Napoleon en zijn schilders

Deze serie verscheen in januari en februari 2011

Weinig historische figuren zijn zo vaak geschilderd als Napoleon Bonaparte. Niet alleen tijdens zijn bewind maar ook tijdens de Restauratie bleven schilders historische gebeurtenissen vastleggen met Napoleon in het centrum van de aandacht. Tijdens de dictatuur en het Franse keizerrijk (1799-1814) was de ‘fotorealistische’ classicistische stijl de officiële stijl.

Napoleon
en zijn schilders [ 1 ]

Jacques Louis David (1748-1825) Paul DelaRoche (1797-1856)
François Bouchot (1800-1842) en Auguste Couder (1790-1873)

Photoshoppen was nog niet nodig; schilders manipuleerden tegen forse betaling en voor hun persoonlijke roem de geschiedenis from scratch. Anders was het nooit geweest. In 1802 lukt het Thomas Wedgwood al een primitieve foto te maken maar hij beschikte nog niet over een fixeermiddel. Het zou nog bijna vier decennia duren voordat Sir John Herschel negatieven kon fixeren. De ‘foto’s’ van Wedgwood konden alleen in een donkere kamer bij kaarslicht worden bekeken en zijn verloren gegaan. Tot ver in de negentiende eeuw zouden historische gebeurtenissen nog geschilderd moeten worden.

De schilderkunst had in de eerste helft van de negentiende eeuw een sterk objectiverende tendens. Dictators als Napoleon hielden hiervan omdat een gepolijst ‘fotorealistische’ voorstelling de Enige Werkelijkheid pretendeert weer te geven. Jacques Louis David werd tijdens het keizerrijk Napoleon’s hofschilder zoals Hyacinthe Rigaud dat geweest was voor Lodewijk XIV. In 1816 moest David daarom in ballingschap naar Brussel verhuizen.

Napoleon trekt over de Alpen
David (1801) en DelaRoche (1850)
Napoleon trekt over de Sint Gotthard
Een beeld zegt meer dan duizend woorden …

Tijdens de Restauratie werd het beeld dat schilders van Napoleon hadden gegeven gecorrigeerd. Een bekende correctie van de historische feiten is het schilderij van Paul Delaroche uit 1850 dat David’s heroïsche voorstelling van Napoleon uit 1801 corrigeert. In werkelijkheid was Napoleon niet op een steigerend wit paard maar op een ezeltje de Sint Gotthard overgestoken. Een beeld zegt nog altijd meer dan duizend woorden. Tegenwoordig heeft de fotojournalistiek de plaats van de historieschilderkunst overgenomen.

François  Bouchot
François Bouchot 1840
Staatsgreep van 18 Brumaire

Een ander schilderij dat een historische gebeurtenis weergeeft maar veel later geschilderd is, is van François Bouchot. We zien hier Napoleon’s Staatsgreep van 18 Brumaire (9 november 1799). Terug van zijn veldtocht in Egypte stapt de zelfverzekerde en brutale generaal de Raad van Vijfhonderd binnen die onder arrest komt van zijn grenadiers. De afgevaardigden zijn woedend en enkelen proberen door de ramen te ontvluchten.

François  Bouchot
Staatsgreep van 18 Brumaire (detail)
François  Bouchot
Staatsgreep van 18 Brumaire (detail)

Na de Staatsgreep van 18 Brumaire wordt er voor de vierde keer sinds 1789 aan een nieuwe grondwet gewerkt. Deze rechtvaardigt de staatsgreep en stelt Napoleon aan als eerste consul. Op eerste kerstdag (!) 1799 wordt de geboorte van de nieuwe Grondwet bekend gemaakt. Een week voor het begin van de negentiende eeuw heeft het Franse volk zijn dictator gekregen. In 1802 zal Napoleon zichzelf uitroepen tot consul voor het leven.

