Vorig jaar schreef ik hier iets over de stadsfotografen Johannes Leendert Scherpenisse en Max Missmann. De eerste fotografeerde honderd jaar geleden in Amsterdam, de tweede in Berlijn. Een andere Berlijnse stadsfotograaf is Heinrich Zille, vooral bekend geworden als satirisch tekenaar. Michaela liet mij een fotoboek van hem zien: Berlin um die Jahrhundertwende.
Daarin opgenomen niet alleen straatbeelden maar ook interieurfoto’s, zoals onderstaande foto die genomen is in het atelier van de beeldhouwer August Gaul. Deze roept bij mij herinneringen op aan modelfoto’s die in diezelfde jaren verschenen in het legendarische Amerikaanse fototijdschrift Camera Work. Fotografen als Heinrich Kuehn, Gertrude Käsebier en Edward Steichen publiceerden in Camera Work gelijksoortige modelfoto’s die nog sterk verbonden waren met de negentiende eeuwse salonschilderkunst.
De Duitse graficus, tekenaar en fotograaf Heinrich Zille werd in januari 1858 geboren in Radeburg bij Dresden. Heinrich groeide op in een arm arbeidersgezin in Berlijn. Zille volgde een opleiding tot lithograaf en volgde in zijn vrije tijd kunst- en tekenlessen. Tijdens zijn opleiding bestudeerde hij in opdracht van zijn leermeester professor Hosemann het leven van alledag. Hiermee legde Heinrich de basis voor zijn latere werk.
Aan het begin van de Eerste Wereldoorlog vond Zille, dat Duitsland in haar recht stond en liet hij vooral de vrolijke kant van het soldatenleven zien. Pas na het zien van de gewonde soldaten en nadat hij de verhalen van het front had gehoord, veranderde hij zijn mening. Dit bracht hij tot uiting in zijn werk. Hij tekende moegestreden en verminkte soldaten, die met hun laatste krachtsinspanningen terugkeerden van het front. Ook toonde hij vrouwen, die in eigen land het mannenwerk overnamen, terwijl hun mannen buiten de landsgrenzen aan het vechten waren.
Door de slechte sociale omstandigheden in Berlijn werd de kijk op de maatschappij van Heinrich Zille steeds scherper. Hoe kritischer hij werd, hoe meer populariteit hij verwierf onder de bevolking en andere kunstenaars. Zille werd zo populair, dat de impressionistische schilder Max Liebermannn hem voordroeg als lid van de Pruisische Academie der Kunsten. Bovendien werden er films gemaakt, waarin zogenaamde Zille-figuren de hoofdrol speelden. Op 70-jarige leeftijd kreeg Heinrich Zille een overzichtstentoonstelling in Berlijn. Een jaar later overleed hij. Tweeduizend mensen liepen in augustus 1929 mee in de rouwstoet, waaronder beroemde schrijvers, acteurs, kunstenaars en politici. ( Bron: cultuurarchief.nl )
de 150e geboortedag van Heinrich Zille
