Tijdens de belegering van Sebastopol (1854-1855) schreef Leo Tolstoi (1828-1910) drie impressies over Sebastopol (december, mei en augustus) die gebundeld werden in Севастопольские рассказы. Een Engelse vertaling (The Sebastopol Sketches) is in de serie penguin classics al zeker dertig jaar verkrijgbaar. Een Nederlandse vertaling heb ik nog niet kunnen vinden. Tolstoi was als 26-jarige als commandant van een artilleriebatterij eerst in Silistra en daarna in Sebastopol gelegerd. Door zijn frontervaring tijdens de Krimoorlog kon hij in Oorlog en Vrede zo levendig de historische veldslagen bij Austerlitz en Borodino beschrijven. Orlando Figes begint het achtste hoofdstuk van zijn boek over de Krimoorlog met de impressie uit Sebastopol in December

Toward the north the activity of the day begins gradually to replace the nocturnal quiet; here the relief guard has passed clanking their arms, there the doctor is already hastening to the hospital, further on the soldier has crept out of his earth hut and is washing his sunburnt face in ice-encrusted water, and, turning towards the crimsoning east, crosses himself quickly as he prays to God; here a tall and heavy camel-wagon has dragged creaking to the cemetery, to bury the bloody dead, with whom it is laden nearly to the top. You go to the wharf—a peculiar odor of coal, manure, dampness, and of beef strikes you; thousands of objects of all sorts—wood, meat, gabions, flour, iron, and so forth—lie in heaps about the wharf; soldiers of various regiments, with knapsacks and muskets, without knapsacks and without muskets, throng thither, smoke, quarrel, drag weights aboard the steamer which lies smoking beside the quay; unattached two-oared boats, filled with all sorts of people,—soldiers, sailors, merchants, women,—land at and leave the wharf.
 
Bron: online-literature.com

Sebastopol in December 1854
Sebastopol in May 1855
Sebastopol in August 1855

Sevastopol Sketches [ en.wikipedia.org ]

Orlando Figes heeft een derde van zijn boek nodig om de aanloop naar de Krimoorlog te beschrijven. Met het Verdrag van Adrianopel dat in 1829 de Russisch-Turkse Oorlog van 1828-1829 beëindigde, was bepaald dat de Donauvorstendommen Moldavië en Walachije tijdelijk een protectoraat van Rusland zouden zijn. Onenigheid over de positie van orthodoxe christenen in het Jeruzalem, dat toen deel uitmaakte van het Ottomaanse Rijk, had de tsaar doen besluiten Moldavië en Walachije in de zomer van 1853 opnieuw te bezetten om druk uit te oefenen en stelt in het najaar een ultimatum. Met rugdekking van de westerse grootmachten Engeland en Frankrijk verwerpt de sultan het Russische ultimatum en op 4 oktober 1953 verklaart hij onder druk van islamisten, die hem dreigen met een islamitische revolutie, de oorlog aan Rusland.

Het is spannend om te lezen over het lange voorspel van de Krimoorlog. Het Ottomaanse Rijk, Rusland, Oostenrijk, Pruisen, Frankrijk en Engeland, geen van allen wilden ze een oorlog. En toch waren er partijen die wél oorlog wilden en uiteindelijk het meeste gewicht in de schaal legden. De Krimoorlog is de eerste oorlog geweest waarbij de pers als bespeler van de publieke opinie een rol speelde, met name in Engeland. Door de stormachtige technologische ontwikkelingen in de jaren dertig en veertig (spoorwegen, telegraaf en stoomscheepvaart) was er een nieuwe wereld ontstaan. Alles ging ineens veel sneller. Rusland had een voorsprong op het Ottomaanse Rijk, maar West-Europa had weer een voorsprong op Rusland wat de technologische ontwikkelingen betreft.

Dat er ondanks de behoedzaamheid van alle grootmachten om het Concert van Europa bij elkaar te houden, tóch oorlog kwam, heeft veel te maken met de rol van de media in Engeland. Terwijl de Times, van oudsher de conservatieve stem van Engeland beslist niet tegen Rusland was, keerde de liberale pers zich steeds meer tegen Rusland en werd pro-Turks. De jonge koningin Victoria moest niets van het onchristelijke Ottomaanse Rijk hebben en was eerder geneigd zich op te stellen aan de kant van de christelijke tsaar.

Sinds 1852 was er een coalitie van conservatieven en liberalen die geleid werd door Lord Abderdeen. De eerste minister stond eerder aan de kant van de koningin en degenen die beslist geen oorlog met Rusland wilden.Maar de liberale politicus Palmerston wist via de liberale pers de publieke opinie voor zich te winnen en de russofobie en patriottisme aan te wakkeren. Voor de liberalen stonden de handelsbelangen (in het Ottomaanse Rijk) centraal en daardoor voerden ze een agressieve buitenlandse politiek. Godsdienst speelde daarbij geen rol.

