Gisteren schreef ik hier iets over het familieportret dat Franz von Lenbach in 1903 schilderde. Het is geen lief familieportret, integendeel. Vader, moeder en dochters hebben last van een boos oog. Marion de oudste dochter met haar donker omrande ogen, roept bij mij herinneringen op aan Linda Blair in The Exorcist. Von Lenbach zette zich af tegen het gangbare beeld van het burgerlijke gezinnetje. Dat beeld blijkt hardnekkig. De Lenbachjes verontrusten in hun pose en passen honderd jaar later nog steeds niet in het ideale plaatje dat een willekeurige zorgverzekeringsmaatschappij op het gezin wil plakken.
Wanneer een schilder vroeger zijn eigen gezin portretteerde was dat, behalve als hij bij zijn vrouw onder de plak zat, nooit in opdracht. Hij was dan in het algemeen vrijer dan wanneer hij het gezin van zijn opdrachtgever moest portretteren. Toch liep een portret van de schilder en zijn gezin bijna altijd uit op propaganda voor zijn familie. De decadente schilder Franz von Lenbach wilde dat doorbreken. In plaats van de toeschouwer te behagen met zijn voorbeeldige echtgenote en kroost doet hij het omgekeerde. Hij schept een sfeer van onbehagen. Wat is dit voor occult gezinnetje?
Vader Johann Heinrich Wilhelm Tischbein vereeuwigde zijn familie ruim honderd jaar eerder. Als kind van zijn tijd geloofde hij dat kunst het volk moest opvoeden tot burgerschap en moest laten zien wat zedelijk was. Tischbein vond dat zijn gezin dit moest uitstralen. Dus is zijn voorbeeldige echtgenote een toegewijde moeder en zijn de meisjes poeslief. Voor Von Lenbach moet een dergelijke voorstelling schone schijn zijn geweest. Een mooie façade die een mix van overspel, hysterie, alcoholisme en huiselijk geweld moest bedekken.
