Donker, zwaar en vol

gekregen van Martina: Gründerzeit, Möbel und Zimmereinrichtungen
van F. Schwenke uit 1881 (facsimile uit 1985)

Ornament und verbrechenDit jaar is het honderd jaar geleden dat het Bauhaus werd opgericht. De principes van het Bauhaus zouden het gezicht van onze leefwereld in de twintigste eeuw fundamenteel veranderen. Deze principes waren formeel en braken met de historische oogopslag van de negentiende eeuw.

Het Bauhaus was niet uit de lucht komen vallen, maar na de Eerste Wereldoorlog ging het ineens hard met de verzakelijking in de grafische en industriële vormgeving en architectuur. De stroming die door het Bauhaus in gang gezet werd, kreeg in de jaren twintig haar naam: Neue Sachlichkeit. In het Engels werd deze stroming bekend onder verschillende namen: New Objectivity, New Matter-of-factness, New Resignation, New Sobriety en New Dispassion. In Nederland werd het letterlijk uit het Duits vertaald: Nieuwe Zakelijkheid. Het gaat hier dus om een zakelijke, sobere, objectiverende, afstandelijke stijl.

De breuk met het verleden werd in 1919 versterkt door de afloop van de Eerste Wereldoorlog. Men wilde afrekenen met de oude wereld en dat gold zeker in Duitsland. Het Duitse Keizerrijk (1871-1918) werd door de overwinnaars, maar ook door de socialisten en communisten in de Weimarrepubliek (1918-1933), gezien als de aanstichter van de Grote Oorlog. De laatste keizer Wilhelm II ging in ballingschap en het keizerrijk werd bij het grofvuil gezet. Alles dat herinnerde aan het opgeblazen nationalisme uit de zogenaamde Gründerzeit en Jahrhundertwende werd afgedankt.

Gründerzeit, Möbel und ZimmereinrichtungenWanneer je wilt weten wat voor spullen dat precies waren, kun je bijvoorbeeld Huis Doorn bezoeken. Wilhelm II liet in 1920 namelijk zestig treinwagons vol met spullen uit zijn paleizen in Berlijn en Potsdam naar Doorn komen.

Maar je kunt ook bladeren in Gründerzeit, Möbel und Zimmereinrichtungen (uitgegeven in twee delen in 1882 en 1884). Het is typisch een product uit de Victoriaanse tijd (Keizer Wilhelm II was overigens het oudste kleinkind van koningin Victoria van Engeland) met grote en perfect uitgevoerde staalgravures van meubelstukken. In het tweede deel uit 1884 staan zelfs enkele foto’s afgedrukt in halftoonraster, een Amerikaanse uitvinding die in 1881 door Frederic Ives in Philadelphia gepatenteerd was. Wanneer je de zware, volle en donkere Wilhelminische interieurs in Gründerzeit, Möbel und Zimmereinrichtungen langs je heen ziet gaan, begin je te begrijpen waarom het Bauhaus dit allemaal op de schroothoop van de geschiedenis heeft gegooid en waarom we het nu liever licht en ruim houden in ons interieur.

Meubel
Veel meubels uit de periode van het historisme zijn neo-renaissancistisch en doen denken aan de gevels van Italiaanse kerken, waarbij architectonische elementen in hout zijn uitgevoerd.

De lelijke tijd
Bijna 25 jaar geleden was in het Rijksmuseum de tentoonstelling De lelijke tijd – pronkstukken van Nederlandse interieurkunst 1835-1895 te zien.