In maart 1854 verklaarde Groot-Brittannië de oorlog aan Rusland en werd zo betrokken bij de Krimoorlog. Aberdeen bleek niet goed in staat te zijn om met de oorlogsvoering om te gaan en sommige regeringsleden vonden de oorlogsvoering niet agressief genoeg. In januari 1855 diende parlementslid John Arthur Roebuck een motie in waarin hij voorstelde om een onderzoekscommissie op te richten die de manier van oorlogsvoering van Aberdeen moest controleren. Het voorstel van Roebuck werd door het parlement aangenomen en Aberdeen beschouwde dit als een motie van wantrouwen, waarna hij ontslag nam als premier.
 
Bron: nl.wikipedia.org

In het voorjaar van 2014 schreef ik op deze blog een paar stukjes over de Krimoorlog (1853-1856). Na de inlijving van de Krim door Poetin wilde ik meer weten over dit schiereiland in de Zwarte Zee dat van zo’n grote strategische betekenis is. Verliep de annexatie in 2014 vreedzaam, in het verleden was dat vaak anders. Het dieptepunt in de strijd om de Krim was de oorlog die ernaar genoemd is, hoewel de naam Krimoorlog eigenlijk niet juist is. De Krim was tussen 1853 en 1856 wél het voornaamste strijdtoneel, maar er werd ook gevochten in de Kaukasus, de Donaudelta en zelfs was er een Britse blokkade voor Sint Petersburg in de Finse Golf. In Rusland heet deze oorlog dan ook Восто́чная война (Oosterse Oorlog).

Het boek van Orlando Figes heeft juichende kritieken gekregen. Figes maakte veel gebruik van Russische bronnen die tot voor kort niet voor westerse historici toegankelijk waren. Daardoor kan hij het Russische perspectief beter belichten. Inmiddels heb ik ruim honderd van de 656 bladzijden gelezen en ik zit nog steeds in de aanloop van de oorlog ergens in de jaren veertig van de negentiende eeuw. Het is opvallend hoeveel parallellen er te trekken zijn met onze tijd. Religie en economische belangen speelden in de Krimoorlog een centrale rol. Waarschijnlijk is dat met de meeste oorlogen zo, maar in de Krimoorlog komt een tegenstelling naar voren die nog altijd speelt, namelijk het conflict tussen de islam en de westerse wereld. Rusland speelde daarin een bijzondere rol.

Enerzijds maakte Rusland deel uit van het Concert van Europa, de wereldorde die tijdens het Congres van Wenen in 1815 was vormgegeven. Samen met Engeland, Oostenrijk en Pruisen was Rusland de vierde grootmacht die Napoleon verslagen had. Tsaar Alexander I had een heel eigen visie op de Restauratie en nam in het najaar van 1815 het initiatief tot de Heilige Alliantie, een conservatief bondgenootschap tussen Rusland, Oostenrijk en Pruisen op christelijke grondslag. De liberale Engelsen waren ironisch over de ambities van Alexander I. Zijn verlangen naar een christelijk Europa vonden ze even wereldvreemd als lachwekkend. Op het Congres van Wenen werd met het herstellen van de monarchieën in Europa de revolutionaire geest weer terug in de fles gedwongen. Daar had je geen Heilige Alliantie voor nodig, vond men in Londen.

In 1815 was er in het Concert van Europa dus al geen klinkende harmonie tussen Engeland en Rusland. De situatie doet enigszins denken aan die van 130 jaar later toen de Verenigde Staten en de Sovjet Unie door de omstandigheden als geallieerden in elkaars armen gedreven waren, maar in de meeste gevallen tegenover elkaar lagen. Tussen Engeland en Rusland groeiden tussen 1815 en 1850 spanningen, met name in Azië waar beide grootmachten hun invloedssfeer wilden vergroten. De Cold War tussen Engeland en Rusland heette in de negentiende eeuw The Great Game.

In Engeland greep de russofobie om zich heen als een epidemie. De Engelsen waren er als de dood voor dat Rusland via Perzië en Afghanistan een bedreiging zou worden voor hun koloniale rijk in India. De Russische buitenlandse politiek in Centraal Azië werd vanuit Londen met grote argwaan gevolgd en de goede voorwendselen waarmee de Russen op de Balkan handelden werden met nog grotere argwaan bekeken. Nicolaas I, de opvolger van zijn broer Alexander I had zich namelijk uitgeroepen als de verdediger van het orthodoxe geloof en als de beschermheer van de orthodoxe christenen binnen het Ottomaanse Rijk. Maar voor de Engelsen was dit vooral een rechtvaardiging voor de Russische expansie op de Balkan. Ook Oostenrijk keek sinds 1829 met argusogen naar de Russische aanwezigheid in de Donauvorstendommen Moldavië en Walachije.

Orlando Figes beschrijft de aanloop naar de Krimoorlog in details en begint al in de achttiende eeuw. Het was namelijk onder de regering van Katharina II (1762-1796) dat de Russische opmars naar het Zuiden begon. Tijdens de Russisch-Turkse Oorlog van 1768 tot 1774 werd niet alleen het Kantaat van de Krim onafhankelijk van het Ottomaanse Rijk maar kreeg Rusland volgens het Verdrag van Küçük Kaynarca ook de status van beschermheer van alle orthodoxe christenen binnen het Ottomaanse Rijk. Deze bepaling zou in de negentiende eeuw grote gevolgen hebben.

De Krimoorlog [ 1-5 ]