was de opmaat naar het Duitse Keizerrijk (1871-1918)
Op 3 juli 1866 vond in Bohemen (toen een deel van het Habsburgse Rijk) bij het plaatsje Königgrätz (tegenwoordig Sadowa in Tsjechië) een beslissende veldslag plaats tussen Pruisen en Oostenrijk. Het was precies drie jaar na de Slag bij Gettysburg, het keerpunt in de Amerikaanse Burgeroorlog en de grootste veldslag die er ooit op het westelijk halfrond is uitgevochten. Volgens schattingen stonden er in Gettysburg tussen de 150 en 180 duizend soldaten tegenover elkaar. De verliezen aan beide kanten waren enorm. Tijdens de Slag bij Königgrätz stonden ruim 450 duizend soldaten tegenover elkaar en de verliezen waren nog veel groter dan in Gettysburg.
Beide veldslagen hadden grote impact. Terwijl de Slag bij Königgrätz een einde maakte aan de korte (zeven weken) Duitse Oorlog van 1866, was de Slag bij Gettysburg niet beslissend en ging de Amerikaanse Burgeroorlog daarna nog twee jaar door. De Slag bij Gettysburg heeft veel meer bekendheid gekregen dan de Slag bij Königgrätz. Waarschijnlijk komt het doordat we in Europa liever niet herinnerd willen worden aan de Slag bij Königgrätz. Het was namelijk de opmaat naar de Frans-Duitse Oorlog (1870/71) en het Duitse Keizerrijk. Daarna werd Duitsland het machtigste land op het Europese vasteland en daarmee onvermijdelijk de grote rivaal van Engeland. Zoals we allemaal weten leidde dat weer tot de Eerste en Tweede Wereldoorlog. Zo beschouwd betekende de Duitse overwinning op Oostenrijk in 1866 dus het begin van alle ellende met een Duits stempel.
Voor het huidige Duitsland en Oostenrijk is de Slag bij Königgrätz niet echt iets om bij stil te staan. Buurland Tsjechië denkt daar anders over en maakt van 2016 een echt herdenkingsjaar, een sesquicentennial. Net als de Amerikanen, die tussen 2011 en 2015 de 150th anniversary van de Civil War vierden. De herdenking van de Slag bij Königgrätz valt op 3 juli a.s. en dat is een prima tijdstip om extra toeristen naar Bohemen te trekken. Elf jaar geleden werd ook de Slag bij Austerlitz (1805) herdacht, dat eveneens in Tsjechië ligt. Midden-Europa was in de achttiende en negentiende eeuw vaak het strijdtoneel van de grootmachten en nu kan Tsjechië daar misschien ook eens economisch baat bij hebben.
De Amerikaanse Burgeroorlog (1861-1865) en de Duitse Oorlog (1866) waren de eerste moderne oorlogen waarbij de industriële massaproductie en de spoorwegen voor het eerst een grote rol speelden. Pruisische informanten waren aanwezig geweest rond de slagvelden van de Amerikaanse Burgeroorlog om te bestuderen hoe moderne oorlogsvoering in zijn werk ging. Dat Pruisen de oorlog tegen Oostenrijk in zeven weken won, had alles te maken met de Pruisische voorsprong op het gebied van moderne oorlogsvoering.
Misschien was één onderdeel wel beslissend tijdens de Slag bij Königgrätz: het zogenaamde Dreyse-Zündnadelgewehr. Door deze “achterlader” bleken de Pruisen enorm in het voordeel tegenover de Oostenrijkers. De jonge Paul van Hindenburg (1847-1934) die als 18-jarige tweede-luitenant in het derde garde-regiment te voet aanwezig was tijdens de veldslag op 3 juli 1866, schreef in Aus meinem Leben (1934) dat de uitwerking van het Dreyse-Zündnadelgewehr “fürchterlich” was.
Ook Frankrijk kwam met een geweer waarbij een naald de basis vormde van het ontstekingsmechanisme. Maar Frankrijk bleek in augustus 1870 voor Pruisen geen partij.
De Amerikaanse Burgeroorlog en de Duitse Oorlog zouden de strategie op het slagveld compleet veranderen. Vom Kriege van Carl von Clausewitz, hét standaardwerk in de krijgskunde uit 1832, was nu definitief verouderd. De industrialisering van de oorlog zou hierna een hoge vlucht nemen. Vijftig jaar na de Slag bij Königgrätz vond bij Verdun (1916) de grootste slachting uit de geschiedenis plaats. Dit was niet meer een van de veldslagen zoals deze tot in de negentiende eeuw nog plaatsvonden, maar een Materialschlacht. De soldaat werd gereduceerd tot kanonnenvlees en militaire eer tot kille calculatie. De machine liet zijn onmenselijke gezicht voortaan op het slachtveld zien en technische vooruitgang en optimisme werden nooit meer zo vanzelfsprekend aan elkaar gekoppeld.
In dit fragment wordt uitgelegd wat het voordeel was van de Pruisische “achterlader” ten opzichte van de Oostenrijkse “voorlader”. Hierdoor werd de veldslag in het voordeel van Pruisen beslist.
Bron: youtube.com
