Eind juni liep ik in een boekhandel in het Franse stadje Avallon voor het eerst tegen een exemplaar van le dernier pharaon aan en ik was zeer verbaasd een Blake en Mortimer getekend te zien in een a-typische stijl, namelijk die van François Schuiten, bekend van de cyclus De duistere steden.
Vanuit de stripwereld werd er al lange tijd uitgekeken naar dit album en dat verklaart ook waarom ik begin juli in Franse boekhandels er telkens stapels van zag liggen. Ook in Nederland is het raak. In een doodgewoon Bruna-filiaal ergens in een winkelcentrum in een buitenwijk ligt een stapeltje. Het verschijnen van een nieuwe Blake en Mortimer is een happening die zelfs tot in de supermarkt doordringt. Toen een half jaar geleden De vallei der onsterfelijken verscheen, werden er in de eerste week al grote aantallen van verkocht. Meestal door grijze heren als ik die het inwendige jongetje weer willen opgraven en terugverlangen naar de rode oortjes.
Dat François Schuiten (samen met Jaco van Dormael, Thomas Gunzig en Laurent Durieux) zich ooit zou voegen in het rijtje “Blake en Mortimer tribute tekenaars” had ik nooit kunnen bedenken. De stijl die hij in de loop der decennia is gaan hanteren, met zijn vele arceringen, staat haaks op de klare lijn van de Brussels meesters Hergé en Jacobs. Het doet eerder negentiende eeuws aan. Schuiten heeft dan ook een voorliefde voor het einde van de negentiende eeuw, de periode waarin de Brusselse architect Victor Horta (1861-1947) zijn belangrijkste werk schiep.
De laatste farao is niet alleen een verhaal van Blake en Mortimer maar dompelt ons ook onder in een Schuiten-universum. Daaronder verstaan we een wereld waarin de stad Brussel een belangrijke rol speelt waarbij vooral de architectuur uit de negentiende eeuw naar voren komt. Vaak in combinaties met luchtschepen en steampunk. In De Laatste Farao lichten Schuiten en zijn scenaristen Van Dormael en Guzig er één gebouw letterlijk uit: het Justitiepaleis (1866-1883), een monsterlijk groot gebouw dat als een berg het centrum van Brussel beheerst.
Het Justitiepaleis in Brussel aan het begin van de twintigste eeuw was een ontwerp van Joseph Poelaerts
Schuiten, zoon van twee architecten, is al zijn hele leven gefascineerd door deze kolos, waarover Victor Horta ooit zei: “Cyclopische architectuur ontsproten aan de verbeelding van een dwerg, zonder kennis van de menselijke schaal.” Toen Schuiten in de nagelaten notities van Edgar P.Jacobs ontdekte dat deze ook een verhaal rond dit gebouw wilde maken, stond het voor hem vast: hij zou dat verhaal maken. Het kostte hem bijna vier jaar.
De Brusselse striptekenaar Edgar P. Jacobs publiceert zijn eerste avontuur van Blake en Mortimer in 1946, in het weekblad Kuifje. Het Mysterie van de Grote Piramide volgt in 1950. De uitgeverijen Blake en Mortimer en Dargaud Benelux, eigenaars van de beroemde Britse helden, dachten al lang aan een apart deel in de rand van de traditionele reeks. Dit album zou geënt worden op de persoonlijke kijk van een auteur met een grote bewondering voor het werk van Jacobs. De keuze van de uitgever ging als vanzelf naar een andere Brusselaar, François Schuiten. Dat is ook de man die, samen met Benoît Peeters, nieuw leven blies in het Autrique Huis. Onze vereniging moest dus wel de originele platen van De Laatste Farao huisvesten. François Schuiten werkte niet alleen. Hij omringde zich met cineast Jaco Van Dormael en romanschrijver Thomas Gunzig om het scenario van dit uitzonderlijk avontuur van Blake en Mortimer uit te werken en fijn te stellen. Laurent Durieux zorgde voor de prachtige inkleuring. Het is geen eerbetoon, geen nostalgische terugblik, ergens tussen de Gizeh-vlakte en de heuvels van Brussel, maar De Laatste Farao geeft wel een andere zienswijze op de mythe die Edgar P. Jacobs creëerde. (Bron: autrique.be)
Dertien jaar geleden zag ik voor het eerst het meesterlijke kostuumdrama The Age of Innocence van Martin Scorcese. De film was toen dertien jaar oud. Weer dertien jaar later kijk ik de film voor een derde of vierde keer en bezwijk opnieuw voor Edith Wharton‘s beroemde zedenschets uit 1920 van de New Yorkse elite in de Gilded Age. Ik kijk overigens al een paar jaar uit naar de tv-serie The Gilded Age die waarschijnlijk dit najaar door HBO uitgezonden gaat worden. Dit langverwachte period piece is geschreven door Julian Fellowes, de bedenker en scenarist van Downtown Abbey.
