Weinig debatten in Nederland zijn zo gepolariseerd als het islamdebat. Tegenover de islam lijken er maar twee posities mogelijk, namelijk die van Wilders of die van zijn tegenstanders. Het is in ieder geval lastig om een genuanceerd standpunt over de islam te vormen.

Met de terreurdaden van ISIS lijkt er een kentering gekomen in de publieke opinie ten aanzien van de islam. In Trouw werd ISIS door columnist Stevo Akkerman vergeleken met de SS. Zijn collega Max Pam schreef een sarcastisch stuk in de Volkskrant onder de titel met de islam heeft het allemaal niets te maken.

Kwaliteitskranten als De Volkskrant, NRC Handelsblad en Trouw hebben zich in het islamdebat tegenover Wilders opgesteld. Ze bestrijden zijn opvatting dat de islam een fascistische ideologie is en geen religie. Islamisme en islam worden ontkoppeld. Al-Qaida, Boko Haram, ISIS, al-Shabaab, al-Nusra en de Taliban zouden rotte appels in de mand van de islam zijn. Dat deze appels rot geworden zijn, zou echter niets met de islam te maken hebben. Terreur kan immers binnen iedere religie de kop opsteken en is dus niet exclusief verbonden met de islam. Zelfs niet als bijna alle uitingen van religieus geweld in de wereld plaatsvinden onder de vlag van de islam. “Heus gelooft u mij”, schrijft Max Pam in De Volkskrant, “met de islam heeft het niets te maken.”

Degenen die zo redeneren krijgen in het islamdebat van de andere partij het verwijt van wegkijken. Ze zouden de realiteit niet onder ogen willen zien en blijven volhouden dat de islam een vreedzame wereldreligie is die, net als elke andere religie, respect verdient. Wereldreligies zouden net als mensen, rassen en culturen gelijkwaardig zijn. Een waardeoordeel over een religie zou een oordeel zijn over een grote groep mensen.

Soms gaat het nog een stapje verder: een oordeel uitspreken over een religie als geheel is onmogelijk, omdat een religie een verzamelnaam is voor ontelbare stromingen die in de loop der eeuwen binnen die religie ontstaan zijn. Omdat het gezond verstand generaliseren afwijst, zouden we niet van dé islam mogen spreken zoals Wilders en zijn aanhangers, maar ook zoals de fundamentalisten die de zuivere islam menen te vertegenwoordigen.

Als we even stilstaan bij de afwijzing van generalisaties, dan zouden we elke verzamelnaam en groepsnaam moeten mijden wanneer we consequent willen zijn. Dan bestaat niet alleen dé islam niet, of dé Nederlander, maar dan kunnen we ook niet meer over dé politiek spreken, ook niet over dé SP of dé PVV, omdat het allemaal verschillende mensen zijn die je niet even “in een hokje kunt stoppen.” Want dát is de morele verontwaardiging die een generalisatie kan oproepen.

Natuurlijk is dit niet zo. Dé PVV en dé islam bestaan wel degelijk. De groep wordt gebonden door de leider en het programma. De mensen binnen de groep hebben zélf voor dat hokje gekozen. Zoals alle PVV’ers één politiek leider hebben, namelijk de persoon van Wilders, zo hebben alle moslims één religieus leider en dat is Mohammed, die voor alle moslims “de Profeet” is. Aan zijn woorden mag niet getwijfeld worden. Soennieten en sji’ieten, die elkaar in Syrië en Irak naar het leven staan, zijn in hun grote verschillen uiteindelijk allemaal volgelingen van Mohammed, moslims en aanhangers van dé islam. De opmerking dat dé islam niet bestaat, is vaak een uitvlucht uit het lastige islamdebat.

Dé islam bestaat dus en Mohammed is zijn Profeet. Moslims die zijn goddelijke openbaringen openlijk betwijfelen, kunnen geen echte moslims meer zijn. Heden ten dage werkt de vereniging van moslims nog net zo als in de zevende eeuw, toen Mohammed zijn religie stichtte. De rivaliserende stammen op het Arabisch schiereiland moesten absolute loyaliteit aan hun nieuwe leider tonen en konden zo verenigd worden. Daarom betekent islam ook “onderwerping”. In deze opgelegde of strategische onderwerping bestaat dé islam, juist ook voor de gematigde moslims.

De groepsdruk binnen de islam lijkt niet alleen veel op de groepsdruk binnen het sektarische christendom, maar ook op de groepsdruk binnen een dictatuur met een totalitaire ideologie. Wilders’ opvatting dat de islam een doctrine, een totalitaire ideologie is, is op dit punt beter te begrijpen. Zeker wanneer we aan onze vrijheid hechten. Groepsdruk perkt de persoonlijke vrijheid in. Van echte onderwerping, positiever geformuleerd, van echte overgave, kan alleen sprake zijn wanneer deze van binnenuit plaatsvindt. Dan is de overgave uit vrije wil en persoonlijk. In elke gezonde liefdesrelatie is dit het geval.