Couder
Auguste Couder
de invoering van de Conseil d’État met Napoleon als eerste consul in het Palais du Petit-Luxembourg op 25 december 1799
Tijdens de staatsgreep van 18 Brumaire door Napoleon Bonaparte in 1799 verhuisde de Raad van Vijfhonderd tijdelijk van Parijs naar Château de Saint-Cloud, ten westen van de hoofdstad. Toen Bonaparte verscheen in de Oranjerie van het Château waar de Raad van Vijfhonderd in sessie was, werd hij aangevallen door woedende parlementsleden, en alleen door ingrijpen van zijn lijfwachten lukte het hem te ontsnappen. Napoleons broer Lucien Bonaparte, destijds voorzitter van de Raad, glipte de zaal uit en meldde aan de troepen die buiten stonden dat de Raad bedreigd werd door een groep met dolken gewapende afgevaardigden. Hierop marcheerden de troepen de Oranjerie in en ontruimden de zaal.Na de staatsgreep drukte Napoleon een nieuwe grondwet door, de Grondwet van het Jaar VIII (aangenomen op 24 december 1799), waarbij het Directoire vervangen werd door een nieuw regeringssysteem, het Consulaat, met Napoleon als Eerste Consul. De Raad van Vijfhonderd en de Raad der Ouden werden vervangen door een nieuw vierkamerig parlement.

Bron: nl.wikipedia.org

l’ Histoire par l’ Image [ histoire-image.org ]

Napoleon
en zijn schilders [ 2 ]

Auguste Couder (1790-1873)
Couder
Auguste Couder 1833
Napoleon bij de trap van Percier en Fontaine in het Louvre
The architects Percier and Fontaine originally built the large staircase at the entrance to the museum (between 1809 and 1812). It has since been replaced by the Escalier Daru, which has provided access to the rooms housing the painting collections (Salon Carré and Grande Galerie). The Salles Percier et Fontaine, which constitute the former museum vestibule, are all that remain of the magnificent original decoration commissioned by Napoleon, with marble columns, sculpted ceilings decorated with allegorical paintings and trompe l’oeil bas-reliefs. Today they house frescoes marking the beginning of the presentation of Italian paintings. The windows on the right look out over the whole Cour du Sphinx.

Bron: louvre.fr

Couder
Napoleon in het Louvre (detail)

l’ Histoire par l’ Image [ histoire-image.org ]

Napoleon
en zijn schilders [ 3 ]

Paul Delaroche (1797-1856)
Delaroche
Paul Delaroche 1850
Napoleon trekt over de Alpen
Arthur George, Third Earl of Onslow, who had a large Napoleonic collection, was visiting the Louvre with Paul Delaroche in 1848 and commented on the implausibility and theatricality of David’s painting. He commissioned Delaroche to produce a more accurate version which featured Napoleon on a mule. While Delaroche’s painting is more realistic than the symbolic heroic representation of David, it was not meant to be demeaning – Delaroche admired Bonaparte and thought that the achievement was not diminished by depicting it in a realistic fashion.

Bron: en.wikipedia.org

Delaroche
Napoleon trekt over de Alpen (detail)

l’ Histoire par l’ Image [ histoire-image.org ]

Napoleon
en zijn schilders [ 4 ]

Claude Gautherot (1769-1825)
Gautherot
Claude Gautherot 1808
toespraak van Napoleon voor de aanval op Augsburg op 12 oktober 1805

Dictators houden van de gepolijste en realistische weergave omdat deze net als een foto brandschoon en puntgaaf de Enige Werkelijkheid pretendeert weer te geven. In de tijd van Napoleon werden overigens al primitieve foto’s gemaakt. Thomas Wedgwood slaagde hier in 1802 als eerst in, maar hij had nog geen fixeermiddel en zijn ‘foto’s’ konden alleen in een donkere kamer bij kaarslicht worden bekeken. Pas in 1839 zou Sir John Herschel natriumthiosulfaat gebruiken voor het fixeren van foto’s. Maar tot ver in de negentiende eeuw zouden historische gebeurtenissen nog geschilderd moeten worden. Schilders manipuleerden tegen forse betaling de geschiedenis from scratch. Manipulatie van de zichtbare werkelijkheid noemen we in de 21e eeuw photoshoppen. Vóór de fotografie was dus álles ‘gephotoshopt’!

