Categorie archief: tekeningen en prenten

verlicht mammoetwerk

Description des arts et métiers 1761

description des arts et métiersDe Encyclopédie ou dictionnaire raisonné des sciences, des arts et des métiers (1751-1772) geldt als een van de symbolen van de Verlichting. Een ander verlicht mammoetwerk uit het derde kwart van de achttiende eeuw is Description des arts et métiers dat van 1761 tot 1782 uitgegeven werd in opdracht van de Académie des Sciences. Het werk is uitgegeven in folioformaat en bevat compleet meer dan 13.000 pagina’s en 1800 platen.

In zijn boek over de Franse Revolutie gaat Simon Schama diep in op de Franse economie van vóór de Franse Revolutie. In hoofdstuk 5 (“De prijs van de moderniteit”) haalt hij het (hardnekkige) beeld onderuit dat het Ancien Régime niet met zijn tijd was meegegaan. Na de Zevenjarige Oorlog moderniseerde Frankrijk juist in rap tempo en na de dood van Lodewijk XV zou zijn opvolger Lodewijk XVI een enthousiaste bevorderaar van de allernieuwste ontwikkelingen worden. Het economische leven maakte daardoor een groei door. Maar dat het wel twee kanten.

katoenproductie
katoenproductie
De dagloners woonden als dieren in holen en zwoegden onafgebroken. Op de schone gravures in Description des arts et métiers is daar niets van te zien.

De industriële revolutie plaatsen we meestal in de negentiende eeuw, maar in het laatste kwart van de achttiende eeuw was het proces al in gang gezet. Door industrialisering ontstond er onder Lodewijk XVI in de grote steden al een proletariaat. Met name Lyon met zijn textielindustrie was berucht. De dagloners woonden als dieren in holen en zwoegden onafgebroken om net zoveel te verdienen om hun ellendige leven te kunnen voortzetten. Op de schone gravures in Description des arts et métiers is daar niets van te zien. Wel zien we een bron van hun ellende: de mechanisering van de arbeid. Daardoor daalden de lonen en nam de uitbuiting van de textielbazen toe. Toen in de negentiende eeuw overal in Europa de grote weversopstanden uitbraken, was de misère al minstens twee keer van vader op zoon overgegaan.

papierproductie
papierproductie

De gravures zien er helder en schoon uit. Industrialisering en rationalisering van de productie beloofden een hemel op aarde. De meeste arbeiders zouden daar bitter weinig van merken. Het werk kostte in de jaren tachtig van de achttiende eeuw 900 livres, een klein fortuin. Alleen de aristocratie en de rijke burgerij kon dat zich veroorloven. Daarom zouden we de Description des arts et métiers in de eerste plaats moeten zien als de voorloper van de glossy brochure voor industriëlen die de vuile realiteit liever niet willen zien.

Veel artikelen vormde de basis voor de kortere artikelen in de Encyclopédie ou dictionnaire raisonné des sciences, des arts et des métiers van Denis Diderot en Jean Le Rond d’Alembert, die in de periode 1751-1772 verscheen. Er is in ieder geval een grote overeenkomst tussen veel afbeeldingen in deze twee werken. De artikelen en gravures in de Descriptions des arts et métiers zijn echter gedetailleerder en accurater dan die in de Encyclopédie.
 
Bron: nl.wikipedia.org

Description des arts et métiers [ nl.wikipedia.org ]

filmen bij kaarslicht [ 2 ]

schetsen gemaakt bij Dangerous Liasons (1988) en Dr. Thorne (2016)

Ik kan tegenstanders van mooifilmerij goed begrijpen. Alleen mooie plaatjes maken nog geen goede film. Toch verdraag ik mooie plaatjes goed, zelfs al is de film matig of zelfs slecht. Kostuumdrama kijk ik vooral uit esthetische redenen. Ik weet best dat het verleden niet zo mooi was als de art directors van historisch drama mij willen laten geloven. En toch vind ik het prettig om dat juist te geloven.

