naar de gelijknamige roman uit 1854 van Camilo Castelo Branco
Os Misterios de Lisboa van de Portugese schrijver Camilo Castelo Branco (1825-1890) verscheen oorspronkelijk als feuilleton in 1853 in een dagblad van Porto. In 1854 werd het in boekvorm gepubliceerd. Met zijn tweede roman was de reputatie van de 29-jarige schrijver in Portugal gevestigd. In het voorwoord schrijft de auteur dat Os Misterios de Lisboa eigenlijk geen roman is maar een registratie van dagelijks leed.
Branco was net als zijn Franse tijdgenoot Stendhal een realist. Hij nam de sociale werkelijkheid van zijn tijd als uitgangspunt en verwerkte daarin feiten (Stendhal noemde ze “être vrai”) zoals deze in de krant te lezen waren. Toch is Os Misterios de Lisboa minder op werkelijke feiten gebaseerd dan Branco’s andere romans. Zoals in de meeste naturalistische romans uit de negentiende eeuw is er een veelheid aan personages (hier meer dan veertig!) die vaak allemaal hun geschiedenis te vertellen hebben.
De schrijver is een jonge edelman die zijn verhaal begint met de zin: “Era eu um rapaz de catorze anos, e não sabia quem era” (Ik was jongen van veertien en wist niet wie ik was.) In de zoektocht naar zijn identiteit speelt Padre Dinis een centrale rol. Wanneer João, zoals de veertienjarige wees zichzelf heeft genoemd, na een vechtpartij met een andere jongen uit het weeshuis door Dinis wordt bezocht, begint de ontrafeling van het verleden.
e não sabia quem era
eerste zin uit Os Misterios de Lisboa
Hij blijkt de onwettige zoon van Ângela en Pedro da Silva, die oprecht van elkaar hielden maar hun liefde bleek toch onmogelijk omdat Ângela‘s vader, de Markies de Montezelos, geen toestemming gaf voor een huwelijk. Deze wilde per se een rijke echtgenoot voor zijn dochter. Toen Ângela zwanger bleek te zijn van Pedro, gaf haar vader opdracht een huurmoordenaar de opdracht de baby te doden. Dinis vermomde zich als zigeuner en benaderde de huurmoordenaar. Hij bood hem tachtig cruzeiros aan voor de levende baby.
Zo hoort de jonge edelman dat Ângela zijn moeder is, dat zijn vader Pedro da Silva dood is en dat Padre Dinis hem veertien jaar geleden van het leven gered heeft en hem naar een weeshuis heeft gebracht. Maar na dit eerste geopenbaarde geheim begint de ontrafeling pas echt. De levens van de jonge edelman, zijn moeder, Padre Dinis en de huurmoordenaar blijken intens met elkaar vervlochten.
Saudade, de Portugese versie van het Duitse Welschmerz, speelt in deze Portugese naturalistische roman uit de negentiende eeuw een grote rol. De levensverhalen zijn bijna altijd tragisch, maar er is ook loutering. Zo wordt Ângela na haar ongelukkige liefde met Pedro door haar vader gedwongen met een liefdeloze graaf te trouwen. De graaf behandelt haar slecht, maar komt op zijn sterfbed tot inkeer en maakt haar tot erfgenaam. Ângela weigert de erfenis, omdat ze het een oneerbaar bezit vindt en besluit in te treden in het klooster.
Anacleta dos Remédios is een hoer die het met een priester houdt van wie ze drie kinderen heeft. Op een dag vergiftigt ze hem. Haar loutering komt nadat haar godvruchtige dochter zelfmoord pleegt nadat ze door haar eigen moeder tot prostitutie is gedwongen. Als een boetvaardige Maria Magdelana trekt Anacleta zich in het bos terug en geneest er zieken die van alle kanten toestromen. De Markies de Montezelos ontloopt zijn lot ook niet. Hij verliest al zijn bezittingen en eindigt als bedelaar.
In 2005 publiceerde de jonge Duitse schrijver 
Dat Alexander von Humboldt een leverancier van vermakelijke anekdotes is, was mij al langer bekend. Toen ik in 1986 zelf een reis naar Zuid-Amerika maakte, kende ik al verhalen van de man met een hoge hoed en de pandjesjas die samen met een Franse botanicus door het oerwoud trok. Als het prototype van de romantische wetenschapper gebruikte Humboldt zijn eigen lichaam soms als meetinstrument. Zo stapte hij in het water waar sidderalen zwommen om te testen hoe sterk de elektrische lading was en proefde hij curare, waarbij hij zijn veronderstelling bevestigd werd dat curare hoogstens wat duizelingen wanneer het door de mond werd ingenomen. Zolang je maar geen wondje in je mond had, want wanneer curare rechtstreeks met bloed in contact kwam, was het onherroepelijk een dodelijk gif. Door zijn nieuwsgierigheid en onverschrokkenheid grenzend aan doodsverachting had Humboldt het avontuur aan zijn kont hangen. De ideale protagonist voor een historische roman of film. Naar mijn weten heeft Werner Herzog zich nooit gewaagd aan een verfilming van Humboldt‘s reis door Nieuw-Granada en het vice-koninkrijk Peru, zoals de overzeese gebieden van Spanje tussen 1799 en 1806 nog heetten. Vergeleken bij Von Humboldt was Fitzcaraldo een operaminnende huismus.
Als postzegelliefhebber ben ik erg blij met de omslag van de nieuwe VPRO-gids. Ditmaal geen eigen ontwerp maar een uitvergroting van een postzegel uit 1921, de zogeheten brandkastzegel. Daar hoort een heel verhaal bij dat te lezen is in een vier pagina’s groot 