Gautherot
detail

Key Painting First Empire [ napoleon.org ] | histoire-image.org

Napoleon
en zijn schilders [ 5 ]

François Gérard (1770-1837)
François Gérard
François Gérard
tweemaal Napoleon ten voeten uit

staatsieportretten van Napoleon door Ingres, Lefevre en Gérard

Napoleon
en zijn schilders [ 6 ]

Anne-Louis Girodet de Roussy-Trioson (1767-1824)
Girodet
Anne-Louis Girodet de Roussy-Trioson

Napoleon ontvangt de sleutel van de stad Wenen bij Schloss Schonbrunn op 13 november 1805

Napoleon receives the keys of Vienna, Schloss Schonbrunn, 13th November 1805. Vienna fell to the French during the War of the Third Coalition. Less than three weeks later the war ended after Napoleon decisively defeated the combined armies of Russia and Austria at the Battle of Austerlitz.

Bron: heritage-images.com

Girodet
detail van bovenstaande schilderij

Key Painting First Empire [ napoleon.org ] | histoire-image.org

Napoleon
en zijn schilders [ 7 ]

Louis-François Lejeune (1775-1848)

en Denis Auguste Marie Raffet (1804-1860)

Louis-François Lejeune werd opgeleid als schilder op het atelier van Pierre-Henri de Valenciennes. Na de Franse Revolutie meldde hij zich, zoals veel andere jonge kunstenaars, in 1792 aan als vrijwilliger bij de Compagnie des arts de Paris. Hij werd sergeant en nam deel aan de veldtocht naar ons land in de winter van 1794-1795. Na de Slag bij Marengo die hij niet alleen geschilderd heeft, maar waaraan hij ook heeft deelgenomen, werd hij bevorderd tot kapitein. Na de overwinning bij Saragossa in 1808 werd hij tenslotte kolonel.

De Slag bij Marengo was een veldslag op 14 juni 1800, tijdens de Tweede Coalitieoorlog. De veldslag vond plaats nabij Alessandria in Piemonte (Noordwest-Italië), tussen Franse troepen (onder bevel van Napoleon Bonaparte) en Oostenrijkse troepen. Hoewel de veldslag ternauwernood door de Fransen werd gewonnen, presenteerde Napoleon de slag als een glorieuze overwinning die de oorlog in het voordeel van Frankrijk besliste. In werkelijkheid was het generaal Moreau die met de Slag bij Hohenlinden op 3 december 1800 de doorslaggevende overwinning op Oostenrijk behaalde.

Bron: nl.wikipedia.org

Louis-Francois Lejeune
Louis-François Lejeune 1801
de Slag bij Marengo op 14 juni 1800
The German campaign of 1806 brought Louis-François Lejeune to Munich, where he visited the workshop of Alois Senefelder, the inventor of lithography. Lejeune was fascinated by the possibilities of the new method and whilst there he made the drawing on stone of his famous Cossack (printed by C. and ~f. Senefelder, 1806). Whilst he was taking his dinner, and with his horses harnessed and waiting to take him back to Paris, one hundred proofs were printed, one of which he subsequently submitted to Napoleon. The introduction of lithography into France was greatly due to the efforts of Lejeune.

Bron: nl.wikipedia.org

Denis Auguste Marie Raffet
Denis Auguste Marie Raffet

lithografie van Italiaanse soldaten

Denis Auguste Marie Raffet (1804-1860) maakte dankbaar gebruik van de lithografie die door Lejeune in Frankrijk was geïntroduceerd. Tijdens de Restauratie werd hij vooral bekend met zijn litho’s over de Napoleontische veldtochten voor verschillende boeken waaronder de Histoires van Adolphe Thiers.