Speelt er intimidatie of groepsdruk mee, dan is er sprake van dwang. Groepsdruk gaat vaak gepaard met bedreiging, die impliciet of expliciet kan zijn. Het begint op het niveau van sociale uitsluiting en verstoting en kan eindigen met opsluiting, marteling en doodstraf. In landen waar de islamitische wetgeving is ingevoerd, zijn er zware straffen voor moslims die persoonlijke keuzes maken die tegen de islam in zouden gaan. Op openlijke afvalligheid staat zelfs de doodstraf. De islamitische wetgeving stamt uit de vroege Middeleeuwen toen het schrikbewind een normaal verschijnsel was, een beproefde manier om het volk onder de duim te houden.

Er speelt nog iets anders mee in het ontkennen van het verband tussen islamitisch terrorisme en de islam. Wanneer Stevo Akkerman ISIS vergelijkt met de SS, maar tegelijkertijd de islam vrijpleit, realiseert hij zich onvoldoende dat er een verband bestaat tussen een bepaald gedachtegoed en een bepaalde kwaadaardige groepering. De SS voedde zich met nazisme en ariosofie. Hun misdaden werden gerechtvaardigd door een boosaardige rassenleer. Precies zo handelen de terroristen van ISIS vanuit een genadeloze leer die zij de zuivere islam noemen, wanneer zij “lastige vragen” aan hun gevangenen stellen. Geven zij niet het “juiste” antwoord, dan krijgen ze de kogel.

Bij de erkenning dat islam alles te maken heeft met het islamitische terrorisme (maar ook met de onderdrukking en intimidatie in bepaalde islamitische landen!) wankelt het wereldbeeld dat voorschrijft dat alle wereldreligies gelijkwaardig zijn. Dit wereldbeeld gaat ervan uit dat dé waarheid onkenbaar is, maar dat wel iedereen zijn “stukje van de waarheid” heeft. Alle wegen leiden naar Rome, of naar Mekka, or whatever. Uit de op zich juiste innerlijke overtuiging dat alle mensen gelijkwaardig zijn (voor “god” gelijk) wordt automatisch afgeleid dat de culturen en religies dan ook allemaal gelijkwaardig zijn. Voor rechtgelovige joden, christenen en moslims is dit zeker niet zo. Het cultuurrelativisme is de aanname van de geseculariseerde mens die niet meer in een uniforme waarheid kan geloven.

De geseculariseerde mens is ervan overtuigd dat de waarheid pluriform is en daarom wijst hij de uniforme waarheid af. Dit is een relatief jong fenomeen in de geschiedenis. De geschiedenis van Europa laat ons zien dat Europa er tot in de negentiende eeuw nog van overtuigd was dat het christelijk geloof de ongedeelde waarheid openbaarde. Tijdens het kolonialisme verspreidde Europa het christendom over de wereld. Dat ging gepaard met oorlogen, uitbuiting, discriminatie en racisme.

De schaamte van Europa over zijn koloniale verleden en zijn zelfvernietiging tijdens de Eerste Wereldoorlog, heeft er toe bijgedragen dat Europa nu zijn superieure houding en de waarheidsclaim van het christendom heeft losgelaten. Het cultuurrelativisme waar het religieus relativisme innig mee verbonden is, is een modern westers fenomeen.

De Sloveense filosoof Slavoj Zizek heeft er op gewezen dat de Europese superioriteit zich heden ten dage schuil houdt achter de bescheidenheid van het cultuurrelativisme en de westerse zelfkritiek. Want in feite wil de westerse wereld, die uit Europa is voortgekomen, nog steeds de wereld vertellen hoe het moet. Nu met supranationale instituties en met de seculiere religie van de Universele Rechten van de Mens.

Doorzien we het westerse cultuurrelativisme, dan hoeven we niet bang te zijn om dit niet langer absoluut te nemen. Anders blijven we onszelf verplichten om alle wereldreligies als principieel gelijkwaardig te zien, óók de islam. En dan komen we, zeker nu, steeds meer in een kramp. Omwille van het cultuurrelativisme moeten we dan volhouden dat ISIS niets met de islam te maken heeft. Maar dan niet sarcastisch, zoals Max Pam laatst deed. De motivatie om te ontkennen dat er een verband is tussen islam en islamitisch terrorisme lijkt dus voort te komen uit de gehechtheid aan het cultuurrelativisme en dat is weer verbonden met de juiste innerlijke overtuiging dat alle mensen gelijkwaardig zijn.

Er is heel wat gemoeid met de ontmaskering van de islam en het onderliggende cultuurrelativisme. Ten eerste lijken we griezelig dicht in de buurt van Wilders te komen wanneer we erkennen dat ISIS zijn genadeloosheid inderdaad uit de islam zuigt. De PVV beweert al jaren dat de islam geen religie is, maar een fascistische ideologie. Als ISIS zich verhoudt tot de islam zoals de SS tot het fascisme, dan lijkt Wilders een belangrijk punt te hebben.

Ten tweede komt onze gekoesterde neutraliteit, die door het cultuurrelativisme bewaakt wordt, in gevaar. Door de islam heel anders te gaan bekijken, niet langer als “een waardevol stukje van de waarheid zoals elke andere religie”, maar als een gevaarlijk soort groepsdenken, nemen we plotseling stelling in en worden we zélf zichtbaar. En dat is natuurlijk griezelig, om potentieel doelwit te worden. Het neutrale standpunt, met het relativisme als waakhond, lijkt een veilige positie, omdat het de schijn van onzichtbaarheid geeft. Maar het is tenslotte de oplossing van de struisvogel.