Russische tijdreis

gezien op DVD: Russian Ark (2002)van Alexander Sokurov

Russian Ark DVDAcht jaar geleden zag ik Russian Ark voor de eerste maal. Ik was onmiddellijk onder de indruk. Een half jaar later bezocht ik het Hermitage en herkende ik de zalen en kunstwerken waarlangs de film zijn spoor trekt. Russian Ark is een gelaagde film en elke keer als ik de film zie, vallen mij nieuwe dingen op.

De hoofdrolspeler, “de Europeaan”, blijkt een historische figuur en stelt de Franse markies Astolphe de Custine (1790-1857) voor. Hij is in West-Europa bekend geworden door zijn reisverslag Lettres de Russie uit 1843. Dit boek heeft in de negentiende eeuw de toon gezet voor ons westerse beeld van Rusland. Overigens verscheen er in het tsaristische Rusland van de negentiende eeuw nooit een Russische vertaling van.

kleine Italiaanse zaalIn zijn gesprekken met de onzichtbare Russische bezoeker, geeft de Fransman ongezouten commentaar op de geschiedenis van Rusland en alle westerse vooroordelen horen we daarin terug. De Russische volksgeest zou het beste gedijen onder despoten. De Russische kunst zou bij gebrek aan ideeën en uit luiheid de Italiaanse kunst imiteren. Waarom doen de Russen Europa toch overal in na, ook in de fouten die Europa maakt? Wanneer de Fransman en de onzichtbare Russische geest in de kleine Italiaanse zaal van het Hermitage komen, begint hij op de empirestijl te schelden. Hij vindt het maar een domme stijl, door Napoleon naar Rusland geëxporteerd. En de Russen hebben er daarna hun nationale stijl van gemaakt. “We vochten tegen Napoleon, niet tegen het empire”, antwoordt de onzichtbare Rus droogjes.

Hermitage
nadat Napoleon verslagen was, werd de empirestijl de nationale stijl van het Russische Imperium.

CanovaWe komen soms ook wat over het persoonlijke leven van “de Europeaan” te weten. Als Franse diplomaat was hij aanwezig tijdens het Congres in Wenen. Bij het beeld van de drie gratiën van Antonio Canova (1757-1822) vertelt hij dat de beroemde beeldhouwer bijna zijn moeder Delphine de Sabran (1770-1826) getrouwd had.

Tsaar Alexander I (1777-1825) had het beeld “gekregen” uit de collectie van Josephine de Beauharnais (1763-1814) , de voormalige echtgenote van Napoleon. “Op het Congres van Wenen is daar nog een hoop gedoe om geweest”, herinnert de markies zich.

In One Breath, The Making of Russian Ark [ youtube.com ]