Key Painting First Empire [ napoleon.org ] | histoire-image.org

Napoleon
en zijn schilders [ 8 ]

Charles Meynier (1763-1832) en Fernand Cormon (1845-1924)
Meynier
Charles Meynier 1812
Napoleon op het eiland Lobau na de Slag bij Aspern-Essling op 23 mei 1809
Meynier
detail
The Battle of Aspern-Essling21–22 May 1809

The French lost over 20,000 men including one of Napoleon’s ablest field commanders and close friend, Marshal Jean Lannes, who died after being mortally wounded by an Austrian cannon ball in an attack on Johann von Klenau’s force at Aspern, which was backed up by 60 well-placed guns. The Austrians had also suffered similar casualties but had secured the first major victory against the French for over a decade. The victory demonstrated the progress the Austrian army had made since the string of catastrophic defeats in 1800 and 1805. The French forces were withdrawn to the island. On the night of the 22nd the last bridge was repaired, and the army awaited the arrival of reinforcements in Lobau. The Austrians failed to capitalise on the situation allowing the French to regroup. One month later, the French made a second attempt to cross the Danube where Napoleon gained a decisive victory over the Austrians at the Battle of Wagram.

Bron: en.wikipedia.org

Fernand Cormon
Fernand Cormon

Slag bij Aspern-Essling

Key Painting First Empire [ napoleon.org ] | histoire-image.org

Charles Meynier tentoonstelling [ 2008 ]

Napoleon
en zijn schilders [ 9 ]

Nicolas-André Monsiau (1754-1853)
Nicolas-André Monsiau
Nicolas-André Monsiau 1808
De raad van de Cisalpijnse Republiek ontvangt de Eerste Consul, 26 januari 1802
Monsiau’s great public commission was a commemoration of the occasion on 26 January 1802, at which Napoleon delivered an authoritarian constitution to the Cisalpine Republic at a convocation of notables (the consulta) at Lyon. François Gerard had turned down the commission, preferring to continue his series of individual portraits of the Bonapartes. Monsiau received the commission in 1806; the finished painting was exhibited at the Salon of 1808 and was installed at the Tuileries the following year.

Bron: en.wikipedia.org

Key Painting First Empire [ napoleon.org ] | histoire-image.org

Napoleon
en zijn schilders [ 10 ]

Charles Thévenin (1764-1838)
Charles Thévenin
Charles Thévenin
Napoleon en de overgave van Oostenrijk bij Ulm op 20 oktober 1805
De Slag bij Ulm

In 1805 vormden Groot-Brittannië, Oostenrijk, Zweden en Rusland de Derde Coalitie om het Franse Keizerrijk onder Napoleon omver te werpen. Toen Beieren kant koos voor Napoleon, begonnen de Oostenrijkers (72.000 man onder Karel Mack von Leiberich) al aan hun opmars. De andere coalitielegers waren echter nog niet zover; het Russische zat bijvoorbeeld nog in Polen. Deze fout van de Oostenrijkers wordt toegeschreven aan een verschil in tijdrekening. De Oostenrijkers gebruikten namelijk de Gregoriaanse kalender, terwijl de Russen nog steeds de Juliaanse kalender gebruikten. Hierdoor was er een verschil in de datum, waardoor de Oostenrijkers al tegen de Fransen in het veld stonden voordat de Russen hen konden helpen. Napoleon had 177.000 troepen van zijn Grande Armée klaarstaan in Boulogne-sur-Mer aan de Kanaalkust voor zijn invasie van Engeland. Deze troepenmacht stuurde hij op 27 augustus, nadat hij hoorde van de opmars van de Oostenrijkers naar het zuidoosten.

