Na 1809 liepen de spanningen tussen Napoleon en zijn “bondgenoot” Rusland steeds verder op. In het voorjaar van 1812 was de spanning zo groot geworden, dat Frankrijk en Rusland mobiliseerden. De confrontatie tussen Napoleon en Alexander was in meerdere opzichten een strijd. Allereerst was het een strijd tussen twee ego’s. De keizer van Frankrijk en de tsaar van Rusland hadden de status van een halfgod en wilden beslist niet voor elkaar buigen, alleen al om voor eigen volk geen gezichtsverlies te lijden. Alexander I had in juli 1807 al genoeg gezichtsverlies geleden toen hij met zijn rug naar de muur stond en zich door Napoleon had laten dwingen tot het sluiten van de Vrede van Tilsit. Hij was nu “bondgenoot” geworden van de in zijn land zo gehate “antichrist” Bonaparte. In Rusland werd de Vrede van Tilsit als verraad gezien en Alexander I wist dat hij zijn positie daardoor in het wankelen had gebracht en dat hij bij een volgende confrontatie niet meer met Napoleon zou mogen onderhandelen. Die confrontatie kwam vijf jaar later.

Napoleon van zijn kant wilde wél onderhandelen. Ook al had hij een leger van 600.000 soldaten naar de Russische grens gebracht, hij wilde in zijn hart geen oorlog. In plaats daarvan wilde hij Alexander I opnieuw dwingen tot een akkoord. In mei 1812 stuurde hij vanuit Dresden de diplomaat De Narbonne naar Vilnius waar Alexander op dat moment verbleef. Op 18 mei arriveerde hij in Vilnius en werd door de tsaar ontvangen. Maar deze had niet de behoefte om te praten. Alexander I was steeds duidelijk geweest: hij zou alleen met Napoleon onderhandelen als deze zijn legers zou terugtrekken achter de Rijn. Dat was uiteraard een no go, want zo redeneerde Napoleon, waarom zou hij zich helemaal moeten terugtrekken als de Russische legers zich langs de grenzen van zijn rijk hadden opgesteld en zo het hertogdom Warschau en Pruisen konden binnenvallen? Het noodlot had beide wereldleiders met hun legers pal tegenover elkaar gezet. Napoleon probeerde een oorlog te voorkomen, maar Alexander I wilde niet meer praten.

Zamoyski beschrijft het onderhoud tussen de Franse diplomaat en de tsaar. Op een gegeven moment spreidde Alexander I een kaart van Rusland uit op tafel en sprak: “Mijn beste graaf, ik ben ervan overtuigd dat Napoleon de grootste generaal van Europa is, dat zijn legers het meest gehard zijn in de strijd, zijn luitenants het dapperst en het meest ervaren; maar ruimte is een hindernis. Als ik me na een paar nederlagen terugtrek, de bevolking met me meesleep, kan ik de strijd overlaten aan de tijd, de wildernis en het klimaat en kan ik nog steeds winnen van het geduchtste leger van onze tijd.”

Op 19 mei 2012, vandaag precies 205 jaar geleden, stond er een rijkelijk bevoorraad rijtuig klaar voor de Narbonne voor zijn terugreis naar Dresden. Het zou nog vier weken gewapende vrede zijn voordat Napoleon Rusland binnentrok. De Pruisische majoor Carl von Clausewitz, die op dat moment voor de tsaar vocht, zou later in zijn beroemde theoretische werk Vom Kriege schrijven dat oorlog een voortzetting is van diplomatie met andere middelen.

Russia played a fundamental role in the outcome of Napoleonic Wars; the wars also had an impact on almost every area of Russian life. Russia and the Napoleonic Wars brings together significant and new research from Russian and non-Russian historians and their work demonstrates the importance of this period both for Russia and for all of Europe.
 