Kostuumdrama op televisie is niet alleen de erfgenaam van het bevestigende romantische tafereel uit de Biedermeierperiode het speelt zich er vaak ook in af. Misschien wel de helft van het Engels kostuumdrama brengt ons terug in de burgerlijke wereld van Jane Austen en de Brontë Sisters, de eerste helft van de negentiende eeuw.

Ik weet best dat het verleden niet zo mooi was als de art directors van historisch drama mij willen laten geloven. En toch vind ik het prettig om dat juist te geloven.

In een kostuumdrama stappen we vaak een schilderij binnen. We zien intieme huiselijke taferelen waarin de belichting niet onbelangrijk is. Natuurlijk licht dat via hoge vensters naar binnen valt of olielampen en kaarslichten die het beeld een warme gloed geven waar zelfs de zachtste elektrische sfeerverlichting niet aan kan tippen. De cinematografen en belichters reconstrueren vaak de belichting uit de traditionele schilderkunst.

scène uit Barry Lyndon (1975)
Let op het onscherpe, schilderachtige profiel rechts, dat herinnert aan schilders die Caravaggio navolgden, zoals Joseph Wright of Derby.

Tegenwoordig zien we dat er in historisch drama bij kaarslicht scherp gefilmd kan worden. Maar dat was niet altijd zo. Voor Barry Lyndon (1975) liet Stanley Kubrick voor zijn vaste cinematograaf John Alcott een speciale lens ontwikkelen voor de low key fotografie.

Afgelopen week maakte ik in mijn schetsboek wat schetsen van portretten van John Malkovic en Tom Holland uit respectievelijk Dangerous Liasons en de BBC-serie Dr. Thorne. Juist de dramatische belichting geeft vaak het gevoel een schilderij binnen te stappen.

schetsboek 2016
John Malkovic in Dangerous Liasons 1988

In het digitale tijdperk komt de tijd tot 1860 schilderachtig op mij over. Maar dat komt vooral door de beeldvorming en die krijg ik door schilderkunst en de gereconstrueerde schilderkunst uit het historische drama. Licht en kleur spelen daarin een hoofdrol.

schetsboek 2014
Tom Holland in Dr. Thorne (2016)

filmen bij kaarslicht [ 1 ]

the horror

Los desastres de la guerra (1810-1820) van Goya

In Apocalypse Now (1979) vertelt kolonel Walter E. Kurtz hoe hij tijdens de gruwelijkheden van de oorlog in Vietnam en Cambodja getroffen werd door een inzicht dat als een diamant zijn schedel binnendrong. Zijn relaas komt uit Heart of Darkness (1899) van Joseph Conrad. Hierin wordt in een metafoor (een reis door het oerwoud) een tocht beschreven naar het absolute nulpunt van de menselijke natuur.

In de moderne filosofie was het Schopenhauer die voor het eerst een blik in de afgrond wierp. Zijn erfgenaam Nietzsche noemde deze ervaring “dionysisch” en positioneerde deze jenseits von Gut und Böse .

Goya
Los desastres de la guerra
Denn nur als ästhetisches Phänomen ist das Dasein und die Welt ewig gerechtfertigt.

Friedrich Nietzsche
Die Geburt der Tragödie, Kapitel 14

In de kunst is “the horror” van kolonel Kurtz en het dionysische van Nietzsche in detail in beeld gebracht in de serie van 82 etsen die de Spaanse schilder en graficus Francisco Goya (1746-1828) tussen 1810 en 1820 maakte. Los desastres de la guerra wordt tot de donkere romantiek gerekend en Goya wordt soms gezien als de schepper van het horrorgenre.

Goya
Los desastres de la guerra

Goya was ooggetuige van de gruwelijkheden van de guerilla tegen de Franse overheerser. Hij wisselt rauw realisme af met gruwelijke fantasievoorstellingen. De waanzin van oorlog, die naast het grote sterven ook leidde tot krankzinnigheid, bracht hij met een genadeloze precisie in beeld.

Goya
Los desastres de la guerra

Los desastres de la guerra [ gasl.org ]