In het kunstenaarsportret Neo Rauch – Gefährten und Begleiter filmt Nicola Graef niet alleen op zijn atelier in Leipzig maar volgt ze Neo Rauch over de hele wereld, met name in de Verenigde Staten. We zien hem tijdens openingen van tentoonstellingen (in de galerie van David Zwirner) in New York, in Los Angeles en in Miami. David Zwirner vertelt waarom de Amerikanen het werk van Neo Rauch zo aantrekkelijk vinden. De schilder uit Leipzig representeert voor de Amerikanen het typisch Duitse gevoel voor geschiedenis en identiteit. Uiteraard is Rauch zelf ook de representant van een fascinerend stukje naoorlogse Duitse geschiedenis: de DDR. Zijn schilderijen leunen op het sociaal realisme met de nadruk op de menselijke figuur in actie. Hij plaatst deze graag in het Oost-Duitse landschap. Dit alles wordt opgediend in aansprekende kleuren.

Natuurlijk heeft Rauch eind jaren negentig mee kunnen liften op de ostalgie en sinds 2003 op het succes van Good Bye Lenin! De DDR was hip geworden. DDR-design werd gretig verzameld en als retro gerecycled. Het werk dat Rauch vlak na de Wende in de jaren negentig maakte, verwijst overduidelijk naar de iconografie inclusief de typografie van de jaren vijftig. Hij laat ook een voorkeur zien voor de kleuren uit die tijd: vaal blauw, warm geel, rode oker, warm groen en grijs. Zo roept hij een tijd op waar je naar terug zou willen. Nostalgie.

Het gevoel van nostalgie combineert hij met een gevoel van onbehagen. Dat is bijvoorbeeld te zien in het schilderij Alte Verbindungen uit 2008. Het is een droomachtig tafereel. De figuren rechtsonder lijken uit een Real Estate Advertorial uit de jaren vijftig geplukt. Maar Rauch heeft hier ook duidelijk naar Max Beckmann gekeken. Het is een alledaags Home sweet home tafereel. Of de aktetas naast de man duidt op aankomst of vertrek is niet duidelijk. Maar verontrustend is al het andere: de lucht, het monolithische gebouw en natuurlijk die reusachtige knikkerbaan die als een open wond in het landschap ligt. De titel, die bij de interpretatie meestal een voorzet geeft, brengt ons niet veel verder. Oude verbindingen… Doe maar een gooi.

In een werk dat Rauch vijftien jaar geleden schilderde, komt de verbinding met het verleden expliciet naar voren in de figuur rechts in een uniform uit de Napoleontische tijd. Waarom deze figuur hier staat is niet duidelijk. Wat de anderen erbij doen, is evenmin duidelijk. Ze zijn “met iets bezig”. De titel brengt ons ook al niet verder. Dat het tafereel zich in een schuur afspeelt, hadden we al gezien. Er een suggestie van een verhaal en van geschiedenis gegeven. Tegelijkertijd blijft het tafereel oppervlakkig, een mengelmoesje.

Das Gehege (2016) vind ik veel overtuigender dan Scheune (2003). Het is subtieler. Hier trekt Rauch een parallelle wereld open. We zien een tafereel dat zich in de zeventiende eeuw in Duitsland zou kunnen afspelen, maar dan niet tijdens de Dertigjarige Oorlog. In deze parallelle wereld is de geschiedenis een andere kant op geslingerd. Alsof er een buitenaardse beschaving is neergestreken in de Bauernhof.

Späte Heimkehr (2013) is allesbehalve subtiel. Het tafereel roept bij mij een herinnering op aan een illustratie van Gustave Dore voor de Divina Commedia: het woud der harpijen. Rauch schildert echter geen kwaadaardige harpijen, maar eerder gevederde sukkels. De fabrieksarbeidster die thuiskomt met flamingo- en papegaai-achtig creatuur wordt door haar gevleugelde echtgenoot (?) begroet met een mea culpa gebaar. Door de donkere wolken zien we het apocalyptische beeld van een brandende stad. Waar gaat dit in godsnaam allemaal over?

Neo Rauch trekt zijn handen ervan af: “Deswegen versuche ich auch, mit dem – der Dingfestmachung durch den interpretatorischen Zugriff auf der Zeitachse – zu entziehen. Und ich will mich auch nicht die Verantwortung nehmen lassen für irgendwelche reflektorischen Aufgabenstellungen und für irgendwelche politischen Zielstellungen…”

Het heeft weinig zin om op de schilderijen van Neo Rauch een interpretatie los te laten. Ze nodigen daartoe uit, maar zijn eigenlijk helemaal niet daarvoor gemaakt. Het is als een huis met een deur die geen toegang biedt. Als je de deur open doet, blijkt de muur achter de deur gewoon door te lopen. Het kan evengoed een geschilderde deur zijn die nooit open zal gaan. Oppervlakte met de schijn van diepgang.

neorauch-derfilm.de