De zogenaamde Gilded Age (1870′s tot 1893) was de periode na de Amerikaanse Burgeroorlog waarin de Verenigde Staten zich onder leiding van de Noordelijke Staten opwerkten tot supermacht. De Verenigde Staten werden door hun uitgestrektheid het land van de onbegrensde mogelijkheden. Het Noord-Oosten industrialiseerde razendsnel in een periode die we de Tweede Industriële Revolutie (1870-1910) zijn gaan noemen. Door de ontwikkeling van het spoorwegennet, scheepsbouw en nieuwe bouwtechnieken kwam er een enorme vraag naar ijzer en staal. De zware industrie werd de motor van de Amerikaanse economie en op Wallstreet ontwikkelde zich het nieuwe financiële hart van de wereld.
Het was de periode van de beroemde Amerikaanse tycoons zoals William Kissam Vanderbilt (1849-1920), Andrew Carnegie (1835-1919), J.P. Morgan (1837-1913), William Rockefeller (1841-1920) en Henry Clay Frick (1849-1919). De Amerikaanse miljardairs van de Gilded Age deden hetzelfde als de aristocraten van het oude Europa: ze lieten hun rijkdom zien en bouwden paleizen die ze volpropten met kunst.
De Amerikaanse miljardairs van de Gilded Age deden hetzelfde als de aristocraten van het oude Europa: ze lieten hun rijkdom zien en bouwden paleizen die ze volpropten met kunst.
De Amerikaanse magnaat werd exemplarisch voor de nieuwe rijke: hij imiteerde het oude Europa en het eigene dat hij eraan toevoegde, was het principe big is beautiful. Dit wordt bijvoorbeeld prachtig op de hak genomen in Citizen Kane met Kane’s landgoed Xanadu. Alles eraan is groot: in de enorme haard met indrukwekkende schouw kan een kleine vrachtauto parkeren. De kamers zijn er zo groot, dat je je er verloren in voelt.
diner in the Age of Innocence (1993)
Het is deze haast lachwekkende exorbitante rijkdom die Scorcese in zijn verfilming van The Age of Innocence uit 1993 ons tot in de kleinste details laat zien. Dat doet hij op een effectieve manier: de vrouwelijke voice over leest beschrijvingen van Edith Wharton voor als de camera de weelderige interieurs aftast. De muren van de salons zijn van onder tot boven zijn volgehangen met schilderijen. Bij voice over die een zin uit de roman uitspreekt “Dining with the van der Luydens was at best no light matter, and dining there with a Duke who was their cousin was almost a religious solemnity.” zien we hoe de hand van een bediende met een witte handschoen een moot zalm opdient alsof het een kerkelijk ritueel betreft.
diner in the Age of Innocence (1993)
Wharton‘s roman is het tragische verhaal van Newland Archer, een jonge advocaat uit een rijke familie in New York. Hij hoort bij de happy few, maar dat betekent dat hij ook gevangen zit in hun systeem. De Amerikaanse upper class is een kopie van de upper class uit Europa maar in New York knelt het korset waarschijnlijk nog meer dan in Londen. Dat heeft onder anderen te maken met een puriteinse moraal die vaak Hollands aandoet. Dit calvinistische karakter van de upper class in New York wordt gerepresenteerd door de schatrijke New Yorkse familie Van der Luyden, waarmee Wharton verwijst naar de Vanderbilts.
