Ik weet niet precies waar mijn fascinatie voor de schilderkunst van 200 jaar geleden precies vandaan komt. Heeft het te maken met de Romantiek? Met de emancipatie van het landschap in de landschapsschilderkunst? Of met de drang naar objectiviteit vlak voor het ontstaan van de fotografie? Het ontluikende historisme en oriëntalisme? De intimiteit van huiselijke taferelen van de Biedermeier? Of juist van het schurende tussen classicisme en realisme?
Na de definitieve verbanning van Napoleon naar Sint Helena in de herfst van 1815 was het afgelopen met schilderijen van de voormalige keizer. De Bourbons waren in 1814 weer aan de macht gekomen en Lodewijk XVIII, de jongere broer van de in 1793 vermoorde Lodewijk XVI, werd koning van Frankrijk. De Restauratie draaide de klok weer terug naar het ancien régime en Lodewijk XVIII en zijn opvolger Karel X lieten zich op een staatsieportret afbeelden zoals hun absolutistische voorgangers. Overigens was Napoleon zelf ook niet vies van decorum. In 1806 liet hij zich door Ingres schilderen gezeten op een troon als een Romeinse keizer.
Louis XVI distribuant ses bienfaits aux pauvres pendant le rigoureux hiver de 1788
Over de Franse schilder Louis Hersent schreef ik zeven jaar geleden al eens iets. Met het bovenstaande schilderij van precies 200 jaar geleden wilde hij de menselijke kant van de monarchie laten zien: Lodewijk XVI als een betrokken man die tijdens de hongersnood van 1788 het volk persoonlijk bedeelt.
kroningsplechtigheid van Karel X op 29 mei 1825 in de kathedraal van Reims
Onder koning Karel X (1825-1830) zakte Frankrijk nog verder terug in de tijd. De geestelijkheid kreeg weer de macht die het als vanouds had. Karel X liet zich traditioneel kronen door de aartsbisschop van Reims tijdens een indrukwekkende plechtigheid op 29 mei 1825. François Gérard voltooide in 1827 een koninklijke opdracht die onmiddellijk de kroning van Napoleon van zijn leermeester Jacques-Louis David in herinnering roept. Het verschil kan niet duidelijker zijn: Karel X laat zich door de bisschop kronen, terwijl Napoleon als provocatie zichzelf kroonde.
Tijdens de regeerperiode van Karel X (1825-1830) was alles dat naar revolutie verwees taboe verklaard. Napoleon was in 1821 op Sint Helena gestorven, maar het gonsde van de geruchten dat hij in werkelijkheid naar Amerika gevlucht zou zijn. Napoleon werd doodgezwegen. Dat veranderde na de Julirevolutie van 1830. Deze revolutie die Karel X over zichzelf had afgeroepen, werd min of meer door de liberalen gekaapt en zij vervingen Karel X door zijn neef Louis-Philippe. Onder zijn regeerperiode (1830-1848) werd Frankrijk een stuk liberaler. De boycot rond Napoleon werd opgeheven en voor het eerst sinds 1814 verschenen er weer schilderijen van hem.
Napoléon Ier couronné par le Temps,
écrit le Code Civil
Jean-Baptiste Mauvaisse schilderde in 1833 een schaamteloos eerbetoon aan de voormalige dictator. Napoleon wordt door een personificatie van de Tijd gelauwerd als wetgever. In zijn handen houdt hij als een nieuwe Mozes de Code Civil (of Code Napoleon). De liberalen konden Napoleon waarderen als hervormer, ondanks alle oorlogen die hij gevoerd had.
In hetzelfde jaar schilderde Louis Charles Auguste Couder Napoleon als beschermheer van de kunsten. Op het onderstaande classicistische schilderij inspecteert Napoleon de nieuwe trappen van het Louvre die hij tussen 1809 en 1812 door de architecten Percier en Fontaine had laten bouwen.
Napoléon Ier visitant l’escalier du Louvre sous la conduite des architectes Percier et Fontaine
Horace Vernet schilderde Napoleon in 1836 in de Slag bij Friedland in 1807. De verhoudingen tussen Rusland en Frankrijk waren in de jaren 1830 tot een dieptepunt gedaald. Tsaar Nicolaas I had na de Julirevolutie van 1830 alle Russen in Frankrijk het bevel gegeven het land onmiddellijk te verlaten. De Slag bij Friedland op 14 juni 1807 leidde elf dagen later tot de Vrede van Tilsit die Napoleon sloot met tsaar Alexander I. Rusland was nu door Frankrijk ingetoomd en in 1836 wilde Vernet met dit schilderij hieraan herinneren.
Napoleon tijdens de Slag bij Friedland in 1807
In 1840 wordt op initiatief van premier Adolphe Thiers en koning Louis-Philippe de as van Napoleon bijgezet in de Dome des Invalides in Parijs. Napoleon is nu weer helemaal terug. In de jaren 1840 is hij voor Franse schilders een terugkerend onderwerp. Zo schildert François Bouchot in 1840 de staatsgreep van 9 november 1799 (18 Brumaire), het moment dat Napoleon alleenheerser van Frankrijk wordt.
Le coup d’Etat du 18 Brumaire (9 november 1799)
