Eigenlijk hou ik helemaal niet van misdaadfilms maar voor film noir heb ik een groot zwak. De zwartwit-cinematografie, belichting en het tijdsbeeld zuigen me altijd weer een nieuwe noir binnen. In het public domain staan honderden films waarvan het copyright om verschillende redenen niet verlengd is en die dus legaal via het internet getoond mogen worden, zoals op het YouTube-kanaal Cult Cinema Classics. In maart keek ik naar twaalf film noirs uit de periode 1945-1955. Het zwaartepunt valt in de tweede helft van de jaren veertig omdat het genre toen op zijn hoogtepunt was en de meeste verschenen. In de komende reeks bespreek ik deze twaalf films: 1 uit 1945, 4 uit 1946, 2 uit 1949, 2 uit 1950 en 1 uit 1955. Deze keer: The Stranger van Orson Welles. Cinematografie van Russell Metty.
In 1946 was Orson Welles pas 31 maar had in de filmwereld al een heel leven achter de rug, met twee meesterwerken (Citizen Kane in 1941 en The Magnificent Ambersons in 1942) maar met ook een verschrikkelijke strijd met William Randoph Hearst en de productiemaatschappij RKO. Voordat hij zelf weer zou schitteren in The Lady of Shanghai in 1947 met zijn toenmalige vrouw Rita Hayworth en in 1949 als Harry Lime in The Third Man, maakte hij in 1946 de wat minder bekende film noir The Stranger. In de hoofdrollen Edward G.Robinson, Loretta Young en Welles himself.
De artistieke vrijheid die Orson Welles met Citizen Kane gekregen had, was definitief voorbij. Hij vreesde dat er anders meedogenloos geknipt zou worden door de producent zoals met The Magnificent Ambersons was gebeurd. The Stranger is een conventionele Hollywoodfilm geworden. Welles had zich laten temmen, maar toch is deze film zeker niet tam geworden. Het is de eerste speelfilm waarin filmbeelden van concentratiekampen en massagraven worden getoond. De nazi was in 1946 het nieuwe archetype van het kwaad geworden. Het Proces van Neurenberg werd pas in 1947 afgerond en toen deze film gemaakt werd, was de jacht op nazi’s in volle gang.
Eward G. Robinson speelt inspecteur Wilson die jaagt op de voortvluchtige oorlogsmisdadiger Franz Kindler, gespeeld door Orson Welles. Hij heeft een vermoeden dat deze in een stadje in Connecticut onder een valse identiteit zit ondergedoken. Als lokaas gebruikt hij een andere nazi en laat deze schaduwen. Deze Meineke vindt zijn vroegere nazivriend, maar omdat Kindler het niet vertrouwt, vermoordt hij zijn oude vriend, zonder dat iemand het ziet. Nu Meineke plotseling verdwenen is en het spoor is doodgelopen, besluit inspecteur Wilson zelf eens in het stadje te gaan kijken.
Scenarioschrijver Victor Trivas ontving in 1947 een oscarnominatie voor het beste scenario. Hij liet daarin Franz Kindler een hard vonnis vellen over de Duitser: “The German sees himself as the innocent victim of world envy and hatred, conspired against, set upon by inferior peoples, inferior nations. He cannot admit to error, much less to wrongdoing, not the German. We chose to ignore Ethiopia and Spain, but we learned from our own casualty list the price of looking the other way. Men of truth everywhere have come to know for whom the bell tolled, but not the German. No! He still follows his warrior gods marching to Wagnerian strains, his eyes still fixed upon the fiery sword of Siegfried, and he knows subterranean meeting places that you don’t believe in. The German’s dream world comes alive when he takes his place in shining armor beneath the banners of the Teutonic knights. Mankind is waiting for the Messiah, but for the German, the Messiah is not the Prince of Peace. No, he’s… another Barbarossa… another Hitler.”Bron: villains.fandom.com