Bron: palgrave.com
 
verschenen in de serie War, Culture and Society, 1750-1850

Chronologie 16 mei – 28 juni 1812
16 mei Napoleon komt in Dresden aan en logeert in het kasteel van de koning van Saksen.
18 mei Napoleon en Frans I van Oostenrijk ontmoeten elkaar in Dresden.
18 mei Graaf de Narbonne probeert in Vilnius tevergeefs te onderhandelen met tsaar Alexander I.
26 mei Napoleon heeft een onderhoud met Wilhelm Friedrich III van Pruisen in Dresden.
26 mei De graaf de Narbonne komt in Dresden aan en rapporteert Napoleon de mislukte onderhandelinspoging met tsaar Alexander I.
28 mei In Boekarest sluiten Rusland en het Ottomaanse Rijk vrede.
29 mei Napoleon vertrekt uit Dresden op weg naar het Grande Armée aan de Njemen.
7 juni Napoleon arriveert in Danzig en verblijft daar tot 11 juni.
12 juni Napoleon komt aan in Koningsberg (het huidige Kaliningrad).
18 juni De Verenigde Staten verklaren Engeland de oorlog.
21 juni In Gumbinnen spreekt Napoleon de Grande Armée toe en kondigt de “seconde guerre de Pologne” af.
24, 25 en 26 juni Napoleon en zijn Grande Armée steken de Njemen over. De Russische veldtocht is begonnen.
28 juni Napoleon arriveert in Vilnius nadat de Russen zich hebben teruggetrokken.

De Württembergse jurist, generaal-majoor en militaire schilder Christian Wilhelm von Faber du Faur (1780-1854) nam in 1812 deel aan de veldtocht van Napoleon naar Rusland en legde deze vast in indringende beelden. In 1843 werden 55 litho’s gebundeld in een foliant onder de naam Rußland 1812.

met Faber du Faur in Rusland [ 1 ]

In de hoofdstukken 26 (Riolen), 27 (Het China van Europa) en 28 (Een grote vergissing) gaat het respectievelijk over Parijs, de censuur in Oostenrijk en de censuur in Rusland. Aan het einde van elk hoofdstuk verklaart Zamoyski ons de titel van het betreffende hoofdstuk in een citaat. Zo schrijft Lucien de la Hodde in 1850:

Met “de riolen van Parijs” bedoelde Lucien de la Hodde overigens ook de krochten van Parijs. Napoleon III heeft zijn boodschap in ieder geval goed begrepen want in de jaren vijftig begon hij onder leiding van de perfect Le baron Hausmann aan een transformatie van Parijs. De nauwe straten waar het gepeupel in 1789, 1830 en 1848 barricades hadden opgeworpen werden vervangen door brede boulevards.

Metternich en Tsaar Nicolaas I zagen Parijs als één grote beerput van politiek en moreel verval. De Julirevolutie van 1830 bevestigde hen in deze opvatting. In de jaren dertig en veertig was er in Oostenrijk en Rusland een diep wantrouwen naar alles wat Frans was. Nicolaas I liet na de Julirevolutie het bevel uitgaan dat alle Russen onmiddellijk Frankrijk moesten verlaten. Hij was bang dat de Russen in Frankrijk besmet werden met het virus van de Revolutie. Zowel in Oostenrijk als in Rusland verscherpte na 1830 de censuur. Zamoyski besluit hoofdstuk 27 met de woorden: Hermetisch afgesloten achter een hoge muur van repressie en censuur was het land (Oostenrijk) eind jaren 1840 “het China van Europa” geworden, zoals wel werd gezegd.

Repressie en censuur deden in Rusland niet onder voor die in Oostenrijk. Een Russische schrijver vergeleek het gebruik van censuur op de pers met het gebruik van “een kanon om een vlieg te doden”. Zamoyski geeft enkele bizarre voorbeelden van censuur onder het bewind van Nicolaas I, dat door Alexander Nikitenko, hoogleraar letterkunde en zelf ook censor, “één grote vergissing” werd genoemd. Zo werd een liefdesgedicht gecensureerd omdat een vrouw “goddelijk” werd genoemd en haar verschijning “hemels”. En in het theocratische Rusland van Nicolaas I kwamen deze kwaliteiten uitsluitend aan God toe.

“paranoia strikes deep” [ 2 ]