barbaarse metafysica

gelezen: Metafysica en Misdaad (1990) van Rüdiger Safranski
in Hoeveel waarheid heeft de mens nodig?

Rüdiger Safranski Duitsland zou het land zijn van dichters en denkers. Wanneer je een boek van Rüdiger Safranski leest, hoef je daar in elk geval niet meer aan te twijfelen. Safranski schreef een vuistdikke biografie over Martin Heidegger, monografieën over E.T.A. Hoffmann, Schopenhauer, Nietzsche en Schiller, een studie over het kwaad en een hele stapel opstellen over o.a. Rousseau, Kleist, Kant, Kafka en Freud. Zijn laatste boek, dat in een Nederlandse vertaling verscheen onder de titel Romantiek. Een Duitse Affaire, kreeg lovende kritieken.

Michaël Zeeman schreef ooit in De Volkskrant dat wanneer je Safranski een filosofisch, moreel of politiek idee geeft en hem er even op laat kauwen, je dan altijd een scherpe analyse kunt verwachten. Safranski is een meester in het volgen van filosofische hersenspinsels en legt deze vast in een literaire stijl. Filosofie wordt bij hem een spannend avontuur. Zijn intellectuele bereik is indrukwekkend. Voor de historische achtergronden schildert hij virtuoos weidse panorama’s van de turbulente Duitse geschiedenis.

Hoeveel waarheid heeft de mens nodig?Hoeveel waarheid heeft de mens nodig? is een bundeling van essays die Safranski in de jaren tachtig schreef. Met zijn onderwerpen richt hij zich op het menselijk tekort. De bundel opent met een citaat van Georg Büchner. “Er is een fout geslopen in hoe we geschapen zijn; we missen iets, ik heb er geen naam voor – maar we zullen het niet vinden door in elkaars ingewanden te wroeten, dus wat zouden we elkaars lichamen ontweien? Ga heen, we zijn miserable alchemisten.” In de jaren negentig zou Safranski in zijn studie over het kwaad, het menselijke tekort, zijn (on)vrijheid nog preciezer onder de loep nemen.

Ik las het opstel Metafysica en Misdaad over Hitler en Goebbels. Het nationaal socialisme keert in Safranski’s boeken telkens terug. In Romantiek. Een Duitse Affaire analyseert hij o.a. in hoeverre je de historische Romantiek verantwoordelijk kunt stellen voor de gruwelen van het Derde Rijk. In het essay Metafysica en Misdaad kijkt hij in de afgrondelijke diepte van het nationaal socialisme naar de verwrongen denkbeelden uit de filosofische traditie.

Uit Nietzsches ‘wil tot macht’, uit Schopenhauer’s ‘wil tot leven’ en uit Darwins tot sociaal-darwinisme getrivialiseerde leer van de ‘selectie’ van het levensvatbare, compileert Hitler zijn metafysische levenswet.

Safranski in: Metafysica en Misdaad

Metafysica beijvert zich zoals bekend door de oppervlakkige, in de regel kwellende en beangstigende werkelijkheid heen te dringen om het onderliggende ‘wezen, de oriënterende ‘zin’ ervan bloot te leggen. Zo gaat ook Hitler te werk. Hij wil door de gebeurtenissen op de voorgrond – de troebelen van de burgeroorlog, de inflatie, de verandering van de moraal, de verstedelijking, de massacivilisatie, de verwoesting van de natuur, het isolement, de vertechnisering, enzovoort – heendringen en het ‘eigenlijke’ gebeuren, dat daarachter schuilgaat, blootleggen. En hij komt daarbij in een kosmische dimensie terecht – ook dat is een specialiteit van de metafysica. Uit Nietzsches ‘wil tot macht’, uit Schopenhauer’s ‘wil tot leven’ en uit Darwins tot sociaal-darwinisme getrivialiseerde leer van de ‘selectie’ van het levensvatbare, compileert Hitler zijn metafysische levenswet. (…)
 
Bron: Hoeveel waarheid heeft de mens nodig? Uitgeverij Atlas Amsterdam, 2004 (blz. 141) vertaling Mark Wildschut

Hoeveel waarheid heeft een mens nodig? [ uitgeverijatlas.nl ]