Deutschland. Ein Wintermärchen van Heinrich Heine
Het woord Heimat is eigenlijk onvertaalbaar. Je kunt het zeker niet vertalen met ‘vaderland’ want dat is mannelijk, terwijl Heimat vrouwelijk is en onmiddellijk verbonden is met de aarde, die behalve vrouwelijk ook moederlijk is. ‘Moederland’ zou eerder in aanmerking komen, of ‘thuisland’ omdat het woord ‘Heim’ erin zit. Wanneer je de Duitse filmreeks Heimat in zijn geheel ziet, dan blijkt Heimat niet alleen een lokatie maar ook een tijd te omvatten. Heimat gaat dus dieper dan het horizontale Boden, het is ook de verticale lijn van het Blut. Kortom, Heimat is de tijdloze verbondenheid met de moederschoot, de oorspronkelijke Lebensraum. Zo, de hoge woorden zijn eruit. Al zijn ze door de nazi’s nog zo misbruikt, ik geloof niet dat er in het Nederlands woorden bestaan die deze mystieke betekenis zo krachtig uitdrukken. Als onze taal ‘het huis van het Zijn’ is, zoals Heidegger eens heeft opgemerkt, dan voel ik mij thuis in een huis met Duitse fundamenten: Die Sprache ist das Haus des Seins. In Heimat komt het allemaal aan bod, inclusief de studenten die staan te ‘heideggeren‘ aan de zijlijn van het voetbalveld.
Maar nu naar Heinrich Heine. Hij leefde honderd jaar vóór de eeuw van Heimat en verliet net als Paul Simon zijn geboortegrond. Reden: de censuur die in Pruisen was afgekondigd na de julirevolutie van 1831. Heine vluchtte naar Frankrijk, zoog zich daar vol met liberale opvattingen en bekritiseerde de Restauratie en het opkomende nationalisme. Als jongen van dertien had hij in Düsseldorf de troepen van Napoleon binnen zien trekken en was hij onder de indruk geraakt van de idealen van de Franse Revolutie. Voor Pruisen werd hij zo een landverrader. Nadat hij in 1843 nog eenmaal voor een paar weken naar zijn Heimat was teruggekeerd voor een bezoek aan zijn uitgever en aan zijn moeder in Hamburg , schreef hij in Parijs zijn satirische epos, waarin hij oprechte vaderlandsliefde en kritiek op datzelfde Pruisische vaderland fijnzinnig met elkaar verenigde. Na publicatie in 1844 werd Deutschland. Ein Wintermärchen in Pruisen verboden en koning Friedrich Wilhelm IV van Pruisen kondigde zelfs een arrestatiebevel af waardoor Heine geen tweede keer kon terugkeren. De hele negentiende eeuw zou het epische gedicht als een schandschrift beschouwd worden, ook toen de censuur werd opgeheven. Maar de eeuw daarop zouden de nazi’s zijn boeken zelfs gaan verbranden en bleek dat Heine profetische woorden had gesproken.
verbrennt man am Ende
auch Menschen.
Heinrich Heine
Het aardige van Deutschland. Ein Wintermärchen is dat je met dit epische gedicht niet alleen een reis door de geschiedenis maakt, maar ook een reis door Duitsland. Heine komt bij Aken de grens over, reist dan via Keulen, Hagen, Paderborn naar Hamburg. De spoorwegen bestonden in 1843 nog net niet en de reis gaat nog per koets. In Keulen ziet Heine de beroemde dom die dan al bijna zes eeuwen bestaat, maar nog steeds niet voltooid is. In 1842 heeft koning Friedrich Wilhelm IV van Pruisen echter besloten om de dom te laten voltooien. Niet zozeer vanuit religieuze maar vooral vanuit prestigieuze overwegingen, want de Keulse dom zou in 1880 met 157 meter het hoogste gebouw van Europa worden en met name dat feit telde. Maar Heine is juist blij dat hij de torens van de dom in 1843 nog impotent aantreft en bezingt ze satirisch als een monument van Duitsland’s kracht. Zo streek hij de trotse nationalisten tegen de haren in en dat werd hem dus niet bepaald in dank afgenomen: hij werd gestraft met een leven in ballingschap.
Sein großes »Halt!« gesprochen -
Seit jenem Tage blieb der Bau
Des Domes unterbrochen.
Er ward nicht vollendet – und das ist gut.
Denn eben die Nichtvollendung
Macht ihn zum Denkmal von Deutschlands Kraft
Und protestantischer Sendung.
Bron: gutenberg.spiegel.de
Niet alleen zijn vaderland, maar ook het katholieke geloof kregen van Heine een satirische behandeling. Ook hier gaf hij weer blijk van zijn vrijheidsliefde en afkeer van censuur. We zien ook dat Heine zijn beroemde uitspraak over boekverbranding baseerde op de Middeleeuwse ketterverbrandingen. Hij keek achterom en wist dat het verbranden van het woord tenslotte weer tot het verbranden van het vlees zou leiden.
hat hier Bücher und Menschen
verschlungen;
Die Glocken wurden geläutet dabei
Und Kyrie eleison gesungen.
Heinrich Heine
König Friedrich Wilhelm IV. will mit seiner Teilnahme am Dombaufest zu Köln am 14.August 1842 die Aussöhnung zwischen Staat und Kirche demonstrieren. Gemeinsam mit Erzbischof von Geisel legt er den Grundstein zum Weiterbau. Zugleich ist der Dom ein nationales Symbol: Seine Vollendung bedeutet auch, dass sich der Traum von einem neuen Heiligen Römischen Reich deutscher Nation erfüllen könnte. Nun soll es künftig einen vollendeten Dom geben, eine Stein gewordene Verklärung des Mittelalters, für einen Herrscher von Gottes Gnaden. Gemeint ist der König von Preußen. Ein zweites Dombaufest findet am 14.August 1848 statt. An ihm nehmen 300 Abgeordnete der Frankfurter Nationalversammlung, Johann, Erzherzog von Österreich und der preußische König, Friedrich Wilhelm IV. teil. Das Volk jubelt wenige Monate nach der Revolution dem Monarchen zu. Die Veranstaltung scheint wie ein Vorgriff auf ein neues Deutsches Reich. Bereits 1248 war der Grundstein gelegt worden. Nach 250 Jahren Bauzeit wurden die Arbeiten eingestellt und werden jetzt unter der Schutzherrschaft des Königs wieder aufgenommen. Erst am 15.10.1880 wird der mit 157 Metern höchste Bau Europas nach 623 Jahren vollendet.
Bron: preussen-chronik.de
