij naïef vond.

Selten haben wir eine lustigere Erfindung und eine mehr philosophische Schelmerei gelesen als die Hartmanns.

Friedrich Nietzsche: Vom Nutzen und Nachteil
der Historie für das Leben
IX

Misschien speelde jaloezie een rol bij zijn oordeel. Hartmann had als schrijver niet te klagen wat succes betreft. Maar Nietzsche beschouwde hem als een modieuze filosoof. Hartmann ging niet in op de kritiek van de nauwelijks bekende Nietzsche. Pas nadat Nietzsche waanzinnig was geworden en bekendheid had gekregen, sprak Hartmann zich uit over de kritiek van zijn vakbroeder. Nietzsches “nieuwe moraal” was voor hem plagiaat. Max Stirner (1806-1856) had dezelfde ideeën al eens eerder en ook nog eens duidelijker opgeschreven. Nietzsche, die in zijn geschriften nooit naar Stirner verwezen heeft, moet zeker van diens opvattingen op de hoogte zijn geweest.

In zijn tweede Zweiten Unzeitgemässen Betrachtung: Vom Nutzen und Nachteil der Historie für das Leben uit 1874 uitte hij juist kritiek op een passage van Hartmann´s Philosophie des Unbewußten waarin deze uitdrukkelijk verwijst naar het standpunt van Stirner en het belang ervan voor zijn filosofie van het onbewuste. Terwijl Hartmann zijn eigen filosofie beschouwde als een overwinning op Stirner´s exclusieve egoïsme, vond hij dat Nietzsche juist was teruggevallen op de standpunten van Stirner. Net als Hartmann vermoedden ook de anderen dat Nietzsche zich direct door Stirner heeft laten beïnvloeden. De vraag is nog steeds controversieel en onopgelost.

Nietzsche over Von Hartmann
Selten haben wir eine lustigere Erfindung und eine mehr philosophische Schelmerei gelesen als die Hartmanns; wer durch ihn nicht über das Werden aufgeklärt, ja innerlich aufgeräumt wird, ist wirklich reif zum Gewesensein. Anfang und Ziel des Weltprozesses, vom ersten Stutzen des Bewußtseins bis zum Zurückgeschleudertwerden ins Nichts, samt der genau bestimmten Aufgabe unserer Generation für den Weltprozeß, alles dargestellt aus dem so witzig erfundenen Inspirations-Born des Unbewußten und im apokalyptischen Lichte leuchtend, alles so täuschend und zu so biederem Ernste nachgemacht, als ob es wirkliche Ernst-Philosophie und nicht nur Spaß-Philosophie wäre – ein solches Ganze stellt seinen Schöpfer als einen der ersten philosophischen Parodisten aller Zeiten hin: opfern wir also auf seinem Altar, opfern wir ihm, dem Erfinder einer wahren Universal-Medizin, eine Locke – um einen Schleiermacherschen Bewunderungs-Ausdruck zu stehlen. Denn welche Medizin wäre heilsamer gegen das Übermaß historischer Bildung als Hartmanns Parodie aller Welthistorie?
 
Bron: Nietzsche: Vom Nutzen und Nachteil der Historie für das Leben

Eduard von Hartmann [ de.wikipedia.org ]