In het boekje bij de DVD-box van Die andere Heimat schrijft Edgar Reitz iets over de totstandkoming van zijn project. Heimat 1, 2 en 3 waren kronieken die zich afspeelden in de twintigste eeuw (1919-1999) en werden voor televisie geproduceerd. Met Die andere Heimat deed Reitz het helemaal anders. Het verhaal speelt zich af in 1843 en er werd ditmaal een bioscoopfilm (230 min.) van gemaakt. Heimat zou Heimat niet zijn als we daarbij niet terugkeren naar de familie Simon in Schabach op de Hunsrück.
Iedereen die genealogisch onderzoek doet en zich daarbij verdiept in de familie- en streekgeschiedenis van de eerste helft van de negentiende eeuw, zal zich voorstellingen proberen te maken van hoe onze voorouders toen leefden. Hoe zag de wereld eruit? Hoe kleedden de mensen zich? Welke verschillen waren er tussen de stad en het platteland?
Een historische roman of film is alleen geloofwaardig als het verleden in de details zichtbaar en voelbaar wordt. Edgar Reitz, die filmmaker én schrijver is, wilde voor deze film terug naar het jaar 1843. Twee jaar lang werkte hij aan Die andere Heimat en besteedde veel tijd aan documentatie om feiten en fictie geloofwaardig met elkaar te verbinden.
Dit schilderij uit de Düsseldorferschule toont hoe de boerenbevolking aan de Rijn en Moezel er in die tijd uitzag. Van de armoede die Die Andere Heimat toont is hier niets te zien
Eén gegeven werd zijn Leitmotiv: de emigratie van arme boeren van de Hunsrück (kreis Simmern) naar Brazilië in de jaren veertig en vijftig van de negentiende eeuw. In de grote geschiedenis is het een tamelijk onbekend gegeven gebleven, omdat het vooral een regionaal gebeuren was en minder grootschalig dan de zogenaamde Schwabentrek in de achttiende eeuw. Toch is een aanzienlijk deel van de boerenbevolking naar de Nieuwe Wereld vertrokken in de hoop de bittere armoede op de Hunsrück te ontvluchten. Op internet vond ik een lange lijst met namen van families die vanuit de Kreis Simmern naar Brazilië zijn geëmigreerd.
Bei der Untersuchung der Ursachen der Auswanderung nach Brasilien dürfen nicht nur die Lebensverhältnisse im Kreis Simmern Beachtung finden. Ebenso muss auch auf die Konditionen im Zielland hingewiesen werden. Eine darbende Ökonomie war wohl nicht der einzige Auswanderungsgrund. Zwar blieb der Raum Simmern industriell unterentwickelt, vermuten lässt sich aber eher ein Zusammenwirken von Agrarkrisen und vermehrter Auswanderung.Bezüglich der Landwirtschaft muss auf die Realerbteilung hingewiesen werden. Dabei wurde die Familienstelle im Erbfall gleichmäßig auf alle Erben verteilt, was, gerade vor dem Hintergrund des Bevölkerungswachstums, zu einer starken Verringerung des jeder Familie zu Verfügung stehenden Landes führte.Teilweise versuchten die Bauern, dem durch das zusätzliche Erlernen eines Handwerks auszuweichen, was jedoch zu einer Überfüllung dieser handwerklichen Berufszweige führte. Durch die fehlende industrielle Entwicklung des Kreises konnte diese Entwicklung nicht aufgefangen werden. Diese strukturell bedingte Armut – der vorindustrielle „Pauperismus“ Mitte des 19. Jahrhunderts – hatte – und dies gilt wohl auch für den Kreis Simmern – einen vermuteten Höhepunkt in den 1840er Jahren, als zudem Missernten die Situation verschärften.
Bron: auswanderung-rlp.de
Edgar Reitz vertelt hoe in 2011 onder leiding van production designer Toni Gerg in het bestaande dorp Gehlweiler het historische “Schabach” vorm heeft gekregen. Reitz wilde uitdrukkelijk geen decorbouw, maar een echt boerendorp uit 1843. Dus werden alleen tijd- en streekgebonden materialen gebruikt. Ook de interieurs werden zorgvuldig nagebouwd. De filmset moet in 2011 op een openluchtmuseum hebben geleken.
Om de couleur locale te versterken, werd het dorp eerst ingeleefd. Tussen de huizen liepen kippen en ganzen. De acteurs woonden zelf wekenlang in hun boerenwoningen en moesten dagenlang dezelfde kleren dragen om zich in hun rol in te leven. Doordat hun kleding vaak te nauw was en de stof schuurde, gingen ze zich ook anders bewegen. Op deze manier wilde Reitz zo dicht mogelijk het boerenleven anno 1843 benaderen. Die andere Heimat brengt het verleden zo authentiek in beeld, dat het wel een tijdmachine lijkt.
Net als in de vorige reeksen van Heimat wordt de grote geschiedenis hier en daar ingeweven in de kleine geschiedenis van de boeren op de Hunsrück. We horen de oudere bewoners over Napoleon spreken en de jongeren over Junges Deutschland. Sinds 1815 zijn de bewoners van de Hunsrück onderdanen van de koning van Pruisen. Deze vaardigt een decreet uit. Tijdens de Vormärz (1815-1848) zijn er overal in Europa monarchistische dictaturen en heerst er repressie van liberale bewegingen.
Schwarz, rot, gold, de nationale driekleur, die tijdens het Hambacher Fest in 1832 voor het eerst werd meegedragen en Duitsland verenigen moet, is in Die andere Heimat ook even te zien. Pas na de maartrevolutie van 1848 zal de Duitse vlag in Frankfurt officieel gaan wapperen.
De radicaal-democratische krant Die Rheinische Zeitung wordt in Schabach niet gelezen. Hoofdredacteur Karl Marx publiceert in deze krant onder andere over de armoede van de wijnboeren in de Moezelstreek. In 1843 wordt Die Rheinische Zeitung verboden. Zo blijft de naam van de beroemde tijdgenoot Karl Marx voor de inwoners van Schabach onbekend. Maar helemaal aan het einde van de film is een scène waarin we wél een andere grote Duitser ontmoeten. Hij vereert het boerengat Schabach zelfs met een bezoek.