Bron: nl.wikipedia.org

Charles Thévenin
detail van het bovenstaande schilderij
Op 24 september stonden zij rond Ulm tegenover het Oostenrijkse leger, verspreid tussen Straatsburg en Weissenburg. Op 7 oktober kreeg Mack von Leiberich het bericht dat Napoleon om zijn rechterflank heen probeerde te manoeuvreren en hem zo wilde afsnijden van de in aantocht zijnde Russen, die via Wenen kwamen. Mack draaide zijn leger met de Fransen mee, maar ook de Fransen gingen door met hun omtrekkende beweging. In een poging om zich uit deze benauwde positie te bevrijden probeerde Mack de rivier de Donau bij Günzburg over te steken, en zo zijn flank beter in stelling tegenover de Fransen te brengen. Tijdens deze manoeuvre kwam deze flank echter in contact met het Zesde Korps van Frankrijk in de buurt van Elchingen. De Oostenrijkers verloren 2.000 man en keerden terug naar Ulm. Op 16 oktober had Napoleon het hele Oostenrijkse leger omsingeld en drie dagen later gaf Mack zich over met 30.000 man, 18 generaals, 65 kanonnen en 40 vaandels. 20.000 man wist te ontkomen, 10.000 werden gedood en de rest werd gevangengenomen. Ongeveer 6.000 Fransen werden gedood of gewond. De Slag bij Ulm wordt wel gezien als een van de beste voorbeelden van omtrekkende strategie in de militaire geschiedenis.

Bron: nl.wikipedia.org

histoire-image.org

Napoleon
en zijn schilders [ 11 ]

Emile-Jean-Horace Vernet (1789-1863)

Emile-Jean-Horace Vernet schilderde in 1835 en 1836 drie veldslagen: de Slag bij Jena op 14 oktober 1806, de Slag bij Friedland, op 14 juni 1807 en de Slag bij de Wagram op 6 juli 1809.

Emile-Jean-Horace Vernet
Emile-Jean-Horace Vernet 1835-36
De Slag bij Wagram, 5-6 juli 1809
De Slag bij Wagram (5-6 juli 1809) was een grote veldslag tussen Franse en Oostenrijkse troepen nabij Deutsch-Wagram in Marchfeld, een laagvlakte net ten noorden van Wenen. Met deze beslissende veldslag bracht de Franse keizer Napoleon de Vijfde Coalitieoorlog tot een einde. Het was zijn laatste grote overwinning; latere veldtochten zouden alle in een nederlaag eindigen. De Slag bij Wagram was de grootste veldslag van de napoleontische oorlogen tot op dat moment. Meer dan 80.000 van de 300.000 soldaten sneuvelden op het slagveld. In Parijs zijn de Avenue de Wagram en Place de Wagram en het metrostation Wagram naar deze veldslag vernoemd.

nl.wikipedia.org

Vernet
detail van bovenstaande schilderij

meer schilderijen van Emile-Jean-Horace Vernet

Napoleon
en zijn schilders [ 12 ]

Louis Ducis (1775-1847)
Louis Ducis
Louis Ducis 1810

Napoleon en zijn neefjes en nichtjes

histoire-image.org

Napoleon
en zijn schilders [ 13 ]

Jean-Baptiste Debret (1768-1848)
Jean-Baptiste Debret
Jean-Baptiste Debret
Napoleon in de Slag bij Abensberg op 20 april 1809
Unter dem Begriff Schlacht von Abensberg wird eine Reihe von kleineren Gefechten zusammengefasst, die am 19. und 20. April 1809 in der Nähe von Abensberg in Niederbayern stattfanden. Dabei besiegten Napoleon und Jean Lannes sowie die verbündeten Kräfte von Württemberg und Bayern die österreichischen Truppen unter Erzherzog Karl von Österreich-Teschen und Feldmarschall Johann von Hiller. Anlässlich dieser Schlacht erhielt die Stadt Abensberg am 31. Dezember 1809 durch einen Erlass von König Maximilian I. Joseph ein neues Wappen, das zwei gekreuzte Schwertern enthält. Auf der Napoleonshöhe in Abensberg erinnert heute ein Gedenkstein an die Schlacht.

