Het thema van Sonsbeek 2016 is transACTION. Net als het woord “communicatie” kun je daar de hele wereld aan ophangen. Waar of wanneer je bent, bijna altijd is er een transactie met je omgeving, zeker wanneer je de stad in gaat en je geacht wordt je te gedragen als consument. Met de keuze voor het Indonesische een kunstenaarsinitiatief Ruangrupa uit Indonesië als curator, lijkt Sonsbeek 2016 gekozen te hebben voor een iets specifiekere interpretatie van het woord transactie, namelijk de uitwisseling tussen verschillende culturen. Als er één land in de wereld is geweest, waar Nederland ooit een intense relatie mee had, dan is het wel voormalig Nederlands-Indië, sinds 1945 Republik Indonesia.
Het koloniale tijdperk begon aanvankelijk met ruilen. Met kralen en spiegeltjes. Ik heb er zelf ooit aan meegedaan. In 1986 ruilde ik met een indianenstam aan de Ucayali in het Peruaanse regenwoud mijn onderbroeken (niet van Calvin Klein maar wel erg westers) tegen beschilderde urnen. Terug in Nederland kreeg ik spijt. Dan zijn er godzijdank nog enkele zuivere indianenstammen overgebleven in Zuid-Amerika en die worden dan door toeristen (ik dus) met westerse consumptiegoederen verpest. Ik legde het voor aan H.C.ten Berge die in 1987 gastdocent was aan de kunstacademie in Arnhem. Hij stond o.m. bekend om zijn belangstelling veel natuurvolkeren (Azteken en Inuit) en was voor mij de man die ik mijn “vuile transactie” (de onderbroeken waren overigens wel gewassen) kon opbiechten. Hij verraste mij met zijn reactie. In plaats van mij mores te leren, zei hij: “een ruil is een ruil”. Met andere woorden: een goede of foute ruil bestaat helemaal niet (totdat je erachter komt dat je belazerd bent). De indianen waren blij met mijn onderbroeken en ik was blij met de beschilderde urnen. Een win-winsituatie dus.
Maar kolonialisme heeft bitter weinig met een win-winsituatie te maken. Het ruilen werd al snel roven. Door zijn koloniale verleden draagt de blanke man voor altijd een onaflosbare hypotheek met zich mee. Zullen we daar op Sonsbeek 2016 iets van merken? Kunnen we weer gewoon ruilen, ditmaal met Indonesische kunstenaars? Of worden we in die ruil nog altijd met de schuld van het roven geconfronteerd? De Indonesische kunstenaar Agung Kurniawan is ervan overtuigd dat de Nederlandse overheid en haar burgers de misstanden van de koloniale geschiedenis van Indonesië nooit volledig hebben erkend. Vanmiddag mag hij Sonsbeek 2016 openen met de Parade, een optocht door de Arnhemse binnenstad waarin Arnhemmers zijn statement bevestigen. Kunst of activisme?
Ik vrees dat Sonsbeek 2016 nu al achtervolgd zal worden met het verwijt van een verborgen politieke agenda. Ook loopt Sonsbeek 2016 het risico een vehikel te zijn geworden van de duurzaam-en-ecologisch-bouwen-lobby. Transactie met niet-westerse culturen, wakkert niet zelden de hardnekkige mythe aan van de nobele wilde. Omdat deze dichter bij de natuur leeft, zou hij ook een zuiverder mens zijn. De nobele wilde bouwt zijn huisje duurzaam en ecologisch verantwoord. Dat zouden wij in het Westen ook moeten doen. Wordt “de nobele wilde” hier voor het karretje van de duurzaam-en-ecologisch-bouwen-lobby gespannen?
Sonsbeek 2016 moet natuurlijk over kunst gaan, maar kunst is, zoals we weten, nooit autonoom maar diep verstrengeld met onze maatschappij en de tijdgeest. Het toverwoord van de 21 eeuw is “duurzaam”. Dit wordt duidelijk gepresenteerd in het statement van de Indonesische kunstenaar Eko Prawoto. Naast de witte Sonsbeekvilla heeft hij van bamboe een paviljoen laten bouwen dat een soort spiegelbeeld in bamboe is. Het past prima in het thema transACTION: Nederland ontmoet Indonesië en westers bouwen ontmoet bouwen met natuurmateriaal.
Het is alweer 35 jaar geleden dat ik de kloosters van Metéora in centraal Griekenland bezocht. Het onwezenlijke landschap met zijn steile rotspartijen maakte meer indruk op mij dan de kloosters. In dezelfde zomer dat ik Metéora bezocht, ging de James Bond film 