The van der Luydens had done their best to emphasise the importance of the occasion. The du Lac Sevres and the Trevenna George II plate were out; so was the van der Luyden “Lowestoft” (East India Company) and the Dagonet Crown Derby. Mrs. van der Luyden looked more than ever like a Cabanel, and Mrs. Archer, in her grandmother’s seed-pearls and emeralds, reminded her son of an Isabey miniature.
De superrijken in Amerika mochten zwelgen in hun rijkdom maar moesten zich wel houden aan strenge regels die de moraal van de upper class voorschreef. De vrijgevochten gravin Olenska gaat hier haaks op in. Ze beweegt zich vrij door het bekrompen milieu van de New Yorkse elite. Als geboren Amerikaanse gelooft ze in de vrijheid en aanvankelijk meent ze dit te kunnen delen met haar landgenoten. Ze gaat ervan uit dat men in New York moderner denkt dan in Londen en verwacht steun in haar beslissing om te scheiden van haar man, graaf Olenska, die ergens in Europa een liederlijk leven leidt. Maar voor de upper class in New York in de 1870′s is het een absolute no go wanneer een vrouw uit eigen beweging wil scheiden. Haar eigen familie is weliswaar liberaal, maar blijkt toch gevangen in het web van rijke Amerikaanse families die haar gedrag absoluut afkeuren.
Haar nichtje May Welland is verloofd met Newland Archer. Ze is een van de weinigen die nog niet ziet hoe verdorven de wereld is waarin zij leeft en niet merkt dat ze in een gouden kooi leeft. Newland zou het liefst willen ontsnappen, maar zit te veel verkleefd in het sociale netwerk. De tegenwerkende krachten zijn te sterk.
Bernardo Bertolucci baseerde de hoofdfiguren uit Prima della rivoluzzione (1964) op de romanpersonages Fabrizio en Gina uit De kartuize van Parma van Stendhal. Maar qua thematiek lijkt zijn film sterk op The Age of Innocence: Jongeman probeert tevergeefs te ontsnappen uit zijn ouderlijke milieu.
Romaanse abdijen en kerken in Bourgondië (1000-1200)
aflevering 5: het exterieur [1] (Anzy-le-Duc, Avallon, Semur-en-Brionnais)
Bij Bourgondië denken we in de eerste plaats meestal aan het goede leven. Of aan de 15e eeuw toen een groot deel van de Lage Landen onderdeel waren van het Rijk van Philips de Goede (1396-1467). Bart de Loo heeft hier onlangs een boek over geschreven. Het Hertogdom Bourgondië gaat echter veel verder terug dan de vijftiende eeuw. Het ontstond in de vroege tiende eeuw en was de geboortegrond van de twee belangrijkste kloosterorden in de Middeleeuwen: de Benedictijnse Orde van Cluny (sinds 910) en de Orde van de Cisterciënzers (sinds 1098). In juni en juli bezochten we in Bourgondië 5 abdijen en 20 kerken die allemaal gebouwd zijn tijdens de bloeitijd van het Romaans (1000-1200).
Onze route door Romaans Bourgondië
[klik op afbeelding voor vergroting]
Notre Dame de l’Assomption in Anzy le Duc [bourgogneromane.com]
Deze kerk hoort een Benedictijnse abdij die teruggaat tot de negende eeuw. Het koor en het transept zijn na de crypte het oudste deel van de kerk en werden begonnen in 1080. De apsis wordt omringd door vijf apsidiolen of straalkapellen.
grondplan Notre Dame de l’Assomption
Het schip werd gebouwd na 1110 en zowel het middenschip als de zijbeuken zijn overspannen met een kruisgewelf. Het exterieur wordt gedomineerd door de hoge achthoekige vieringtoren, verdeeld in meerdere verdiepingen die naar Lombardisch voorbeeld is gebouwd en uniek is in Bourgondië.