Bron: en.wikipedia.org/wiki

Jean-Baptiste Debret
Jean-Baptiste Debret 1806

Napoleon salueert de gewonden

Jean-Baptiste Debret
detail van bovenstaand schilderij

Key Painting First Empire [ napoleon.org ] | histoire-image.org

Napoleon
en zijn schilders [ 14 ]

Gioacchino Giuseppe Serangeli (1768-1852)
Gioacchino Giuseppe Serangeli
Gioacchino Giuseppe Serangeli 1810 afscheid van Napoleon en tsaar Alexander I bij Tilsit op 9 juli 1807
De Vrede van Tilsit (25 juni 1807)

Om te onderstrepen dat Frankrijk de macht in continentaal Europa wilde delen met het oostelijk gelegen Rusland werd ervoor gekozen het verdrag op de grens tussen beide invloedssferen te tekenen: op een vlot op de grensrivier troffen de Franse en de Russische keizers elkaar. In het vredesverdrag werd beslist dat:

1. Pruisen in het westen grote delen van Hannover (en nog wat andere kleinere gebieden) verloor aan een nieuw op te richten Koninkrijk Westfalen met Napoleons broer Jérôme Bonaparte aan het hoofd,

2. Pruisen in het oosten gebied verloor aan een nieuw op te richten hertogdom Warschau onder Frederik August I van Saksen en aan Rusland (zie Nieuw-Oost-Pruisen),

3. Pruisen zijn leger moest terugbrengen tot een sterkte van 40.000 man en herstellingen van 100 miljoen francs aan Frankrijk betalen,

4. Rusland zich aansloot bij het Continentaal Stelsel, een in november 1806 door Napoleon in Berlijn afgekondigd wurgend tariefstelsel dat tegen elke handel met Groot-Brittannië gericht was. Hertogdom Warschau bestond uit het grootste deel van de Pruisische “buit” van de Poolse delingen. Pruisen behield daarvan alleen de provincie West-Pruisen met de havenstad Danzig. Pruisen verloor de helft van zijn gebied ten voordele van Frankrijk.

De vrede werd in 1812 beëindigd toen Frankrijk Rusland binnenviel.

Bron: nl.wikipedia.org

Jean-Charles Tardieu
Jean-Charles Tardieu
Jean-Charles Tardieu
Jean-Charles Tardieu

Key Painting First Empire [ napoleon.org ] | histoire-image.org

Napoleon
en zijn schilders [ 15 ]

Georges Rouget (1781-1869)
Georges Rouget
Georges Rouget 1811
huwelijk met Marie Louise, 1810
Marie Louise van Oostenrijk

Toen Napoleon na zijn scheiding van Joséphine de Beauharnais op zoek was naar een vrouw van koninklijken bloede, viel zijn oog – mogelijk op suggestie van Metternich - op de keizersdochter Marie Louise. Het huwelijk vond plaats op 11 maart 1810 en had tot doel de parvenu Napoleon een koninklijker allure te geven en het voortbestaan van de dynastie te verzekeren. Marie Louise werkte mee, maar beschouwde het als een persoonlijk offer. Een jaar later, op 20 maart 1811, baarde zij de keizer diens lang gewenste opvolger: Napoleon (II) Frans Karel Jozef Bonaparte (1811-1832), die de titel koning van Rome ontving. Zij trad te Parijs als regent op tijdens Napoleons afwezigheid in 1812, 1813 en 1814 toen hij op was veldtocht naar Rusland en tijdens zijn Duitse campagne. Na zijn eerste val in 1814 keerde ze terug naar Wenen, waar zij door de bevolking en door haar familie met open armen ontvangen werd. Zij ging niet in op Napoleons dringende verzoeken hem naar Elba te volgen. Ze bleef ook gedurende de Honderd Dagen in Wenen, opnieuw uitnodigingen van Napoleon negerend; hij heeft haar nooit meer gezien.

Bron: nl.wikipedia.org

Georges Rouget
detail

histoire-image.org

Napoleon
en zijn schilders [ 16 ]

Jean-Léon Gérôme (1824–1904)
Jean-Léon Gérôme
Jean-Léon Gérôme 1867-1868
Napoleon in Egypte, 1798
Jean-Léon Gérôme
Jean-Léon Gérôme 1867-1868
Napoleon in Egypte, 1798
Jean-Léon Gérôme
Jean-Léon Gérôme 1863
Napoleon in Egypte, 1798

Napoleon on the Nile: Soldiers, Artists, and the Rediscovery of Egypt | jeanleongerome.org