De Notre Dame de l’Assomption in Anzy le Duc
Saint Lazare in Avallon [bourgogneromane.com]
De Saint-Lazare heeft een eenvoudig grondplan: een schip met zes traveeën, een transept en een koor met kooromgang waaraan drie kapellen liggen. De bouw van het koor en het transept begon aan het einde van de 11e eeuw. Het schip dateert rond het midden van de twaalfde eeuw en voltooid.
grondplan Saint Lazare
Tussen 1160-1170 werden de portalen in de westgevel voltooid. Opmerkelijk is dat het schip 2,5 meter lager ligt, zodat je eerst langs 17 treden in de kerk moet afdalen. Aan de zuidkant wordt de kerk begrensd door de kerk van Saint-Pierre, een gewelfde gotische ruimte met nog enkele romaanse elementen.
westgevel van de Saint Lazare
Saint Hillaire in Semur-en-Brionnais [bourgogneromane.com]
Ook deze kerk heeft een eenvoudig grondplan. Het schip bestaat slechts uit vier traveeën en is dus kort. Het transept heeft net als het middenschip een tongewelf, de zijbeuken zijn overspannen met een kruisgewelf. De apsis wordt geflankeerd door twee oostelijke kapellen op gelijke hoogte.
grondplan van de Saint Hilaire
Opvallend is de imposante achthoekige vieringtoren van de Saint Hilaire. Deze is lager dan die van de Notre Dame de l’Assomption in het nabijgelegen Anzy le Duc, maar heeft in de tweede verdieping inspringende vensters met vierdubbele archivolten waardoor de brede toren toch een heel verfijnde indruk maakt.
Oostzijde van de Saint Hilaire
[alle foto's werden eind juni/begin juli gemaakt.]
Volgende aflevering: torens
Romaanse kunst in Bourgondië op internet Pierres Romanes biedt een schat aan beeldmateriaal. Maar inhoudelijk en wat aantal locaties betreft is deze site veel beperkter dan L’art roman en Bourgogne. Deze website bestaat al 16 jaar en wordt nog altijd goed bijgehouden. Maar helaas zijn de vormgeving en functionaliteit sinds 2003 niet meer veranderd.
Volgens Hannah Arendt trok er door het denken van haar leermeester Martin Heidegger een storm. “Hij komt uit het oeroude en wat hij achterlaat, is iets volmaakts, dat zoals al het volmaakte terugvalt aan het oeroude.” Wij gingen bij de beroemde blokhut in Todtnauberg kijken of Arendt gelijk had.
In het Rijk van de Geest is alles tegenwoordige tijd en daar alleen ben je onsterfelijk. Zolang je maar niet vergeten wordt, leef je voort. Maar als je bent weggezonken in het collectieve geheugen, kun je met een lemma op wikipedia.org weer boven water komen.
Deze serie begon op 9 april 2010, precies 145 jaar na het einde van de Civil War, misschien wel het grootste trauma uit de Amerikaanse geschiedenis. Het laatste artikel verscheen op 3 juli 2013. Dat was precies 150 jaar na de Slag bij Gettysburg, het keerpunt in de oorlog.
Weinig historische figuren zijn zo vaak geschilderd als Napoleon Bonaparte. Niet alleen tijdens zijn bewind maar ook daarna bleven schilders historische gebeurtenissen vastleggen met Napoleon in het centrum van de aandacht. Geschiedvervalsing. Omdat het moest.
Met de Goethezeit wordt in Duitsland de periode 1770-1830 aangeduid. Niet alleen de filosofie, literatuur, beeldhouwkunst, architectuur en muziek kwamen in het Duitse taalgebied tot bloei maar ook de romantische landschapsschilderkunst.
Tot in de 19e eeuw was de reis naar Italië voor veel kunstenaars een verplicht nummer. Tijdens de Grand Tour werden Venetië, Florence en Rome bezocht waar de meesters bestudeerd werden. Maar het Italiaanse landschap bleek voor veel kunstenaars aantrekkelijker.
Nu de overheid zich als mecenas heeft teruggetrokken worden veel kunstenaars weer afhankelijk van rijke opdrachtgevers en verzamelaars. Net als vroeger dus, toen veel kunstenaars vaak tegen wil en dank de lakeien van de heersende klasse waren.
De Philokalia is een verzameling geestelijke geschriften die tussen de vierde en veertiende eeuw (in het Grieks) geschreven zijn en in de achttiende eeuw door de heilige Nikodimos van de berg Athos gebundeld zijn. Zijn tijdgenoot Paisius Velichkovsky maakte een vertaling in het Kerkslavisch.
In de Middeleeuwen was er eigenlijk maar één boek. Na de revolutie van de boekdrukkunst kreeg de Bijbel concurrentie van eigentijdse maar vooral ook van klassieke geschriften. De compilatie van mythen die Ovidius aan het begin van onze jaartelling in klassiek Latijn had samengesteld, werd een inspiratiebron voor ontelbare schilders.
Dante stelt zich het Inferno voor als een trechter die breed begint onder het aardoppervlak en dan toeloopt naar het ijskoude middelpunt van de aarde. Daar zetelt Lucifer. Er zijn negen kringen. Dante en Vergilius ontmoetten er steeds grotere zonden en grotere zondaars.
Chicago en New York werden eind 19e eeuw proeftuinen waar de skyscraper dankzij een stalen constructie steeds hoger kon worden. Er lagen ook twee Amerikaanse gedachten aan ten grondslag:
"Form follows function" en "The sky is the limit."
In de zomer van 2009 was in het Atomium in Brussel de tentoonstelling A la recherche du “Style Atome” te zien. Het is een swingende stijl uit de jaren vijftig die nog steeds beoefend wordt. Noem het geen retro. De atoomstijl is iets speciaals.
In 1963 begon de Franse striptekenaar Jean Giraud (1938-2012) samen met scenarist Jean-Michel Charlier (1924-1989) aan zijn levenswerk: Blueberry. Ze lieten zich daarbij inspireren door de spaghettiwestern. Het 50-jarige jubileum van zijn antiheld maakte Giraud net niet meer mee. Hij overleed in 2012.
Belgian woodcuts & Russian Luboks. Underground comics & Midcentury Modern. Genesis, Pink Floyd & Film Noir ...
These are a few of my favorite things ...
Eind juni liep ik in een boekhandel in het Franse stadje Avallon voor het eerst tegen een exemplaar van le dernier pharaon aan en ik was zeer verbaasd een Blake en Mortimer getekend te zien in een a-typische stijl, namelijk die van François Schuiten, bekend van de cyclus De duistere steden. 
De Brusselse striptekenaar Edgar P. Jacobs publiceert zijn eerste avontuur van Blake en Mortimer in 1946, in het weekblad Kuifje. Het Mysterie van de Grote Piramide volgt in 1950. De uitgeverijen Blake en Mortimer en Dargaud Benelux, eigenaars van de beroemde Britse helden, dachten al lang aan een apart deel in de rand van de traditionele reeks. Dit album zou geënt worden op de persoonlijke kijk van een auteur met een grote bewondering voor het werk van Jacobs. De keuze van de uitgever ging als vanzelf naar een andere Brusselaar, François Schuiten. Dat is ook de man die, samen met Benoît Peeters, nieuw leven blies in het Autrique Huis. Onze vereniging moest dus wel de originele platen van De Laatste Farao huisvesten. François Schuiten werkte niet alleen. Hij omringde zich met cineast Jaco Van Dormael en romanschrijver Thomas Gunzig om het scenario van dit uitzonderlijk avontuur van Blake en Mortimer uit te werken en fijn te stellen. Laurent Durieux zorgde voor de prachtige inkleuring. Het is geen eerbetoon, geen nostalgische terugblik, ergens tussen de Gizeh-vlakte en de heuvels van Brussel, maar De Laatste Farao geeft wel een andere zienswijze op de mythe die Edgar P. Jacobs creëerde. (Bron: autrique.be)
Bij Bourgondië denken we in de eerste plaats meestal aan het goede leven. Of aan de 15e eeuw toen een groot deel van de Lage Landen onderdeel waren van het Rijk van 
